Erechteusz - bajeczny król Aten, syn Pandiona, syna Erichtoniosa, z którym Erechteusza często utożsamiano. Erichtonios miał być synem Hefajstosa i Ziemi: gdy bóg napastował bronišcš mu się, dziewiczš boginię Atenę, jego nasienie spłynęło na ziemię, po czym wyrósł z niego mały Erichtonios, w którego imieniu zawarte jest imię jego matki (gr. chthon 'ziemia'). Ziemia powierzyła dziecko Atenie, która włożyła je do skrzyni i dała jš trzem córkom Kekropsa (zob.) pod opiekę, nie pozwalajšc im jednak skrzyni otwierać. Ciekawoć przemogła wszakże, ale siostry były tak przerażone widokiem niemowlęcia z wężami zamiast nóg, że oszalały i rzuciły się w przepać z Akropolu. O Erechteuszu za powiadano, że gdy radził się wyroczni w Delfach, jak pokonać Traka Eumolposa (syna Posejdona), który najechał Attykę, wyrocznia kazała mu powięcić jednš ze swych córek. Powięcono Chtonię, za jej zgodš; pozostałe córki popełniły samobójstwo. Jest to temat nie zachowanej tragedii Erechteusz Eurypidesa, znanej z wielu cytatów póniejszych autorów. Nieprzyjaciela odparto, ale rozgniewany Posejdon zabił Erechteusza. Zwišzek między Erechteuszem a Posejdonem jest niejasny, gdyż bóg morza czczony był w Atenach jako Posejdon - Erechteusz. Erichtoniosowi przypisywano wprowadzenie do Aten kultu Ateny, od której otrzymał 2 krople krwi Gorgony: jedna kropla truła, druga leczyła. Wynalazł a. wprowadził m.in. wóz na kołach, dlatego był często utożsamiany z gwiazdozbiorem Wonicy. Erek i Enida - fr. Erec et Enide, najwczeniejszy (1160) romans arturiański w jęz. francuskim, poemat Chretien de Troyes, złożony z ok. 7000 omiozgłoskowców. Erek, rycerz na dworze króla Artura, wyrusza na poszukiwanie przygód, zdobywa w walce z innym rycerzem Enidę, dziewczynę bardziej jeszcze pięknš i jasnowłosš niż Izolda. Po lubie, upojony miłociš, zaniedbuje swe rycerskie obowišzki. Usłyszawszy, że Enida martwi się jego próżniactwem, jš czyni za nie odpowiedzialnš. Udaje się w drogę, bioršc Enidę z sobš w przebraniu giermka i zakazujšc jej odzywać się do siebie. W czasie długiej podróży spotykajš licznych rozbójników, rycerzy i olbrzymów; Erek zabija wszystkich, a Enida ratuje mu wielokrotnie życie uprzedzajšc go, wbrew jego zakazowi, o grożšcych mu niebezpieczeństwach, po czym pokornie przyjmuje wymówki. Po licznych, fantastycznych przygodach następuje pojednanie małżonków. Erek - poemat rycerski, dzieło młodoci poety nm. Hartmanna von Aue, ok. 1170-ok. 1210; ródłem tematycznym jest podanie bretońskie, z którego po raz pierwszy czerpał Chretien de Troyes. Bohater poematu, pisanego w jęz. r.-g.-nm., znacznie jeszcze przewyższa Ereka francuskiego swojš brutalnociš i pychš. Erfurt - miasto w płd. częci NRD nad rzekš Gerš, zał. w Vi w., z 25 kociołami rdw. i słynnym wzgórzem z katedrš i kolegiatš, które połšczono z sobš w Xiv w. monumentalnymi schodami. Katedra NMP zał. rzekomo w 741; obecna budowla powięcona w 1253, chór rozbudowany gotycko w 1349-70, trzynawowa hala gotycka z 1455 zachowała romański transept (Xii-Xiii w.) i gotyckie prezbiterium; barokowy wielki ołtarz z 1697; w rodku chóru bršzowe figury wiecznikowe, romańskie (Xii w.), wielkoci naturalnej. Kolegiam St. Severi pięcionawowa hala (1273-95) z grupš trzech wież w częci wschodniej (Xiv w.). Erichtonios - zob. Erechteusz. Ericsson - zob. Leif Ericsson. Eridu - starożytne miasto sumeryjskie w pobliżu miasta Ur, jedno z najstarszych w Mezopotamii, prawdop. położone kiedy nad Zatokš Perskš, która się obecnie nie rozcišga tak daleko na północ; orodek kultu boga Enki i jego babilońsko-asyryjskiego odpowiednika - Ea. Erin Go Bragh! - irl., niech żyje Irlandia! Erinna - poetka grecka z wyspy Telos, w pobliżu Rodos, żyjšca w 2. poł. Iv w. pne., zmarła w 19 roku życia. W prostym, pełnym wdzięku poemacie z trzystu heksametrów Wrzeciono, gr. Elakate, pisanym dialektem doryckim, wysławia swojš przyjaciółkę Baukis, oddzielonš od niej naprzód małżeństwem, a potem mierciš. Zachowały się fragmenty poematu. Uprzednio sšdzono, że była ona uczennicš i przyjaciółkš Safony (która żyła o 300 lat wczeniej), dlatego imiona ich łšczono, tworzšc z nich symbol czułej i triumfujšcej miłoci. Jakob Burckhardt odnajdywał ich postacie na antycznym reliefle przedstawiajšcym dwie obejmujšce się kobiety, które trzymajš instrument muzyczny. Erinna do Safony - nm. Erinna an Sappho, wiersz (1863) Eduarda Mrike. Eranna an Sappho i Sappho an Eranna - wiersze (1906) Rainera M. Rilkego. Eris - mit. gr. uosobienie wani, niezgody; rywalizacji, współzawodnictwa (które może być dwojakie - złe albo dobre; dobrym, wg Hezjoda, jest współzawodnictwo w pracy). Ogólnie jednak jest to Zatarg, Spór - w tej postaci Eris towarzyszy Aresowi, czasem jako jego siostra, w scenach bitewnych Homera; Iliada, 4, 440. Gdy Zeus postanowił rozpętać wojnę trojańskš, aby ulżyć Ziemi, jęczšcej pod brzemieniem tylu ludzi, posłał Eris na lub Peleja (zob. Peleus) i Tetydy, gdzie wznieciła spór między boginiami o to, która z nich jest najpiękniejsza, co doprowadziło do "sšdu Parysa" (zob. Parys) i do wojny. Erlknig - zob. Elfy. Erminia - zob. Tankred (i Erminia). Ermitaż - eremitorium, ustronie; mały pawilon ogrodowy przeznaczony do samotnych rozmylań, Xvii-Xviii w.; fr. ermitage 'pustelnia, ermitaż' od ermite 'pustelnik, eremita'. Ermitaż - kwadratowy pawilon w Łazienkach Płn., w pobliżu pomnika Sobieskiego, zbudowany przez Tylmana z Gameren w Xvii w. dla erudyty; poety i filozofa, marszałka St. H. Lubomirskiego; przebudowany za Stanisława Augusta. L'Ermitage - domek w Lasku Montmorency na płn. od Paryża, gdzie dzięki pani d'Epinay J. J. Rousseau mieszkał od Iv 1756 do Xii 1757. Ermitaż - ros. Gosudarstwiennyj Ermitaż, muzeum sztuki i kultury materialnej w Leningradzie, największe muzeum w ZSRR i jedno z największych na wiecie; nazwa od pawilonu zbud. w 1764-67 obok Pałacu Zimowego, przez J. B. V. de la Motte'a. Ernani - zob. Hernani. Eroica - (wym. eroika) wł., 'bohaterska', Iii Symfonia Es-dur, opus 54 (1804) Beethovena, z Marszem żałobnym w 2. częci (inny Marsz żałobny jest w Sonacie fortepianowej As-dur, opus 26 Beethovena), pierw. powięcona Bonapartemu, pierwszemu konsulowi republiki fr., a po nadejciu wiadomoci o jego ogłoszeniu się cesarzem dedykowana "pamięci bohatera". Eros - mit. gr. bóg miłoci, syn Aresa i Afrodyty, wg dawniejszej tradycji gr. wyłoniona z Chaosu siła spajajšca wszechwiat. U Homera gwałtowny popęd seksualny, wišżšcy Parysa z Helenš, Zeusa z Herš, nie dajšcy spokoju zalotnikom Penelopy; Iliada, 3, 442; 14, 295; Odyseja, 18, 212. Hezjod opiewajego wpływ na bogów i ludzi, orficy czyniš z niego stworzyciela wiata, ale w wyobrani ludu, poetów i artystów był uskrzydlonym chłopcem, a w hellenistycznych czasach dzieckiem-urwisem, trafiajšcym z łuku strzałami miłoci w serca bogów i miertelników, budzšc nie tylko miłoć między płciami, ale też przyjań i miłoć między mężczyznami i chłopcami. Portrety jego wystawiano w gimnazjonach, a Spartanie składali mu ofiary przed bitwš; zob. też Amor; Kupido; Psyche. Niezliczone mnóstwo chłopczyków-Erosów-Kupidynków na wazach i w antycznym malarstwie ciennym, w sztuce Renesansu, baroku, rokoka (amorki, bezskrzydłe putti). Eros napinajšay łuk - rzeba (Iv w. pne.) Lizyppa; kopia, Rzym, Muz. Kapitol. Eros - rzeba (Iv w. pne.) Praksytelesa dla miasta Tespie, nie zachowana; kopia rz., Paryż, Luwr. Posšg aluminiowy - (1893) Alfreda Gilberta, w rodku Piccadilly Circus w Londynie, majšcy pierw. przedstawiać Anioła Chrzec. Miłosierdzia. Ukaranie Erosa - rz. malowidło cienne, Pompeje, Casa dell'Amore punito, Neapol, Mus. Naz. Obrazy: (Eros a. Amor) Tycjana, Guido Reni, Rubensa, Caravaggia, Bouchera, Greuze'a, Canovy itd. Eros i Psyche - opera (Wrocław 1917, w jęz. nm.; wyst. pol. Warszawa 1918) Ludomira Różyckiego, iibretto: Jerzy Żuławski; zob. Amor (i Psyche). Eryk - Eric, imię skand. licznych królów i ksišżšt; legendarny Eryk, król Szwecji, który obracajšc czapkę mógł zmieniać kierunek wiatru; w. Eryk (zm. 1160), król płn. Szwecji, przywódca krucjaty fińskiej, nawrócił Finów przy pomocy miecza, zabity przez pogańskiego księcia duńskiego, patron Szwecji; stšd imiona ksišżšt pomorskich; imię przypomniane przez romantyzm. Eryk Czerwony - wódz normański, ok. 950 podšżył za ojcem na wygnanie, osiedlił się w Islandii. Spór zakończony zabójstwem doprowadził do wygnania Eryka z Islandii na 3 lata. W 982 popłynšł na poszukiwanie legendarnego kraju na zachodzie; wraz z drużynš wikingów dotarł do Grenlandii, gdzie spędził 3 lata na podróżach odkrywczych po płd. i zach. wybrzeżu. Po powrocie do Islandii propagował wyprawę kolonizacyjnš i jak powiadajš, miał nadać Grenlandii jej nazwę ('Zielonego kraju'), aby zachęcić osiedleńców. W 986 poprowadził wyprawę 25 okrętów, z których 14 osišgnęło cel. Był założycielem kilku osiedli. Ok. r. 1000 daremnie opierał się wprowadzeniu chrzecijaństwa przez jego syna, Leifa (zob.). Eryk Xiv - 1533-77, król Szwecji, zob. Tęczyński Jan. Erymantos - zob. Dzik (erymantejski). Erynie - mit. gr. mcicielki przelanej krwi, zwł. zbrodni popełnionych na bliskich krewnych (rzymskie furie), zrodzone z kropel krwi spadłej na ziemię z Uranosa, kiedy kastrował go syn, Kronos. Przedstawiane ze skrzydlami, rozwianymi włosami, w których wiły się węże, z pochodniami w rękach, z twarzami wykrzywionymi wciekłociš. cigały przestępcę nieubłaganie i nieznużenie, pędzšc go ku obłędowi i mierci. Grajš szczególnie znacznš rolę w micie o Orestesie (zob.)...
Semi111