ILUSTROWANA ENCYKLOPEDIA HISTORII ŁODZI_Z.NR_10.pdf

(2052 KB) Pobierz
issn 1731-092X
i l u s t row a n a
encyklopedia
historii łodzi
czas okupacji
1939–1945
litzmannstadt
poznaj dzieje swojego miasta
zbierz kolekcję!
co miesiąc
nowy zeszyt!
nr 10
zeszyt
i l u s t row a n a
encyklopedia
historii łodzi
okres wojny i okupacji
nr 10
• do czytelników • 
zeszyt
–
litzmannstadt
spis treści
• 
Wybuch wojny – wrzesień 1939
• 
Okupacja niemiecka w Łodzi
• 
ruch oporu i represje w mieście
• 
Życie w mieście Litzmannstadt
• 
Sytuacja łódzkich Żydów
• 
Litzmannstadt Getto (1940-44)
• 
Czarny scenariusz zagłady
• 
Wyzwolenie Łodzi - 19 I 1945 r.
273
274
279
282
284
287
291
294
ISSN 1731-092X
Nakład: 6000 egz.
Łódź przechodziła w swojej historii różne trudne mo-
menty, ale nic tak nie odmieniło oblicza miasta, jak
okres wojny i okupacji, który całkowicie zatarł jego
wielonarodowy charakter. Na skutek działań hitle-
rowskiego reżimu i tragicznych losów Łódź straciła
mieszkańców pochodzenia żydowskiego (ponad 200
tysięcy ludzi), a dziesiątki tysięcy Niemców łódzkich
na zawsze opuściło miasto. Ta demograficzna zmiana,
dokonana w ciągu zaledwie kilku lat, stworzyła nową
powojenną Łódź, która w odmienionych warunkach
ustrojowych kontynuowała przemysłową tradycję
włókiennictwa, ale pozbawiona została dziedzictwa
kulturowego i społecznego.
Oto bowiem po raz pierwszy w swojej 100-letniej
dynamicznej karierze industrialnej nastąpiło całko-
wite zachwianie struktury mieszkańców, w sytuacji
zmiany politycznego układu i stosunków własnościo-
wych. Łódź wkroczyła w okres powojenny na pozór
ta sama, bo miasto nie ucierpiało na skutek bombar-
dowań i walk, ale spustoszenie dziejowe było ogrom-
ne. Działania propagandowe nowej władzy sprzyjały
stopniowemu zanikowi pamięci miasta, zbudowanego
w niezwykłym tempie przez przedstawicieli wielu na-
rodów, kultur i religii. Czas wojny był dla Łodzi – a
także dla Polski i Europy – ostateczną cezurą dwóch
różnych światów, pomiędzy którymi łączność została
zerwana bezpowrotnie. W naszym mieście ten syn-
drom widać bardzo wyraźnie, dlatego tak ważna jest
pamięć o tamtej Łodzi...
Arkadiusz Grzegorczyk
redaktor naczelny
Andrzej Janecki
redaktor wydania
NA OKŁADCE:
Montaż zdjęć Łodzi
z czasów okupacji.
Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi
Suplement historyczny
miesięcznika „Piotrkowska 104”
Wydawca:
Urząd Miasta Łodzi
Biuro Informacji i Komunikacji Społecznej
90-926 Łódź, ul. Piotrkowska 104
Koncepcja, redakcja, opracowanie
Arkadiusz Grzegorczyk
Projekt graficzny i skład
Paweł Kawiński
• www.kofeini.com
Zdjęcia:
Archiwum UMŁ, Paweł Kawiński,
Hanna Zubrzycka-Kolińska
Druk i oprawa:
WIST
Wojska niemieckie
triumfalnie
wkroczyły do Łodzi
8 września 1939 r.
nr X
/1
ilustrowana encyklopedia historii łodzi
Źródła bibliograficzne
Pierwszą pozycją jest wydana w styczniu 1853
roku książka Oskara Flatta „Opis miasta Ło-
dzi pod względem historycznym, statystycznym
i przemysłowym”. Stanowi do dziś nieocenione
źródło fundamentalnych wiadomości o wcze-
snych okresach istnienia miasta. Następne zna-
czące w historii naszego miasta pozycje to: Jana
Karola Kochanowskiego rozprawa z roku 1907
pt. „Szkice i drobiazgi”, opublikowana w Biblio-
tece Warszawskiej, oraz ks. Stanisława Muzne-
rowskiego „Przyczynki do monografii Łodzi”
z roku 1922, a także Andrzeja Zanda „Narodzi-
ny Łodzi nowoczesnej” i inne prace tegoż autora.
Z nowszych pozycji należy wymienić: „Ulicę
Piotrkowską” Anny Rynkowskiej oraz mono-
grafię „Łódź – dzieje miasta” , tom I, pod red.
Ryszarda Rosina (PWN 1980), która pozostaje
najpełniejszym źródłem wiedzy o naszym mie-
ście. Ponadto korzystaliśmy z licznych artykułów
i publikacji: Witolda Kowalskiego, Franciszka
Lewandowskiego i Wacława Pawlaka – niestru-
dzonych badaczy łódzkich dziejów.
Z literatury na temat okresu okupacji w Łodzi
warto wymienić opracowanie Mirosława Cygań-
skiego, a z dziejów Litzmannstadt Getto nieoce-
nione okazały się prace Juliana Baranowskiego
oraz „Martyrologium łódzkie”, wydane przez
Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Ło-
dzi – Oddział Radogoszcz w 2005 r.
ilustrowana encyklopedia historii łodzi
nr X
/2
Wybuch wojny – wrzesień 1939
Polskie dowództwo, przygotowując się do wojny z III Rzeszą, podjęło już
23 marca 1939 roku decyzję o przekształceniu sztabów inspektorów
armii w sztaby formujących się związków operacyjnych.
•
działania obronne armii „łódŹ” 
•
Jed-
273
nym z takich związków taktycznych stała się armia
„Łódź”, dowodzona przez gen. Juliusza Rómmla. Od
24 marca gen. Rómmel ze swoim sztabem przebywał
w Łodzi pracując nad tworzeniem armii i rozbudo-
wą systemu obrony głównej pozycji armii, czyli linii
Warty i jej prawego dopływu – Widawki. Siedzibą
sztabu stał się pałac Heinzla w parku Julianowskim.
Ostatecznie w skład armii weszły cztery dywi-
zje piechoty (2, 10, 28 i 30), 44 rezerwowa DP oraz
dwie brygady kawalerii: Wołyńska i Kresowa. Celem
operacyjnym armii „Łódź” było utrzymanie rejonu
Łodzi i Piotrkowa Trybunalskiego oraz umożliwie-
nie przeprowadzenia koncentracji armii odwodowej.
Linia obrony, ustalona przez generała, rozciągała się
na północy od wsi Glinno (naprzeciw miasta Warta)
po Rozprzę koło Piotrkowa Trybunalskiego.
Najsilniej fortyfikowano odcinek południowy,
spodziewając się stamtąd głównego uderzenia. Budo-
wano rozległe umocnienia przeciwczołgowe i schro-
ny bojowe. Były to tzw. tradytory jednostronne, mo-
gące pomieścić czteroosobową załogę i ciężki karabin
maszynowy. Ogółem powstało 36 schronów żelbe-
tonowych i liczne umocnienia drewniano – ziemne.
Przy pomocy ludności cywilnej wykopano kilometry
rowów strzeleckich i ułożono zasieki z drutu kolcza-
stego. W momencie rozpoczęcia walk we wrześniu
1939 roku, armia „Łódź” liczyła ok. 80 tys. żołnie-
rzy, dysponowała 49 czołgami, a jej artyleria posia-
dała 288 dział i moździerzy oraz 136 działek ppanc.
Przeciwko armii „Łódź” Wehrmacht rzucił dwanaście
dywizji. Łącznie było to 190 tys. żołnierzy, 896 czoł-
gów, 1540 dział, 816 działek ppanc., przy wsparciu
lotnictwa.
dytory rozmieszczone na lewym brzegu Warty, która
z powodu niskich stanów wody nie stanowiła istotnej
przeszkody dla wojsk przeciwnika. 4 i 5 września
Niemcy atakowali skrzydła armii „Łódź”. Uchwycili
przyczółki w rejonie Glinna i Belenia i stamtąd pro-
wadzili ataki w głąb polskiej obrony. Wieczorem 5
września oddziały niemieckie przerwały nasze linie
i realne stało się oskrzydlenie pozycji armii „Łódź”.
Około godz. 20 dowódca nakazał odwrót.
Na uwagę zasługuje bohaterska obrona polskich
schronów pod Glinnem. Ich skuteczny ogień po-
wstrzymał 24. niemiecką DP, która straciła wielu żoł-
nierzy. Schrony zostały zdobyte dopiero po ich obej-
ściu, załogi zginęły. Wśród niemieckich oddziałów
znajdowała się 17. dywizja piechoty, która wkrótce
zajęła Łódź.
28 Pułk Strzelców Kaniowskich, przed wojną sta-
cjonujący w Łodzi, stracił w walkach nad Wartą 70%
oficerów i podoficerów oraz 40% żołnierzy. Po prze-
łamaniu linii Warty droga do Łodzi była dla Niem-
ców otwarta.
Generał dywizji
Juliusz Rómmel,
dowódca armii „Łódź”.
Generał brygady
Wiktor Thommée,
dowódca grupy
operacyjnej
„Piotrków”.
•
bitwa  o  linię  warty  i  widawki 
•
Walki
rozpoczęły się 4 września. Naprzeciwko armii „Łódź”
stanęła 8 i 10 armia niemiecka z zadaniem przełama-
nia obrony, zajęcia Łodzi i Piotrkowa oraz dotarcia
na linię Wisły. Na pozycje 10 DP, broniącej się w re-
jonie Glinna, nacierały trzy niemieckie dywizje (24,
10 i 17). Atutem obronnym dywizji były cztery tra-
Główna pozycja obrony armii „Łódź”, 3 września 1939 r.
nr X
/3
ilustrowana encyklopedia historii łodzi
274
Okupacja niemiecka w Łodzi
Linia obrony armii „Łódź” przyjęła uderzenie głównych sił niemieckich
w pierwszej fazie wojny obronnej 1939 roku, co jednak nie mogło na
dłużej powstrzymać natarcia przeważających sił nieprzyjaciela.
Pałac Heinzla w parku
Julianowskim, gdzie
stacjonował sztab
armii „Łódź” , został
zbombardowany
i całkowicie
zniszczony
w pierwszych dniach
września 1939 r.
Komitet, mimo pewnych szykan ze strony Niem-
ców, funkcjonował do końca października 1939 roku.
Na początku listopada Łódź została formalnie przy-
łączona do Rzeszy, a władzę w mieście objęła cywilna
administracja niemiecka. Jednocześnie na członków
komitetu spadły represje. Aresztowano biskupa Ka-
zimierza Tomczaka wraz z grupą polskiej inteligencji,
pracującej na rzecz komitetu.
•
•
bombardowanie miasta 
•
Niemcy rozpo-
niemcy w  łodzi 
•
Łódź jako miasto nie mia-
Fotografie wykonane
po wkroczeniu wojsk
niemieckich
do Łodzi 8 IX 1939 r.
częli naloty na Łódź już 2 września. Ofiarą niemiec-
kich lotników padł dworzec kaliski. Dzień później
zbombardowano dworzec Łódź-Widzew, elektrow-
nię miejską, Widzewską Manufakturę Nici. W ruinę
został obrócony również pałac Juliusza Heinzla w
parku Julianowskim, gdzie stacjonował sztab armii
„Łódź”. W tych atakach zginęło 300 osób. Rannych
kierowano do szpitali miejskich i szpitala garnizono-
wego. Organizowano również doraźne punkty opieki
medycznej dla rannych cywilów i żołnierzy czynne
całą dobę. Spontanicznie organizowano pomoc dla
żołnierzy i ich rodzin. Przy dworcach wydawano po-
siłki i odzież. Już 4 września późnym popołudniem
rozpoczęła się ewakuacja urzędów i policji. Wraz z
nimi w stronę Warszawy podążyły grupy łodzian,
a wśród nich wielu młodych mężczyzn, chcących
wzmocnić obronę Warszawy.
ła charakteru obronnego. Jednostki Wehrmachtu
wkroczyły więc do miasta bez walki 8 września, ale
w zasadzie opanowały je dopiero następnego dnia.
Uczyniła to 17. dywizja piechoty, dowodzona przez
gen. Maksymiliana von Weische. Niemcy łódzcy wi-
tali wojska niemieckie owacjami. Dla żołnierzy urzą-
dzano poczęstunki, wywieszono flagi hitlerowskie na
budynkach użyteczności publicznej. Powitanie or-
ganizowane było głównie przez zwolenników partii
nazistowskiej i to oni dopuszczali się ekscesów, bijąc
Żydów i Polaków.
•
decyzje  administracyjne 
•
Początkowo
•
komitet obywatelski miasta łodzi 
•
Łódź zamierzano przyłączyć do Generalnego Gu-
bernatorstwa, które zostało utworzone 28 września
1939 roku. Miasto wizytował nawet 16 października
Hans Frank, który przejął władzę cywilną z rąk We-
hrmachtu. Jednak zdecydowana postawa Niemców
łódzkich, pragnących aby miasto należało do Rze-
szy, poparta przez Artura Greisera, gauleitera Kraju
Rano 6 września 1939 r. rozpoczęto tworzenie w
Łodzi komitetu obywatelskiego. Na jego czele stanął
biskup Kazimierz Tomczak. Zastępowali go Bole-
sław Kotkowski i Arno Kindermann. Komitet repre-
zentował ludność miasta wobec wkraczającej armii
niemieckiej. Głównym jego zadaniem była ochrona
magazynów z żywnością, zorganizowanie na elemen-
tarnym poziomie aprowizacji ludności oraz opieka
nad rannymi. W swoich odezwach zwracał się do
łodzian o dostarczanie przedmiotów ułatwiających
funkcjonowanie np. szpitali.
Defilada wojsk Wehrmachtu na pl. Wolności.
ilustrowana encyklopedia historii łodzi
nr X
/4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin