07 XI.docx

07 XI

1. Chromosom metafazowy

·         Najbardziej skondensowana forma chromatyny jądrowej, w jej wyniku długość chromosomu metafazowego to 0,00001 części długości jego DNA

·         Proces tej kondensacji jest niezbędny aby w czasie podziału materiału genetycznego został on idealnie równo podzielony między nowopowstałymi komórkami

·         Chromosom metafazowy składa się z dwóch równolegle ułożonych chromatyd połączonych w obszarze połączenia pierwotnego (centrometr)

·         Każdy prawidłowy chromosom ma jeden centrometr i jego położenie jest stałe dla danego typu chromosomów

·         Centrometr- w trakcie podziału komórkowego ostatni replikowany fragment

·         Typy chromosomów metafazowych:

·         Kinetochor- struktura wielowarstwowa ułatwia rozdzielanie chromatyd siostrzanych albo chromatyd w anafazie

·           Centrometr dzieli chromosomy na ramiona górne krótkie (p) i dolne długie (q)

·           Dzielimy chromosomy na grupy:

a)    Metacentryczne: ramiona górne= ramionom dolnym

b)   submetacentryczne: ramiona górne krótsze od ramion dolnych

c)    akrocentryczne: ramiona górne bardzo krótkie, dolne bardzo długie

d)   teocentryczne: obecne są tylko ramiona długie (nie występują u człowieka, tylko u mszy)

·         Telomery mają charakterystyczną strukturę przestrzenną, w kształcie poczwórnej helisy (spirali do włosów, czapeczka); chroni zakończenia chromosomów przed łączeniem się ze sobą, a także chroni DNA jądra komórkowego przed działaniem nukeloz;

·         W chwili urodzenia człowieka długość poszczególnych telomerów wynosi od 6-10 tys. Nukleotydów, ale podczas każdego cyklu replikacji DNA, telomery skracają się, kiedy skrócą się za bardzo komórki przestają się dzielić (pole terapeutyczne w raku)

·         W naszym organizmie są jednak komórki, w których długość telomerów nie zmniejsza się z pokolenia na pokolenie, np płciowe, macierzyste, komórki szpiku kostnego ( w tych komórkach jest enzym telomeraza, który uzupełnia skrócone telomery i może przekształcać zwykłą komórkę somatyczną w komórkę nieśmiertelną

·         Trabant (satelita- na zakończeniu kinetochorów): fragmenty chromatyny oddzielone od ramion krótkich chromosomu. Przez nitkę satelito nośną (przewężenie wtórne-> organizator jąderkowy NOR)

·         Znaczna powtarzalność sekwencji nukleotydów

·         U człowieka liczba organizatorów NOR=10 i każdy z tych odcinków składa się z 80-100 powtórzeń

·         Liczba chrom. Z przewężeniami NOR jest stała dla danego genomu

·         Za kryteria kwalifikacji tych chromosomów uznaje się:

-wielkość chromosomów

-położenie centometrów

-rozmieszczenie prążków chromosomów

·         Chromosomy nie płciowe (autosomalne) ch->44 (oznaczone 22 pary)

·         Heterosomalne -> chromosomy płciowe (2chr)

2. Kardiogram człowieka

·         Żeby dobrać chromosomy we właściwe pary i grupy wybarwia się je metodami prążkowanymi

·         Dla określenia liczby i struktury chromosomów bada się limfocyty krwi obwodowe i kom szpiku kostnego, czasem z fibroblastów skory albo guzów nowotworowych

·         Jeśli chcemy oznaczyć kardiogram u płodu to z komórek z płynu owodniowego albo trofoblastu (zewnętrzna warstwa łożyska)

·         Pobranie limfocyty znajdują w fazie G1 albo G0 cyklu komórkowego, dlatego należy pobudzić je do podziału fitohymaguteniny

·         Prążki na przemian ciemne i jasne-> prążki G wybarwia się trypsyną; enzymami probetoicznymi, a następnie barwikiem Giemzy; w czasie barwienia prążki ciemne cechują się dużą zawartością zasad; A-T (adenina-tymina); prążki jasne: duża zawartość G-C (guanina-cytozyna)

·         Od centometru (rysunek chromosomów prążkowanych)

3. Chromatyna płci:

·         Z autosomów

·         Chromosom X w grupie chromosomów gr C-> ilość DNA w X 1,8* 10 do 8 par zasad GC-AT

·         Zawierają ważne geny dla determinacji i rozróżnienia płci

·         Chromosom Y (agrocentryczny)– mały chromosom ( w gr G) 1& całk. DNA genomu 6*10 do 6 par zasad; może się wahać jego wielkość (największe osiągają wielkość gr D); charakterystyczną cechą tego chromosomu jest nieposiadanie satelitów, w odróżnieniu od chromosomów autosomalnych

4. Chromatyna płciowa

·         X oraz Y

a)      Ciałko Bara (X)- w kom. Osobników żeńskich wybarwia się ciemniejsza grudka zasadowej chromatyny dyskowato przylegającą do błony jądrowej;

- stwierdza się jego obecność w komórkach niemal wszystkich tkanek, najczęściej bada się je w nabłonkach jamy ustnej i komórkach płynu owodniowego

-natomiast w granulocytach obojętnochłonnych uwidacznia się w postaci wyrzuconej poza obręb jądra, ale w postaci pałeczek Dobosza

-wielkość ciałek Bara-> 0,7 do 1 mikrometra poprzeczny wymiar; 1-1,4 mikrometra podłużny wymiar

-komórki bakteryjne: 1-2 mikrometrów

- badanie w prawidłowej komórce żeńskiej z kariotypem 46, XX: obecne jest 1 ciałko Bara, a liczba ciałek w jądrze jest równa liczbie chromosomów X-1

-w żadnej tkance nie stwierdzono ciałek Bara w 100% badanych komórek

-to badanie wykorzystuje się w medycynie sądowej na obecność ciałek Bara

b)      Ciało Y nie równa się chromatynie Y

-wystalna część długich ramion chromosomu Y

- liczba ciałek Y w jądrze komórkowym= liczbie chromosomów Y

-ciałko Y stwierdza się w 30-50% badanych komórek męskich

-badanie ciałka Y jest jedną z metod służących do określania płci oraz diagnostyki aberracji liczbowych chromosomów płciowych             

- chr. Y można uwidocznić w leukocytach ciałko chłonnych wielo jądrzastych-> fluorescencja

T: Zespoły aberracji chromosomowej

1.       U około 7,5% wszystkich zarodków we wczesnych okresach rozwojowych (anomalie kariotypów)

·         Około 15-20% ciąż rozpoznanych klinicznie kończy się poronieniem w 1 i 2 trymestrze ciąży

·         U ok. 50-60% poronionych zarodków w 1wszym trymestrze ciąży występuje aberracje chromosomowe

·         Najczęstsze aberracje chromosomowe stwierdzone u noworodków