Bramini - bramani, kapłani, najwyższa z dawnych kast w Indiach; przen. iron. ekskluzywna warstwa arystokracji Nowej Anglii (USA); z sanskr. brahmana. Braminizm, bramanizm, jedna z głównych religii Indii, póniejsza faza wedyzmu (1. poł. I tysišclecia pne.), poprzedzajšca współczesnš jej formę- hinduizm. BranŔ syn Febala, bohater opowieci irlandzkiej Żegluga Brana, ułożonej prozš i wierszem w Vii w., spisanej w X w. Wezwany przez kobietę noszšcš gałš srebrnej jabłoni do Emain, "Radosnego Zawiata" na Zachodnim Oceanie, Bran wyrusza w podróż w trzy łodzie po dziewięciu ludzi. Przybywa do Wyspy Szczęcia, potem do Kraju Kobiet. Królowa Kobiet przecišga Brana na brzeg przy pomocy magicznej nici i trzyma go u siebie przez cały rok. Ogarnięci tęsknotš za krajem ruszajš Irlandczycy na morze, a po powrocie do ojczyzny dowiadujš się, że podróż ich trwała dłużej, niż sięga pamięć ludzka, i że rodacy wiedzš o nich tylko z dawnych legend. w. BrandanŔ zob. Brendan. Brandenburgia - kraina historyczna obejmujšca częć Niziny Niemieckiej między Odrš a Łabš (rodk. częć NRD), dawna ziemia Słowian połabskich, zdobyta w 1157 przez Niemców. Brama Brandenburska zob. Brama. Brandenburczycy w Czechach, czes. Branibori w Cechach, opera (Praga 1866) Bedricha Smetany; libretto: K. Sabina. Koncerty brandenburskie - napisane w 1721 przez J. S. Bacha dla kapeli dworskiej Christiana Ludwiga, margrabiego brandenburskiego, wielkiego melomana: I Koncert F-dur, Ii F-dur, Iii G-dur, Iv G-dur, V D-dur i Vi B-dur; szczytowe osišgnięcie w zakresie formy concerto grosso (zob.). Brandt Isabella - pierwsza żona Rubensa, którš polubił w 1609, zmarła w 1627. Pozowała do kilku jego najwietniejszych portretów, np. Autoportret z żonš, 1609-10; por. Fourment Helena. Rubens i Izabella Brandt - obraz (ok. 1609) Rubensa, Monachium, St. Pinakoteka. Izabella Brandt - portret Rubensa, Florencja, Ufizzi. Branka - dawn. kobieta wzięta do niewoli (r.ż: od braniec); dawn. przymusowy pobór do wojska, zwł. zarzšdzony z inicjatywy Aleksandra Wielopolskiego 6 X 1862 w Królestwie Polskim pobór do wojska carskiego wg imiennej listy sporód osób politycznie podejrzanych, który przyspieszył wybuch powstania styczniowego; zacišg na roboty przymusowe. Brat - najbliższy krewny w linii bocznej; zakonnik, mnich, nie majšcy więceń kapłańskich, brat-laik (w Przeciwieństwie do zakonnika-kapłana, zwanego zwykle ojcem); członek bractwa a. ugrupowania religijnego; por. Krew (Braterstwo krwi). Bracia czescy - ruch religijno-społeczny w Czechach od połowy Xv w., kontynuacja skrajnego kierunku w husytyzmie. Bracia Czystoci - zob. Ichwan as-Safa. Bracia Karamazow - powieć (1879-80) Fiodora Dostojewskiego, jedno z najważniejszych dzieł literatury europ. 2. poł. Xix w.; zob. Wielki (Inkwizytor). Bracia miłosierni - łac. Fratres Misericordiae, bonifratrzy. Bracia mniejsi - łac. Ordo Fratrum Minorum, 'Zakon...' franciszkanie, minoryci. Bracia najmniejsi - o ludziach skromnej sytuacji społ. (Biblia, Ew. wg Mat., 25, 40). Bracia polscy - łac. Fratres Poloni, zwani też nurkami, nowochrzczeńcami (od "ponurzania" przy chrzcie dorosłych), arianami (błędnie łšczono ich poglšdy z doktrynš Ariusza, zob. Arianie), socynianami, unitarianami. Ruch relig.-społeczny rozwijajšcy się w Polsce Xvi-Xvii w., najradykalniejszy odłam reformacji polskiej. Bracia serafiońscy - nm. Die Seraphionsbrder, ramowy zbiór 30 opowieci (1818-21, wybór pol. 1960) E. T. A. Hotimanna, opowiadanych kolejno przez szeciu przyjaciół zbierajšcych się co pewien czas. Ich pierwsze spotkanie przypadło na dzień w. Serafina, którego zatem obrali sobie za patrona. Stšd nazwa ros. ugrupowania lit. Sierapionowy bratia, 'bractwo Serafina', zał. w 1921 w Piotrogrodzie, które przetrwało do 1925 (Zoszczenko, Fiedin, Kawierin, Tichonow, Szkłowski i in.). Bracia syjamscy - zob. Blinięta (syjamskie). Bracia szlachta - panowie bracia, bracia herbowni, panie bracie, moci panie bracie, nazwy używane przez dawnš szlachtę w jej stosunkach wzajemnych. Bracia w Apollinie, w Chrystusie - ludzie tegoż powołania, tejże wiary itp. Bracia wybrzeża - flibustierzy (zob.). Bracia z Basry - zob. Ichwan as-Safa. Szlachetna para braci - łac. par nobile fratrum, sławetna, osławiona; z Satyr 2, 3, 243, Horacego; o dwóch synach bogacza, lubišcych masami pożerać słowiki (b. kosztowny przysmak); por. Arkadia (Arcades ambo). Brat brata goni (rodzi) - o rzadkim zbożu na polu; plon się nie mnoży, ale tylko dodaje. Brat łata - człowiek bezceremonialny, rubaszny, łatwy w obejciu, przystępny, zgodny, towarzyski. Brat po Adamie (i Ewie) - blini; nie krewny. Brat przeciw bratu - z tragedii Siedmiu przeciw Tebom, 674 (zob. Siedem) Ajschylosa. Czyż jestem stróżem brata mego? - zob. Stróż. Jeli to nie ty, był to twój brat - fr. si ce n'est loi, c'est donc ton frere, z bajki Wilk i Jagnię, ks. 1, 10, La Fontaine'a Gdy pijš ze strumienia, Wilk oskarża Jagnię, że mšci mu wodę; Jagnię powiada, że stojšc niżej, nie może tego czynić. Wówczas Wilk zarzuca mu, że go w zeszłym roku zelżyło; na to Jagnię, że w ubiegłym roku jeszcze nie żyło na wiecie. Na to Wilk mówi powyższe słowa i pożera Jagnię; por. przekład St. Trembeckiego Wilk i baranek. Kochajmy się jak bracia - rachujmy się jak Żydzi - przysł. Za pan brat - brat za brat, przen. jak równy z równym, bezceremonialnie, familiarnie, poufale. Bršz - stop miedzi z innymi metalami (z wyjštkiem stopu z samym cynkiem - zwanego mosišdzem); rodzajem bršzu jest także spiż (zob.); nazwa od Brundisium, rzymskiego portu nad M. Adriatyckim w płd.-wsch. Italii, dzi Brindisi. Epoka bršzu - Najstarszy bršz, cynkowy, znany był w Egipcie i na Bliskim Wschodziejuż ok. połowy Iii tysišclecia pne., w Europie Płd. ok. 2000 pne. W dorzeczu Wisły epoka bršzu rozpoczęła się dopiero ok. 1700 pne. Koniec jej przypada na lata 1000-700 pne. Breda - miasto w płn. Brabancji (płd.-zach. Holandia), oblegane przez Hiszpanów niemal przez rok. Po upływie zawieszenia broni, zawartego przez Filipa Iv Hiszpańskiego z Holendrami, dowódca wojsk hiszp., kondotier wł. Ambrogio Spinola, zdobył w 1625 bronione przez Maurycego Orańskiego miasto. Ksišżę Fryderyk Henryk Orański, po mierci brata, odzyskał je w 1637. Poddanie Bredy, Las Lanzas, hiszp., 'Lance', obraz (1634-35) Velazqueza, Madryt, Prado; nad przedstawionymi na obrazie wojskami wznosi się las lanc. Oblężenie Bredy w 1637 obraz P. van Hilligaerta, Amsterdam, Rijksmus. EI sitio de Breda hiszp., 'Oblężenie Bredy', dramat Calderona de la Barca. Brehm Alfred Edmund - (wym. brejm), 1829-84, zoolog niemiecki wsławiony głównym swym dziełem Życie zwierzšt (Tierleben, 1864-69) tłumaczonym na wiele języków, dzięki któremu zyskał przydomek "ojca zwierzšt", nm. Tiervaler Brehm. Breitkopf & Hrtel - niemieckie wydawnictwo muzyczne zał. w 1719 przez Bernharda Christopha Breitkopfa, 1695-1777, kontynuowane przez jego syna, Johanna Gottloba Immanuela Breitkopfa, 1719-94, wynalazcę nowej techniki druku nutowego, rozwinięte przez Gottfrieda Christopha Hartela, 1763-1827, ijego potomków, istniejšce do dzi w Lipsku i Wiesbaden, specjalizujšce się w wydaniach dzieł zebranych najwybitniejszych kompozytorów. Brek - od poł. Xviii w. (w Anglii) resorowany odkryty pojazd czterokołowy z wysokim kozłem i wielkim pudłem, cišgniony przez parę a. 2 pary koni, z ławkami wzdłuż a. w poprzek, mieszczšcymi 6-10 osób. Rodzaj budki na poprzecznej cianie towarowego wagonu kolejowego z miejscem dla hamulcowego; z ang. break. w. Brendan - Brandan, 484-577, na wpół legendarny mnich irlandzki, który miał zostać pochowany w Clonfert jako opat i przeor 3000 mnichów. Prawdop. odbył on jakie podróże do wysp północnych i zachodnich; żegluga ta stała się tematem legend spisanych w Xi w. przez nieznanego mnicha irl. jako Navigatio Santi Brendani łac., 'Żegluga w. Brendana', istnej odysei mniszej, która rozpowszechniła się w całej Europie wzbogacajšc się cišgle o nowe epizody. Dzieło to uważane jest dzi za rodzaj schrystianizowanego imramu (historii o podróży morskiej z przygodami), irlandzkiego gatunku lit. kwitnšcego w Vi-Xii w.; por. Bran; Maeldune. Wersja anglo-normandzka Żeglugi, w formie poematu, napisana została przez mnicha Benedykta i dedykowana w 1121 Adelizie z Louvain (Leuven), żonie Henryka I; tłumaczona na wiele jęz., w różnych czasach. w. Brendan wyrusza w podróż z 17 mnichami, bez steru i żywnoci, w poszukiwaniu raju ziemskiego (zob. Raj), który miał się znajdować porodku Atlantyku. Żegluga trwała 7 lat i była pełna cudownych przygód. Ledwo udało się podróżnikom uciec z bezludnej wyspy, która okazała się grzbietem drapieżnego wieloryba. Na innej wyspie białe ptaki piewały hymny. W wieczór wigilijny Brendan spotyka Judasza, którego w ważne więta piekło tu przenosi, aby się nieco ochłodził. Wreszcie przybywajš do wyspy raju ziemskiego, gdzie wród zapachów wiecznej wiosny przechadzajš się po cieżkach z drogich kamieni. W rodku wyspy, wokół wysokiej kolumny, pnš się kręcone schody prowadzšce do nieba. Wiara w istnienie tej wyspy byia tak mocna, że umieszczano jš na mapach; na zachód od Wysp Kanaryjskich, jeszcze do 1755. Portugalia uważała jš za swojš posiadłoć, dopóki nie odstšpiła jej królowi Kastylii, który przedsięwzišł nawet wyprawę, aby jš odnaleć. Brenna - gród słowiański plemienia Stodoran, nad Hawelš (dzi w rodk. częci NRD), od 1154 siedziba księcia zach.-słowiańskiego Jaksy z Kopanicy, lennika Polski. Kilkakrotnie niszczona, w 1157 zdobyta ostatecznie przez N...
Semi111