Deprekacja - uroczyste przeprosiny, odbywane w dawnej Polsce publicznie, przeważnie w kociele, polegajšce na głonym odczytaniu tekstu przeprosin, zredagowanego przez sšd polubowny; z łac. deprecatio 'proba, wstawienie się za kim modłami; przeproszenie'. De Profundis - łac., 'Z otchłani', spowied autobiograficzna, trzecia częć dzieła, które Oscar Wilde wysłał z więzienia w Reading lordowi Alfredowi Douglasowi, ogłoszona w 1905, w pięć lat po mierci Wilde'a. Kompletny manuskrypt, przechowywany w Muzeum Brytyjskim, mógł być opublikowany dopiero w 1960. Tytuł dzieła to dwa pierwsze wyrazy łac. tekstu 129. psalmu Wulgaty: De profundis clamavi 'z głębokoci wzywałem'. Deptak Sławy - ang. Walk of Fame, dziedziniec przed Chińskim (Kino)teatrem Graumana w Hollywood, gdzie znajdujš się odciski stóp gwiazd filmowych. Derby (ang., wym. da:by) doroczny wycig o "Błękitnš Wstęgę Toru", ang. Blue Ribbon of the Turf, w biegu płaskim dla trzyletnich koni na półtorej mili ang. (w Polsce 24007m), zazwyczaj w pierwszš rodę czerwca w Epsom Downs w hrabstwie Surrey w południowo-wschodniej Anglii; od nazwiska lorda Derby, który w 1780 zapoczštkował wycig. De Republica Emendanda - zob. O poprawie Rzplitej. De Rerum Natura - zob. O naturze wszechrzeczy. Deresz - koń o maci dereszowatej, brudnoczerwonobiałej; ławka, na której uczniów chłostano w szkole; cienkie, kiepskie wino, podła lura; z węg. deres 'koń deresz'. De Revolutionibus Orbium Coelestium - zob. O obrotach sfer niebieskich. Derwan - ksišżę Sęrbów połabskich (Vii w.), który podlegał Frankom, a od ok. 633 Samonowi (zob.) po jego zwycięstwie nad królem Dagobertem I (zob.). Jeden z pierwszych władców słowiańskich znanych z imienia. Derwisz - żebrzšcy mnich muzułmański, zazw. członek muzulm. bractwa religijnego mistyczno-ascetycznego; por Fakir; z pers. darwisz 'odwiedzajšcy drzwi'. Zakon derwiszów tańczšcych założył perski poeta mistyczny Dżalal ad-Din Rumi, 1207-73; zakon przetrwał w Turcji do 1925, rozwišzany przez Atatrka. Desdemona - zob. Otello. Des Grieux - (wym. de gri) zob. Manon Lescaut. Des Knaben Wunderhorn - zob. (Des) Knaben Wunderhorn. Despekt - przest. uchybienie (komu), ubliżenie, ujma czci, afront, obraza, dyshonor; z łac. despectus, 'widok (z góry); pogarda'. Deukalion - mit. gr. syn Prometeusza, mšż Pyrry, córki Epimeteusza i Pandory. Gdy Zeus spucił na Ziemię potop, gdyż nie mógł cierpieć dłużej grzechów wieku bršzu lub zbrodni Likaona (zob.), Deukalion, z porady ojca, zbudował arkę i pływał na niej wraz z żonš przez 9 dni, aż wody opadły, a arka osiadła na górze Parnas. Na pytanie, jak odbudować ludzkoć, wyrocznia kazała Deukalionowi rzucać za siebie koci swojej matki. Deukalion domylił się, że mowa tu o kamieniach, kociach Matki Ziemi. Z kamien rzucanych przez Deukaliona powstawali mężczyni, przez Pyrrę - kobiety; zob. Hellen. Deukaliońska powód - potop. Od czasów Deukaliona - łac. a Deucalione, od czasów potopu, od bardzo dawna. Deuteronomium - hebr. Dewarim, Księga Powtórzonego Prawa, tytuł ostatniej, pištej księgi biblijnego Pięcioksięgu, pochodzšcy z błędnego przekładu hebrajskich słów w Deut., 17, 18, oznaczajšcych 'kopię lub odpis tego prawa'. Księga powtarza, z komentarzami, dekalog i większoć praw zawartych w Ex., 21-24; por. Genesis; łac. z gr. deuteros 'drugi', nomos 'prawo'. Deutschland, Deutschland Ueber Alles - nm.; 'Niemcy, Niemcy ponad wszystko', pień znana jako Deutschlandslied 'Pień Niemiec', napisana przez Heinricha Hoffmanna von Fallersleben jako utwór, który by jednoczył duchowo wszystkich Niemców rozczłonkowanej Rzeszy, opublikowana w 1841 z melodiš Haydna do pieni Gott erhalte Franz den Kaiser (na czeć cesarza rzymsko-niemieckiego Franciszka Ii, 1792-1806), ustanowiona jako niemiecki hymn narodowy w 1922 przez prezydenta Eberta i po raz wtóry w 1952 dla Rubliki Federalnej Niemiec przez prezydenta Heussa, jednak bez pierwszej zwrotki, z uwagi na jej szowinistyczny wydżwięk. Hymn RFN zaczyna się więc od słów: "Einigkeil und Rechl und Freiheit" nm., 'Jednoć, prawo i wolnoć'. Dewa - w wedyzmie - nazwa staro-indoaryjskich bóstw, zjawisk i sił przyrody; w mazdaizmie - złoliwa istota nadprzyrodzona, zły duch, demon. Dewadasi - bajadera, tancerka wištyni hinduskiej; sanskr., 'służebnica boga'; deva 'dewa'. dasi 'niewolnica lub służšca hinduska; kobieta niskiej kasty'. Dewajtis - bohater tytułowy powieci (1888) Marii Rodziewiczówny, utworu nagrodzonego na konkursie w Warszawie, olbrzymi prastary dšb w dšbrowie położonej w widłach Dubissy i Ejni; obok dębu stała niegdy wištynia boga Aleksota. Gdy jesieniš dšb tracił licie, Żmudzini szeptali: "Dewajtis opłakuje stare czasy." Powieć przyniosła autorce trwałš popularnoć. Dewiza - (krótkie zdanie traktowane programowo jako) zasada postępawania; z fr. devise 'godło; zawołanie' z łac. divisus 'podzielony'. Dewiza heraldyczna - hasło, sentencja, godło, motto, umieszczane dawniej na tarczy a. wstędze herbu, wywodzšce się niekiedy od dawnego zawołania (zob.), bojowego hasła rycerskiego. Dewiza orderowa - umieszczana na insygniach orderów. Dębniak - wytrawny, wystały miód pitny, pierwotnie przechowywany w beczkach dębowych, od których nabierał specjalnego aromatu i cierpkiego smaku, zwany też kwarcianym lub obozowym. Dębno - podhalańskie w woj. krakowskim, wie w widłach Dunajca i Białki. Kociół - filialny Michała Archanioła, gotycki, prawdop. z 2. poł. Xv w., drewniany, o konstrukcji zrębowej. Bogata polichromia o motywach geom., archit., figuralnych i rolinnych. Dębołęcki - (Dembołecki) Wojciech, 1585-ok. 1646, z Konojad, franciszkanin, pamiętnikarz, kompozytor, w 1621-22 kapelan lisowczyków (zob.), osławiony przez gorszšcy i awanturniczy tryb życia, autor m.in. dzieła Przewagi elearów polskich, co ich niegdy lisawczykami zwano... (1623), znany jednak przede wszystkim z najosobliwszej pracy etymologicznej: Wywód jedynowłasnego państwa wiata, w którym pokazuje (...) że nastarodawniejsze w Europie królestwo polskie lubo scytyckie: samo tylko na wiecie ma prdziwe successory Jadama, Selha i Japheta; w panowaniu wiatu od Boga w raju postanowionym, i że dlatego Polaki Sarmatami zowiš. A gwoli temu i to się pokazuje, że język słowieński pierwotny jest na wiecie (1633). Dębołęcki wywodził w swym dziele, że "greczyzna, łacina i insze języki ze słowiańszczyzny sš wypsowane". A zatem np. hosanna to właciwie "popsowana" Bożenna, alleluja - chwałę luja, biblijny Abram to słowiański Obran, Bacchus- Heczko, autor - dał tor, litera - lita rzecz itd. Dębołęcki y, jak się zdaje, pierwszym kompozytorem polskim, który zastosował bas cyfrowany dla organów. Dharma - w hinduizmie: obyczaj religijny kasty, warunkujšcy doskonalenie się w kolejnych wcieleniach; kanon zasad kosmicznych, dzięki którym rzeczywistoć istnieje; natura, prawo naturalne, prawo moralne, sprawiedliwoć; postępowanie zgodne z prawdziwš naturš człowieka; religia; w buddyzmie: prawda idealna przekazana przez Buddę. Dhu'L-Karnain - zob. Aleksander Wielki. Diabeł - szatan, zły duch, demon, kusiciel; upadły anioł, potępiony i stršcony do piekieł; gr. diabolos 'oszczerca'; zob. też Belfagor; Fra Diavolo; Robert (Diabeł); Róg (Diabeł rogaty); Szeć (Pal go szeć). Adwokat diabła - zob. Diabelska Wyspa - zob. Wyspa (Diabelska). Diabelski młyn - zob. Młyn. Diabeł i Daniel Webster - słynne opowiadanie (1937) Stephena Vincenta Beneta. Jabez Stone, farmer z Nowej Anglii (USA), sprzedaje duszę diabłu dla doczesnych korzyci. Wielki mówca Daniel Webster, 1782-12, wygłasza mowę obrończš przed sšdem piekielnym i uzyskuje zwolnienie Stone'a z obowišzku dotrzymania umowy. Na podstawie tego opowiadania Douglas Moore napisał i wystawił w 1938 operę; powstała też na ten temat sztuka teatralna i musical. Diabeł i Kasia - czes. Cert a Kaca, opera komiczna (Praga 1899) Antonina Dvoraka; libretto: Adolf Wenig. Akcja rozgrywa się we wsi czeskiej Mokra Lhota. Kasia, liczna dziewczyna o ostrym, kšliwym języku, której na zabawie chłopcy unikajš, chce tańczyć, choćby z samym diabłem. Ten porywa jš w tańcu do piekła, ale tam wkrótce Lucyper i diabły majš jej po same uszy. Wreszcie odsyłajš Kasię na Ziemię, a księżna, która za złe uczynki miała być potępiona, obiecuje znieć w swoich dobrach pańszczyznę. Diabeł, jako lew ryczšcy, kršży, szukajšc, kogo by pożerł - Biblia, 1. List w. Piotra, 5, 8. Diabeł kartezjański - wł. diavolo cartesiano, diabeł wenecki, półdiablę weneckie, zabawki wyrabiane dawn. w Murano (Wenecja), tzw. diavoletli di Murano, figurki małych diaełów, poruszajšce się (przy zmianie cinienia atm.) w okršgłym słoiczku wypełnionym wodš i zamkniętym. Diabeł kulawy - fr. Le Diable boiteux (1707, wyd. pol. 1804) powieć Lesage'a, naladujšca treciš i tytułem powieć hiszp. pisarza Valeza de Guevary Diablo cojuelo (1641). Don Cleofas Zambullo wypuszcza Asmodeusza, demona zwanego "diabłem kulawym", z butelki, gdzie go uwięził pewien astrolog. Aby zabawić swego wyzwoliciela, diabeł otwiera przed nim dachy domów madryckich, ukazujšc mu, co się w nih dieje. Daje to autorowi sposobnoć do przedstawienia satyrycznych obrazków paryskiego towarzystwa. Diabeł łańcucki - przydomek Stanisława Stadnickiego, ok. 1551-1610, starosty zygwulskiego, warchoła, awantumika, okrutnika i grabieżcy, jednego z przywódców rokoszu Zebrzydowskiego (zob.). Diabły z Loudun - zob. Loudun. Ksišżę tego wiata - diabeł wg Biblii, Ew. wg Jana, 12, 31; por. Ein' feste Burg. Nazwy diabła - zob. Abaddon; Amaimon;...
Semi111