10_3_skarby.pdf

(6028 KB) Pobierz

Archeologia • Etnografia • Historia • Język • Kulinaria • Tradycja • Zabytki

Nr 3(10)/2008 maj-czerwiec

ISSN

1898-6579

Czasopismo bezp³atne

Projekt „Transgraniczne narzêdzia promocji polsko-ukraiñskiego obszaru przygranicznego“ dofinansowany ze œrodków Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Programu S¹siedztwa Polska-Bia³oruœ-Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC 2004-2006

To też są zabytki

tekst i fot. Agata Chmura

Cudowna figura

Na leskich Plantach

latami stały w zgodzie

koło siebie kapliczka

Matki Boskiej,

przedwojenny pomnik

Tadeusza Kościuszki

i obelisk poświęcony

Armii Radzieckiej.

Statua Bożej Rodzicielki

tak wrosła w pejzaż

miasta, że przez cały

okres PRL-u nikt nie

odważył się jej usunąć.

igura Matki Bożej na placu Konsty-

tucji 3 Maja stoi w otoczeniu wieko-

wych drzew. Ufundowali ją w 1848 r.

właściciele leskiego zamku – Edmund hr.

z Siecina Krasicki i jego żona Maria Aniela

z Brzostowskich. Ich herby (Rogala i Strze-

mię) znalazły się na frontowej ścianie po-

stumentu, na którym umieszczono figurę.

Był to rok Wiosny Ludów, a jej fundator

– oficer 5. Pułku Szwoleżerów z 1831 r. –

organizował w mieście kompanię Gwardii

Narodowej. Posąg Królowej Polski był wy-

razem patriotycznej postawy miasta i jego

mieszkańców. Według miejscowej tradycji,

statua Matki Bożej była podziękowaniem za

uratowanie Leska przed rzezią w trakcie

rabacji chłopskiej w 1846 r.

Oprócz herbów fundatorów na postu-

mencie umieszczono także marmurową

tablicę z napisem

Królowo Korony Polskiej

módl się za nami.

Podobno usiłowali ją

bezskutecznie zniszczyć w trakcie II wojny

światowej ukraińscy nacjonaliści. Początko-

wo figurę otaczało proste drewniane ogro-

dzenie, które na początku XX w. zastąpiono

dekoracyjnym płotkiem żelaznym. Od cza-

sów autonomii galicyjskiej przy figurze Matki

Boskiej organizowano miejskie uroczystości

o charakterze religijno-patriotycznym.

W latach 30. XX wieku Lesko obiegła

informacja, że posąg Matki Boskiej stojący

na tzw. Starym Rynku ożył. Świadczyć o tym

miał układ rąk Maryi (z pierwotnie zło-

żonych do modlitwy zmieniony na skrzy-

żowane na piersiach) oraz głowa zwrócona

w nowym kierunku (w stronę budynku

ówczesnego starostwa). Wieść o leskim cu-

dzie lotem ptaka obiegła okolicę. Pod figurę

zaczął gromadzić się tłum, ludzie modlili się

i śpiewali nabożne pieśni. Wkrótce jednak

okazało się, że żadnego cudu nie było,

a ułożenie postaci Bożej Rodzicielki wcale

nie uległo zmianie. Jako dowód posłużyła

fotografia wykonana przed domniemanym

cudem przez jednego z mieszczan leskich –

Jana Krzywowiązę.

RZESZÓW

Lesko

Od redakcji

W numerze m.in.:

To też są zabytki

Drodzy Czytelnicy

Jeszcze nie tak dawno z tryumfem obwieszczałem

Państwu, że „życie” Skarbów przedłużył kolejny projekt

unijny, dzięki czemu mamy pieniądze na druk, papier

i wierszówkę. A tym razem żegnam się z zapewnieniem,

że zrobimy wszystko, aby „Skarby Podkarpackie” znów

mogły ukazywać się w swoim dwumiesięcznym cyklu.

Tym bardziej, że archiwum redakcyjne z przysłanymi

tekstami i zdjęciami staje się coraz większe. Ten numer

ma wyjątkowo dużą liczbę tematów i propozycji. Mam

nadzieję, że lektura jego będzie inspiracją do kolejnych wyjazdów w teren,

odwiedzenia wystaw muzealnych czy zwrócenia uwagi choćby na… parkiet,

po którym chodzimy w pałacu w Zarzeczu. Przytaczamy fakty o poligonie

rakietowym w miejscowości Blizna, o wyjątkowej i mało znanej szerszemu

ogółowi kapliczce „dobrej śmierci” w Borku Starym. Jak zwykle gorąco pole-

cam lekturę rubryki „Konserwatorskie odkrycia”, która daje niecodzienną

możliwość podglądania poszczególnych etapów prac przywracających zabyt-

kowej rzeźbie jej dawną świetność. Z jednej strony prezentujemy materiał

o nieistniejącym od 60 lat pałacu rabinackim w Rymanowie, z drugiej o przy-

wróceniu dawnego wyglądu kaplicy zamkowej w Baranowie Sandomierskim.

Nazwa Łańcut większości kojarzy się z Zamkiem-Muzeum. O odbywającej

się tam wystawie cennych dzieł jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy doby

klasycyzmu piszemy na naszych łamach. Ale ile osób, po jej zwiedzeniu, zde-

cyduje się na obejrzenie wnętrza łańcuckiego sanktuarium Matki Bożej Szka-

plerznej? Mam nadzieje, że po lekturze naszego materiału będzie ich sporo.

I znów zachęcam do przekraczania naszej wschodniej granicy, choćby

w celu odwiedzenia generalskiej rezydencji w Świrzu na Ukrainie lub za-

chwycenia się bogactwem folkloru Bojkowszczyzny. Zapraszam po odbiór

wydawnictwa do siedziby Stowarzyszenia w Rzeszowie oraz do lektury

i dzielenia się wrażeniami, najlepiej drogą mailową.

Przed nami jeszcze wakacyjny numer tzw. „Skarby Podkarpackie Extra”,

będący swoistym resume dla turystów, co takiego ciekawego ma do zaofero-

wania nasze województwo, czym może i powinno przyciągnąć do siebie. Ten

letni numer ma zachęcić do penetracji rzadko odwiedzanych zabytków,

ciekawych miejsc, niecodziennych okazów flory i fauny.

Krzysztof Zieliński

dwumiesięcznik bezpłatny

nr 3(10) (05–06 2008, Rzeszów)

ISSN 1898-6579

Wydawca:

Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”

Redakcja:

35-074 Rzeszów, ul. Gałęzowskiego 6/319

tel./fax: 017 852 85 26

e-mail: krzysiek@procarpathia.pl; info@procarpathia.pl

www.skarbypodkarpackie.pl; www.procarpathia.pl

Redaktor naczelny:

Krzysztof Zieliński

Współpracują:

A. Adamski, E. Bakun, A. Chmura,

J. Danak Gajda, I. Fac, K. Fornal, K. Kamiński, S. Kłos,

A. Potocki, B. Trojnar, J. Wygoda

Opracowanie graficzne, łamanie:

KORAW Dorota Kocząb

Druk:

RESPRINT Rzeszów

Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych

i zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych

tekstów. Kopiowanie i rozpowszechnianie publikowanych

materiałów wymaga zgody Wydawcy.

Wszelkie prawa zastrzeżone

Na okładce: fragment rzeźby

Henryczka

(fot. archiwum Muzeum-Zamek w Łańcucie)

Cudowna figura

Agata Chmura

Konserwatorskie odkrycia

Znaleziony w Zalesiu

Elżbieta Bakun

Na turystycznym szlaku

Bruśnieńscy kamieniarze

Stanisław Kłos

Historyczne uzdrowiska

Urok starego kurortu

Krzysztof Kamiński

Dobra utracone

Był pałac, jest plac

Andrzej Potocki

Muzea

Starowiejskie klejnoty

Krzysztof Kamiński

To też są zabytki

Kapliczka „dobrej śmierci”

Jolanta Danak Gajda

Sanktuaria

Łańcucka Pani

Agata Chmura

Cmentarze wojenne

Zgasły nasze imiona...

Jerzy Wygoda

II wojna światowa

Rakietowy poligon

Stanisław Kłos

Na turystycznym szlaku

Posiadłość Michałowskich

Izabela Fac

Z pracowni...

Parkiet jak dywan

Antoni Adamski

Dwory i pałace

Klasycystyczna piękność

Izabela Fac

Wystawa

Antonio Canova w Łańcucie

Ewa Perlińska

Etnografia

Bojkowszczyzna jakiej nie znamy

Katarzyna Fornal

Zabytki na Wschodzie

Zapomniana rezydencja

Agata Chmura

Projekt „Transgraniczne narzêdzia promocji polsko-ukraiñskiego obszaru

przygranicznego“ dofinansowany ze œrodków Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Programu S¹siedztwa

Polska-Bia³oruœ-Ukraina INTERREG IIIA/TACIS CBC 2004-2006

Konserwatorskie odkrycia

tekst i fot. Elżbieta Bakun

Znaleziony w

Ślady prawosławia

w Zalesiu, będącym

dziś dzielnicą Rzeszowa

lub jego okolicach

znajdują się w źródłach

pisanych od dawna.

Już w XVII wieku

mogła tu powstać

kaplica cerkiewna.

Jednakże murowana

cerkiew z całym

wyposażeniem

powstała dopiero

w 1889 roku, ze

składek i ofiar

grekokatolików z całej

Galicji. Parafia

grekokatolicka istniała

do 1945 roku.

Potem przesiedlono

zamieszkałe tu rodziny

ukraińskie na wschód,

a ci, którzy pozostali

przejęli obrządek

łaciński. Cerkiew

w Zalesiu zaczęła

funkcjonować jako

kościół rzymskokatolicki

pw. Wniebowzięcia

Najświętszej Marii Panny.

latach 90. XX wieku podjęto

decyzje o rozbudowie świątyni.

Podczas remontu dachu w ro-

ku 2002 znaleziono na strychu kościoła

zabrudzony krucyfiks, na którego titulusie

widoczny był napis INЦI. Skojarzenie było

jedno – krzyż jest pozostałością po latach

funkcjonowania obrządku grekokatolickiego.

Stwierdzono wówczas, że figura Chry-

stusa była wielokrotnie dokładnie myta,

czyszczona i przemalowywana. Zabiegi te

spowodowały zatarcie granic pomiędzy

warstwami chronologicznymi: nie udało się

wydzielić w sposób jednoznaczny warstw

przemalowań. Znaleziono jednakże ślady

pierwotnego koloru karnacyjnego mode-

Od lewej: zdjęcie rzeźby

głowy Chrystusa przed

konserwacją i to samo ujęcie

po zakończeniu prac

Ponieważ był zniszczony, podjęto decyzję

o jego przekazaniu do Muzeum Diecezjal-

nego w Rzeszowie. W dalszej kolejności

trafił do Pracownia Konserwacji Malarstwa

i Rzeźby „Artificium” w Rzeszowie. Wstęp-

ne oględziny nic

szczególnego nie

zapowiadały. Nie-

spodzianki za-

częły się wtedy,

gdy rozmontowa-

no poszczególne

elementy i rozpo-

częto prace kon-

serwatorskie.

lunku ciała i zaznaczonych kropli krwi. Po

wykonaniu zabiegów konserwacji technicz-

nej zrekonstruowano sposób opracowania

warstwy malarskiej możliwie najbliższy

oryginałowi.

Niespodzianki czekały konserwatorów

w elementach, na które często nie zwraca

się baczniejszej uwagi i które poddaje się

rutynowym zabiegom renowacyjnym, czyli

na drzewcu krzyża i titulusie. Ze względu na

znaczny stopień zniszczenia drewna krzyża

zastanawiano się nad wymianą go na nowy.

Jednak wykonano jego bardzo dokładne

oględziny i badania, podczas których

stwierdzono na ściętych krawędziach desek

Fragment krzyża z widocznymi w świetle bocznym owalnymi śladami

prawdopodobnie po niezachowanych drwenianych kaboszonach

Konserwatorskie odkrycia

Zalesiu

występowanie owalnych śladów, praw-

dopodobnie po kaboszonach. W świe-

tle bocznym wyraźnie widać, że kiedyś

na krzyżu występowały elementy de-

koracyjne, które najpierw przymoco-

wano do krzyża, a potem obmalowy-

wano. Prawdopodobnie uległy one

zniszczeniu i częściowo odpadły, dla-

tego też usunięto pozostałe. Krzyż

pomalowano nie szlifując zgrubień

zaprawy, stąd też do dziś widoczne są

po nich ślady. Odkrycie to potwier-

dziło oryginalność krzyża. W związku

z tym został on poddany zabiegom

konserwatorskim i restauratorskim.

Postanowiono zrekonstruować kabo-

szony, które zostały pozłocone.

Bardzo interesującym elementem

okazał się również titulus, czyli ta-

bliczka z napisem przybita na krzyżu

nad głową Chrystusa. Przy bliższych

oględzinach w napisie INЦI okazało

się, że litera Ц ma dorobione dwie

części z grubej tektury i doklejone. Po

ich usunięciu w tle dał się zauważyć

zamalowany na niebiesko ślad litery R.

Znaczyło to, że pierwotny napis na

titulusie brzmiał INRI, czyli skrót

z łacińskiego

Iesus Nasarenus Rex

Iudeorum.

Przerabiając na skrót pi-

sany cyrylicą, po prostu usunięto

dłutem część litery R i ścieniono pozo-

stałe litery. Z ładnego, „grubego”

napisu zrobiono bardzo cienkie litery.

Nie było wątpliwości co do rekon-

strukcji napisu INRI. Wykonano rów-

nież aranżację plastyczną ornamentu

otaczającego owalną tabliczkę. Litery

i niektóre elementy pozłocono. Po

zmontowaniu wszystkich części kru-

cyfiksu okazało się, że należy jeszcze

spatynować złocenia, aby dopasować

je do ciemniejszego koloru karnacyj-

nego.

Krucyfiks pod odnowieniu jest przykła-

dem, że wszystkie elementy zabytku są

bardzo istotne i powinny być traktowane

z należytą starannością, gdyż nawet od

drobnych jego fragmentów (w tym przy-

padku kaboszony) zależy ostateczny wygląd

całości.

Jest to również przykład tzw. aranżacji

konserwatorskiej. W oparciu o podobne

obiekty z epoki konserwatorzy zapropono-

wali rozwiązanie estetyczne, które zostało

komisyjnie zaakceptowane. Obecny wygląd

wydaje się maksymalnie zbliżony do pier-

wotnej formy zabytkowego krucyfiksu.

Od lewej: rzeźbione stopy

Chrystusa przed konserwacją

i po pracach restauracyjnych

Od lewej: zbliżenie na sznur podtrzymujący perizonium przed konserwacją

oraz ten sam fragment sznura i perizonium po odnowieniu

Plik z chomika:

kubaprzem

Inne pliki z tego folderu:

skarby31.pdf (6495 KB)
skarby30.pdf (5598 KB)
skarby29_zawartosc.pdf (6850 KB)
28_3_skarby.pdf (6376 KB)
27_2_skarby.pdf (6505 KB)

10_3_skarby.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: