ZASADY: 1. Zasada wszechstronności – wskazuje nauczycielowi wychowania fizycznego na konieczność doboru w każdej lekcji takich środków, które zapewniałyby uczniowi możliwość wszechstronnego, harmonijnego rozwoju poprzez właściwe oddziaływanie zarówno na rozwój fizyczny, motoryczny, intelektualny jak i społeczno-moralny. Zgodnie z tą zasadą nauczyciel powinien w każdej lekcji kierować się poniższymi wskazaniami A) Realizować zadania dot. Przekazywania wiadomości, nauczania umiejętności, kształtowania zdolności motorycznych i postawy ciała oraz zadania ogólno-wychowawcze, w tym kształtowanie pozytywnych postaw wobec kultury fizycznej. W zależności od celów zmieniać się powinny tylko proporcje między nimi B) Wykorzystywać przybory lub przyrządy C) Włączać uczniów do współodpowiedzialności za siebie i za przebieg zajęć D) Uwzględniać zadania kierowane przez nauczyciela jak też wymagające znacznej samodzielności uczniów w ich rozwiązywaniu E) Wprowadzać wszystkie rodzaje ćwiczeń kształtujących F) Uwzględniać ćwiczenia (zadania, problemy) wpływające na harmonijny rozwój ucznia, np. wykonywanie rzutów prawą i lewą ręką, skoków na prawej i lewej nodze, biegu po obwodzie koła w prawą i lewą stronę. Należy zwrócić uwagę, że te, jakby się wydawało, banalne wskazówki, bardzo często nie są przestrzegane przez nauczycieli, zwłaszcza początkujących G) Wprowadzać ćwiczenia utylitarne (użytkowo-sportowe) biorąc pod uwagę, że wymogi odnośnie wszechstronnego oddziaływania na ucznia różnią się zależnością od typu lekcji. Ponieważ w podręcznikach metodycznych prezentowane są różne wzorce, dla łatwiejszego uzmysłowienia sobie kanonów wszechstronności w lekcjach różnego typu, można wyróżnić dwa rodzaje lekcji biorąc pod uwagę ich cel wiodący i specyfikę stosowanych środków. Do pierwszej grupy (od A do D) zaliczyć można te typy lekcji, które w głównej mierze sprzyjają rozwojowi sprawności fizycznej ucznia, zaradności ruchowej w sytuacjach życia codziennego. W takich lekcjach jedną z miar wszechstronności jest wykorzystanie rodzajów ćwiczeń użytkowo-sportowych w formach specyficznych dla danej dyscypliny, co ilustrują poniższe przykłady. a. Gry i zabawy: zabawa lub gra orientacyjno-porządkowa, zabawa lub gra na czworakach (lub z mocowaniem, lub z dźwiganiem, przenoszeniem itp.), zabawa lub gra bieżna, zabawa lub gra rzutna (lub z podbijaniem lub kopna), zabawa lub gra skoczna b. Gimnastyka: ćwiczenia równowagi na przykładach, zwisy (podpory, czworakowanie, pełzanie), ćwiczenia zwinnościowo-akrobtyczne, rzut, bieg, skoki wolne (lub mieszane) c. Atletyka terenowa: pokonywanie przeszkód terenowych z wykorzystaniem :biegu, skoku, rzutu, zwisów (podporów, przenoszenia i in.), równowagi, zwinności d. Gry i ćwiczenia terenowe: ćwiczenia obserwacji, podsłuchu i tropienia, pokonywanie przeszkód terenowych, pomoc doraźna, przeprowadzenie jednej lub dwóch gier terenowych
Do drugiej grupy (od E do G) można zaliczyć te typy lekcji, które ukierunkowane są głównie na wyposażenie ucznia w umiejętności, w celu ich wykorzystania w działalności sportowej lub rekreacyjnej. Wymóg wszechstronności związany jest ze specyficznymi potrzebami dotyczącymi technik i taktyk z danej dyscypliny co ilustrują poniższe przykłady. a. Gry sportowe (siatkówka, koszykówka, piłka ręczna, piłka nożna, tenis stołowy, tenis ziemny, badminton i inne): zabawy, ćwiczenia lub gry przygotowujące do nauczania techniki lub taktyki gry, ćwiczenia techniczne, ćw taktyczne, gra (w różnej formie) b. Pływanie: ćwiczenia suchego pływania, ćw oddechowe, ćw oswajające z wodą, leżenia na wodzie (ćw wypornościowe), ćwiczenia pracy ramion, ćw pracy nóg, ćw koordynacji pracy ramion i nóg, skoki do wody g. Ćwiczenia muzyczno – ruchowe i tańce: ćwiczenia techniki o chód, bieg płaski w połączeniu z ruchami i ramion, nóg i tułowia, ćw rytmiczne, opanowane tańce przebiegające w szybkich tempach, nowe problemy muzyczno – ruchowe, zestawienie układów lekcyjnych z opanowanych poprzednio fragmentów tańców czy ćwiczeń muzyczno – ruchowych -improwizacja ruchowa. Do tej grupy zaliczamy także lekcje z narciarstwa, saneczkarstwa, łyżwiarstwa, wspinaczki skalnej, jazdy konnej i inne.
2. Zasada zmienności pracy – Podstawowym założeniem funkcjonowania tej zasady jest zapewnienie na lekcji wychowania fizycznego bezpieczeństwa uczniom, poprzez przeciwdziałanie kontuzjom mogącym wystąpić na skutek przeciążenia pewnych grup mięśni. Wypadki na lekcji mogą wynikać także z przyczyn natury psychicznej czyli braku zainteresowania ucznia, znużeniem, brakiem skupienia uwagi itp. Z tego względu konieczne jest szersze spojrzenie na zmienność pracy w lekcji.
Podporządkowanie się tej zasadzie polega w głównej mierze na następującym układzie – dobranych zgodnie z zasadą wszechstronności – ćwiczeń (zadań, problemów) w lekcji: a) układać ćwiczenia w takiej kolejności, aby każde następne miało odmienny wpływ na aparat ruchu” (nie wprowadzać bezpośrednio po sobie ćwiczeń wpływających na tę samą zdolność motoryczną lub grupę mięśni, zwracać uwagę na formę ruchu następujących po sobie ćwiczeń) b) stosować częstą zmianę pozycji wyjściowych do ćwiczeń c) stosować w lekcji zmienność treści i metod oraz rozwiązań organizacyjnych d) przeplatać: ćwiczenia statyczne – ćwiczeniami dynamicznymi; ćwiczenia w miejscu – ćwiczeniami z przemieszczaniem się; ćwiczenia o dużym stopniu trudności – ćwiczeniami łatwymi (uwzględniając, że trudność może wynikać z wielkości obciążenia, intensywności lub złożonej struktury ruchu); ćwiczenia nieatrakcyjne dla ucznia – zadaniami atrakcyjnymi; ćwiczenia wymagające znacznego skupienia uwagi - ćwiczeniami dobrze opanowanymi 3.
Zasadę stopniowania natężenia wysiłku - ilustruje przedstawiana i omawiana w każdym podręczniku metodycznym krzywa natężenia wysiłku. Biorąc pod uwagę prawidłowości rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży, inaczej należy dozować wysiłek w klasach starszych, począwszy od okresu „złotego wieku” dziecka, a inaczej w klasach najmłodszych. W klasach starszych natężenie wysiłku powinno stopniowo wzrastać od początku lekcji osiągając maksimum ok. 2/3 czasu jej trwania, a następnie łagodnie obniżać się. W klasach młodszych, pamiętając że dziecko szybko się męczy, ale także szybko wypoczywa, „modelując” powyższą krzywą należy zapewniać dzieciom momenty czynnego wypoczynku. Ogólne wskazania realizacji lekcji zgodnie z tą zasadą przedstawiają się następująco: a) rozpoczynamy lekcję od ćwiczeń o małej intensywności przechodząc stopniowo do ruchów bardziej intensywnych (tempo wykonania, ilość powtórzeń) b) przechodzimy od ruchów na wybrane partie mięśniowe do ruchów globalnych c) zadania ruchowe o znacznym obciążeniu muszą być poprzedzone ćwiczeniami przygotowawczymi bez obciążenia d) zadania ruchowe o znacznym ładunku emocjonalnym należy umieszczać pod koniec części głównej lekcji.
Forma - zewnętrzny kształt czegoś. Wg Szaniewskiego na formę nauczania składa się wiele czynników determinujących czasowo-przestrzenno-organizacyjne warunki, w których urzeczywistnia się wszelka metoda nauczania formami nauczania , kształcenia i wychowania są: lekcja szkolna, wycieczka, zajęcia SKS, imprezy sportowo-rekreacyjne
Formy podziału uczniów: - zastępy stałe – 6-10 uczniów (element wychowawczy, praca i odpowiedzialność zespołowa) - zastępy sprawnościowe – jednorodne pod względem sprawności - zastępy sprawnościowe zmienne – w zależności od zaawansowania w danym temacie czy dyscyplinie - drużyny – do rozgrywek, podobna sprawność i umiejętności - grupy – podział losowy, obowiązuje w jednej godzinie lekcyjnej np gry i zabawy - pary – partner zapewnia pomoc, ochronę. Dobór wg ciężaru i wysokości.
Formy prowadzenia zajęć – dotyczą strony organizacyjnej przebiegu ćwiczeń w czasie oraz przestrzeni i są ściśle związane z metodami realizacji zadań: forma indywidualna, forma frontalna (równym frontem) forma zespołowa (grupowa), obwodowo-stacyjna, obwodowa w zastępach, strumieniowa (tory przeszkód) Forma frontalna - wszyscy uczniowie w tym samym czasie wykonują ćwiczenia. Nauczyciel mając wszystkich uczniów w polu widzenia kieruje nimi. Pozytywy: duża intensywność ćwiczeń, nauczyciel oddziałuje pedagogicznie i metodycznie bezpośrednio na wszystkich uczniów, organizacja jest łatwa Negatywy: ograniczona samodzielność uczniów, ograniczona możliwość indywidualnego dozowania obciążeń i możliwości uczniów Forma indywidualna – każdy uczeń wykonuje zadania oddzielnie (po swojemu) np. uczniowie samodzielnie wykonują rozgrzewkę wg własnego pomysłu, rozwiązują samodzielnie zadania problemowe, samodzielnie opanowują zadania techniczne. Rola nauczyciela sprowadza się do przygotowania odpowiednich warunków (urządzenia, przybory). Forma obwodowo-stacyjna – służy do kształtowania sprawności ogólnej (rozwijanie zdolności motorycznych). Może być używana także do doskonalenia prostych umiejętności technicznych. Nie stosuje się do nauczania. Forma zajęć w zespołach - ma miejsce wówczas, gdy dzielimy klasę na zespoły, a każdy zespół wykonuje zadania na swoim stanowisku, w ramach każdego zespołu uczniowie pojedynczo lub
w parach przystępują do wykonania ćwiczenia, po czym wstępują do zespołu, uczniowie oczekujący są obserwatorami lub pełnią czynności zabezpieczające
Formy porządkowe (wykorzystanie przestrzeni i bezpieczeństwo): ustawienia podstawowe (szereg, dwuszereg, rząd, dwurząd, szyk marszowy); ustawienia ćwiczebne (luźna gromada, uliczka, półkole, czworobok, trójkąt, koło, kolumna ćwiczebna); odliczanie oraz zwroty w miejscu i ruchu
Rozstawianie przyrządów: 1 wyznaczyć właściwą ilość uczniów w zależność od rodzaju i ciężkości przenoszonego sprzętu 2. uczniów nie zaangażowanych do prac przygotowawczych zgromadzić w jednym miejscu w pozycji siedzącej lub zająć ich czymś co nie wymaga przemieszczania się 3. bezpośrednio pomagać uczniom klas młodszych 4. do czynności pomocniczych wykorzystywać uczniów niećwiczących
Wskazania i uwagi w prowadzeniu lekcji w klasach I-III: 1. Ruch globalny, naturalny 2. Rozwijaj zręczność - od dużych przyborów do małych 3. Uwaga na czynności samoobsługi - w tym bhp (patrz sznurówki), - więcej czasu na przebieranie się + pomoc 4. Zajęcia intensywne z czynnymi przerwami wypoczynkowymi „Dużo ruchu - mało bezczynności” 5. Czas reakcji - Wykorzystuj zabawy różne, wszechstronnie 6. Wytrzymałość - Nie biegi! Stosuj zabawy, tory przeszkód, układy ćwiczeń kształtujących Prowadź lekcje wszechstronne (patrz toki lekcji gimnastyki, gier i zabaw i in) 7. Koordynacja - wykorzystuj naturalne formy ruchu : gry i zabawy, mini gry - nauczaj podstaw (abecadło) – podskok, zeskok, układ ramion, zmiana pozycji wyjściowych i egzekwowanie ich poprawności (metoda ścisła) 8. Siła - Kształtuj siłę ale w niskich pozycjach wyjściowych - czworakowanie, podpory , leżenie, ale też wspinania, rzuty do celu i na odległość bez dodatkowego obciążenia i inne - Koryguj postawę ciała ucznia w staniu, siadzie, poruszaniu się - w każdej sytuacji lekcyjnej 9. Wprowadzaj stopniowo ćwiczenia w parach i zabawy w grupach 10. Uwagi wychowawcze do ucznia mogą być kierowane przy grupie 11. Prowadź lekcje z przyborami (skupiasz uwagę mimowolną) - metoda bezpośredniej celowości ruchu 12. prowadź lekcję o dużej zmienności, 13. krótko objaśniaj w połączeniu z pokazem (ćwiczenia, pozycje wyjściowej, ustawienia, sposób przechodzenia, sposób trzymania, i in - równocześnie ucz terminologii informuj o konsekwencjach działań 14. wykorzystuj różne oznaczenia – kolory
Wskazania i uwagi w prowadzeniu lekcji w klasach III-V: 1. Kształtować koordynację 2. Uczyć nowych, trudnych, wyrozumowanych ćwiczeń, technik sportowych (pływanie, gimnastyka, łyżwiarstwo, narciarstwo) ale także tych, które oparte są na naturalnych formach ruchu. 3. Kształtować ogólną sprawność fizyczną 4. Kształtować wyczucie rytmu 5. Pokaz (bezpośredni) + krótkie objaśnienie 6. Uzasadniaj działania 7. Możliwość dłuższych wysiłków 8. Możliwości większych obciążeń — można stosować biegi 9. eksponować świadome utrzymywanie postawy ciała w różnych sytuacjach lekcyjnych 10. W ćwiczenia siły możliwe dodatkowe obciążenia do 1/3 masy ciała 11. Ukierunkować aktywność - nie trzeba specjalnie motywować 12. Zapoznawać z przyborami, przyrządami i możliwościami ich wykorzystania w różnym celu 13. Włączać U stopniowo do samodzielnego doboru przyborów, przyrządów, ćwiczeń, zabaw 14. Przydzielać zadania grupom, parom - ćwiczenia, zadania organizacyjne, problemowe, wzajemna korekcja i pomoc itd. 15. Wprowadzać zabawy i gry ruchowe 16. Organizować zawody
Zasada podmiotowego traktowania ucznia- Zasada ta eksponuje diametralnie różną, w porównaniu ze stereotypową praktyką szkolną, pozycję i rolę ucznia w pracy i w życiu szkoły. Wymaga, aby uczeń nie był, a przynajmniej nie był wyłącznie przedmiotem zabiegów edukacyjnych, lecz miał zapewnione warunki programowe i organizacyjne do świadomego, aktywnego, pozytywnie umotywowanego współuczestnictwa — i z kolei współpartnerstwa — w procesie edukacji szkolnej. Najgłębszy sens modernizacji pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole polega na humanizacji tej pracy, na upodmiotowieniu w niej roli ucznia — przekształceniu go z przedmiotu oddziaływań i manipulacji na podmiot czynnie i chętnie uczestniczący w codziennym życiu szkoły. Orientacja na upodmiotowienie roli ucznia w procesie dydaktyczno-wychowawczym wymaga przemieszczenia głównych akcentów w pracy nauczyciela; ze schematycznej „realizacji programu" na osobo twórcze kształcenie i wychowanie ucznia — przy jego własnym, coraz bardziej wzrastającym udziale w tych procesach. Wszelkie formy kształcenia na każdym poziomie nauki szkolnej, uwzględniając aktualne możliwości uczniów, powinny być ukierunkowane na optymalny rozwój ich zainteresowań i zdolności, zamiłowań i talentów, na pomnażanie ich wartościowych doświadczeń, pobudzanie inteligencji. Zadośćuczynienie tej zasadzie wymaga doboru treści o największych walorach kształcących i dostosowanie ich do możliwości rozwojowych uczniów oraz uwzględnienia treści dotyczących samowiedzy ucznia, poznania samego siebie, kierowania własnym postępowaniem, opanowania sztuki życia osobistego, życia z innymi ludźmi w stosunkach partnerskich, w grupie społecznej i w zbiorowości ludzkiej. Treści programowe powinny więc zapewnić nie tylko poznanie przez ucznia przedmiotowej rzeczywistości zewnętrznej, lecz również samopoznanie w kontekście bogatej wiedzy o człowieku — o prawidłowościach rozwoju fizyczno-zdrowotnego, mechanizmach funkcjonowania umysłu i życia emocjonalnego, zasadach kierowania własnym zachowaniem się i regulacji stosunków z otoczeniem. W zakresie metod pracy dydaktyczno-wychowawczej należy szczególnie uwzględniać metody angażujące aktywność i samodzielność uczniów, oparte na pozytywnej motywacji do podejmowania zadań szkolnych, metody zapewniające osiąganie przez uczniów sukcesów i wartościowych doświadczeń. Wszelka praca ucznia powinna być dla niego osobistym zadaniem, któremu towarzyszy świadomość sensu wykonywanej pracy, jej doniosłości, lub użyteczności; powinna być zadaniem, które budzi ciekawość ucznia, angażuje jego aktywność i pomysłowość, stwarza perspektywy sukcesu i poczucia odpowiedzialności za wyniki działania, które zostaną rzetelnie sprawdzone i sprawiedliwie ocenione. Każdej pracy ucznia należy zapewnić naturalne warunki jej wykonywania, bez sztucznych, nieżyciowych obwarowań — a więc możliwość wykorzystywania niezbędnych środków i pomocy, życzliwą atmosferę zachęcającą do pełnego angażowania się i nade wszystko eliminację poczucia zagrożenia i obawy przed dyskwalifikacją w przypadku niepowodzeń. Wzmocni to jego motywację uczenia się i ugruntuje trwałą więź emocjonalną z nauczycielem i szkołą, która „da się wówczas lubić"
Aguuul6