MOTYWOWANIE ZAWODNIKÓW
Zawodników motywują ich potrzeby, a podstawową potrzebą związaną
z uprawianiem sportu jest czerpać zeń radość i dowartościowanie dzięki osiąganym
sukcesom.
Ważne by pojąć różnicę między nagrodami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Trofea, medale,
pieniądze, pochwały i wyjazdy na zawody są przykładami nagród zewnętrznych tzn. że są zawodnikom dostarczane przez innych ludzi lub z zewnętrz. Nagrody wewnętrzne
są tymi czynnikami, które satysfakcjonują ich wewnętrznie, wynikają z faktu uprawiania
sportu – należą do nich dobra zabawa oraz czucie się kompetentnym i skutecznym.
Nagrody zewnętrzne takie, jak uznanie ze strony innych czy trofea mogą być silnymi motywatorami, ale z czasem coraz większą wartość zyskują nagrody wewnętrzne.
Najważniejsze w nagrodach wewnętrznych, a czego brakuje zewnętrznym, jest to, że są
one paliwem same dla siebie, co znaczy tu tyle, że jako trener nie musisz ich dostarczać.
Tym, co możesz zrobić, to stwarzać na treningach i meczach warunki, które umożliwią
twoim zawodnikom uzyskiwanie swoich wewnętrznych nagród – radości i sukcesu.
Przemyśl zatem swoje trenerskie poczynania pod kątem, czy tworzysz warunki, które
pomagają zawodnikom doświadczać tych nagród wewnętrznych. Trenerzy, którzy potrafią z sukcesem motywowaćswoich podopiecznych, rozumieją, że tu tkwi klucz do sukcesu. Wiedzą przy tym, że nie motywują ich osobiście, a raczej tworzą warunki lub klimat, w którym mogą oni motywować sami siebie. Umiejętnie też wykorzystują nagrody zewnętrzne, by wspomagać budowanie motywacji wewnętrznej. Gdy zawodnikom nie udaje się osiągać nagród w postaci czerpania radości i dowartościowania, tracą zainteresowanie sportem
i skłonni są go porzucić. Omówię dokładniej specyficzne stosowanie tych nagród w rozdziale
8, a na razie zapamiętaj, że na dłuższą metę najlepiej motywują nagrody wewnętrzne.
Przyjrzyjmy się teraz bliżej dwóm najważniejszym nagrodom wewnętrznym:doświadczaniu radości i poczuciu dowartościowania.
Potrzeba dobrej zabawy -à Każdy z nas rodzi się z zapotrzebowaniem
na pewien poziom stymulacji
i pobudzenia – zwanej często potrzebą wrażeń,
a którą większość z nas określa po prostu
mianem dobrej zabawy
Optymalne pobudzenie
Jeżeli poziom naszego pobudzenia jest zbyt niski, doświadczamy nudy i szukamy stymulacji. Gdy głównym celem stymulacji, jakiej poszukujemy, jest doświadczanie radości, myślimy najczęściej o zabawie. Czasami jednak znajdujemy się w sytuacji, która pobudza nas bardziej niż byśmy tego chcieli, skutkując odczuwaniem stresu i lęku. Próbujemy wówczas obniżyć poziom pobudzenia na ile tylko potrafimy. Rycina 7.1 pokazuje optymalny poziom pobudzenia lub stymulacji – ani za dużo, ani za mało. Ten optymalny poziom pobudzenia jest różny u różnych ludzi. Wszyscy znamy ludzi, świetnie czujących się w warunkach silnej stymulacji i innych, których zadowala niewielki
jej poziom.
Doświadczenie przepływu
Co czyni optymalne pobudzenie stanem tak pożądanym? Dlaczego go poszukujemy?
Odpowiedź na to pytanie leży w tym, jak doświadczamy owo pobudzenie, co M. Csikszentmihalyi (Jackson i Csikszentmihalyi 1999)8 określa mianem „doświadczenia przepływu”. Przepływ ma miejsce, gdy jesteśmy całkowicie
pochłonięci daną aktywnością. Podczas jej realizowania tracimy poczucie czasu, bowiem wszystko dzieje się w stanie optymalnych doznań psychologicznych – ani nie odczuwamy niepokoju, ani się nie nudzimy. Doświadczając przepływu nasza uwaga jest tak intensywnie skupiona na danej aktywności, że koncentracja staje się automatyczna.
Pozostając w stanie przepływu, przestajemy być samokrytyczni, ponieważ nasze myśli są całkowicie skupione na wykonywaniu aktywności. Ponieważ nie jesteśmy ani znudzeni, ani zaniepokojeni, odczuwamy kontrolę nad sobą i naszym środowiskiem. Jeden z zawodników wyjaśnił to w ten sposób: „Jesteś tak pochłonięty tym, co robisz, że nie myślisz o sobie jako czymś odrębnym od gry.” Doświadczenie przepływu jest na tyle przyjemne, że jest wewnętrznie nagradzające. Będziemy podejmowali daną aktywność nie z innych powodów, jak tylko po to, by doświadczać przepływu, bo jest on czystą zabawą. Sport jest popularny wśród młodych ludzi, ponieważ często podnosi pobudzenie do optymalnego poziomu, a zatem również dobrej zabawy. Ale nie zawsze. Niektórym młodym ludziom sport nie dostarcza zabawy – nie daje dostatecznego pobudzenia lub tworzy go za dużo. Jako trener możesz starać
się, by twoi podopieczni ani nie byli znudzeni (zbyt małe pobudzenie), ani na tyle zaniepokojeni, by osiągnąć granicę lęku (zbyt duże pobudzenie).Poniżej przestawiam kilka sposobów, dzięki którym możesz im pomóc doświadczać
optymalnego pobudzenia, a zatem i przepływu.u Dostosuj trudności do zadań, jakich będą się uczyć
lub jakie będą wykonywać twoi zawodnicy. Staraj
się, aby nie były one zbyt łatwe, by stanowiły wyzwanie,
ale nie na tyle trudne, by nie dawały szans
na sukces. Ten bardzo ważny punkt został ilustrowany
na rycinie 7.2. Jeśli możliwości zawodników
są duże, a poziom wyzwania niski, będą się nudzić.
Jeśli ich możliwości są niskie, a wymogi zadania zbyt
wysokie, będą doświadczać lęku. Jeśli jednak ich
możliwości są dostatecznie blisko poziomu wyzwania,
jakie mają podjąć, bardziej prawdopodobie jest
doświadczenie przepływu, a tym samym radości
i satysfakcji.
u Staraj się, by treningi były stymulujące, stosując
różnorodność ćwiczeń i aktywności doskonalących
określone umiejętności. Więcej nawet, pozwól swoim
zawodnikom zaplanować te z form aktywności,
które będą im pomocne w opanowaniu nowych
umiejętności.
u Dbaj o to, by każdy był zaangażowany, a nie stał
przez dłuższy czas bezczynnie, czekając na swoją
kolej. Stosując się do wskazówek podanych w dalszej
części tego rozdziału oraz w rozdziale 8, możesz
Część II – Zasady zachowania
sprawić, że treningi będą równie satysfakcjonujące,
jak mecze.
u Podczas ćwiczeń i gier unikaj ciągłego instruowania.
Daj zawodnikom czas, w którym nie muszą zwracać
uwagi na ciebie i mogą dać się całkowicie pochłonąć
wykonywanej aktywności. Ciągłe instrukcje
dobiegające z ławki trenera nie pozwalają zawodnikom
doświadczać przepływu.
u Nie oceniaj permanentnie swoich zawodników (jak
powiedzieliśmy to już w rozdziale 6). Doświadczenie
przepływu nie może się pojawić, gdy młodzi sportowcy
są nieustannie oceniani lub zmuszeni do
oceniania samych siebie – niezależnie od tego, czy
oceny te wypadają pozytywnie, czy negatywnie.
Jest czas oceniania, ale nie wtedy, gdy trwa mecz.
Inne źródła radości
Niezależnie od doświadczania optymalnego
pobudzenia i przepływu, sportowcy
znajdują radość w byciu z innymi młodymi
ludźmi, którzy podzielają ich zainteresowania
sportowe. Uświadamiając sobie tę przyczynę
uprawiania sportu, możesz tworzyć atmosferę
zespołu, która daje sportowcom możliwość
radości ze społecznych interakcji z kolegami.
Staraj się nie przesadzać z kontrolowaniem
poczynań zawodników podczas ćwiczeń
i zawodów, bowiem znacznie obniża to możliwości
nawiązywania interakcji społecznych
oraz podejmowania nieskrępowanych i spontanicznych
aktywności stanowiących radosne
aspekty uprawiania sportu. Staraj się także
by ich środowisko nie było zbyt mocno przepojone
rywalizacją, kiedy to sportowcy czują,
że grają przeciwko sobie, a nie ze sobą.
Wyniki wielu badań nad przyczynami
porzucania sportu ujawniają, jak bardzo jest
ważna dla sportowców radość z jego uprawiania.
Najczęściej wymieniane powody rezygnacji
z kariery sportowej brzmiały:
Rycina 7.2. Zwiększ prawdopodobieństwo
doznania przepływu, dostosowując trudność
zadania to możliwości zawodników.
odkryłem, że inne aktywności dają dużo więcej radości;
u straciłem zainteresowanie sportem;
u nie grałem wystarczająco często;
u to była tylko praca i zero zabawy;
u nie lubiłem trenera.
Wyruguj zabawę ze sportu, a wyrugujesz ze sportu młodych zawodników.
a jeśli nawet nie zrezygnują z jego uprawiania, to ich motywacja zostanie poważnie
osłabiona.
W jaki sposób motywujesz swoich zawodników? Jednym z najważniejszych
sposobów jest zapewnienie im możliwości zaspokajania potrzeb odczuwania
satysfakcji i dobrej zabawy. w tym celu powinieneś zadbać, by doświadczenia
sportowe były odpowiednio wyzywające i pobudzające, a nie nudne lub stresujące.
Inny ze sposobów polega na zaspokojeniu ich potrzeby dowartościowania,
o której dowiemy się więcej w następnym podrozdziale.
Potrzeba dowartościowania
Wszyscy odczuwamy potrzebę bycia kompetentnymi, doświadczania sukcesu
w działaniu, przekonania o własnej wartości. w naszym społeczeństwie
szybko przekonujemy się, że pozycja osobista jednostki
zależy w dużej mierze od jej zdolności do osiągnięć.
Rozumieją to już pięcioletnie dzieci, a w odniesieniu
do sportu przekłada się to na równanie:
W konsekwencji sport stanowi dla osób go uprawiających
potencjalne źródło zagrożeń, gdyż zrównują
oni swoje osiągnięcia z poczuciem własnej wartości. Wygrywać
to znaczy odnosić sukcesy, być kompetentnym, być osobą wartościową, przegrywać
natomiast to ponosić porażkę, być niekompetentnym, być niewiele wartym.
Rozsądna liczba sukcesów wzmacnia poczucie kompetencji u zawodników,
co z kolei wzmacnia ich dążenie do perfekcji. Lecz jeśli zawodnikom nie udaje się
doświadczyć sukcesów, mogą obwiniać się za porażkę i przypisywać ją brakowi
zdolności. Gdy porażki będą się powtarzać, mogą dojść do wniosku, że skoro nie
uzyskują sukcesów, to mogą przynajmniej chronić swoją osobistą godność unikając
porażki. Na podstawie doświadczeń w zakresie sukcesów i porażek u progu
kariery sportowej wyrastają dwa typy zawodników: ci, którzy są motywowani do
osiągania sukcesów i inni, którzy są motywowani do unikania porażki.
W jaki sposób myślą zwycięzcy
Sportowców zorientowanych na sukces cechuje
diametralnie inny sposób myślenia o wygrywaniu
i przegrywaniu, niż zawodników zakładających porażkę.
Wendy Winner, modelowy przykład sportowca-
zorientowanego-na-sukces, postrzega wygrywanie
jako konsekwencję swoich zdolności, co daje jej wiarę
w możliwości ponownego osiągania sukcesu. Gdy
Wendy doświadcza niepowodzenia, jej przyczynę
widzi raczej w niedostatecznym wkładzie wysiłku.
Odziera to porażkę z jej negatywnego oddziaływania
wygrana = sukces
przegrana = porażka
Rozdział 7 – Motywowanie zawodników
132
na poczucie własnej wartości, ponieważ nie
jest ona postrzegana jako skutek braku zdolności.
Wendy jest przekonana, że po prostu
musi intensywniej ćwiczyć – porażka zatem
raczej zwiększa jej motywację niż ją obniża.
Dla Wendy chwilowe niepowodzenia są
w sporcie nieuchronne i nie ona jest winna
ich pojawianiu się. Ma zatem wolę podjęcia
w rozsądnych granicach ryzyka – ryzyka,
które jest niezbędne, by osiągnąć sukces.
Wendy i zawodnicy podobni do niej raczej
ukierunkowują swoją energię na wyzwania,
jakie niesie ze sobą sport, niż zamartwianie
się i zadręczanie wątpliwościami. Wierzą oni
w możliwość osiągnięcia sukcesu i przyjmują
odpowiedzialność za swoją porażkę. To
zdrowa postawa i taką powinieneś wzmacniać
u swoich podopiecznych. w mojej wieloletniej
pracy jako psychologa sportu doszedłem
do wniosku, że w każdym wielkim
sportowcu siedzi taka „Wendy Winner”.
Jak myślą przegrani
Dla przeciwwagi poznajmy Larry’ego
Losera, sportowca zorientowanego-na-porażkę,
przepełnionego lękiem i zwątpieniami.
Larry skłonny jest upatrywać przyczyny
swoich porażek we własnych niedostatkach,
a z rzadka przytrafiające się sukcesy – szczęściu
lub słabości przeciwników. Takie myślenie
sprowadza klęskę – Larry obwinia się
za porażki, a jednocześnie przypisuje sobie
niewiele (lub wcale) zasług w osiąganych
sukcesach.
Zawodnicy pokroju Larry’ego tkwią
w przekonaniu, że nie są w stanie zmienić
swojej sytuacji, bo uprzednie doświadczenia
sportowe przekonały ich, że niezależnie od
tego, jak mocno się starają, wynik jest zawsze
ten sam: porażka. Dochodzą więc do
wniosku: „No dobra, skoro próbowanie nic
nie daje, to moim problemem muszą być
małe zdolności. Po co zatem próbować?”
Ponieważ sport tak wyraźnie określa
zwycięzców i przegranych, sportowcy zorientowani-
na-porażkę, tacy jak Larry Loser, mają
niewielkie możliwości ochrony poczucia
własnej wartości. Pozostaje im albo nie brać
udziału, albo manewrować tak, by uniknąć
porażki. Choć wielu takich młodych ludzi
unika po prostu sportu, to jednak presja ze
strony rodziców, trenera czy rówieśników
sprawia czasem, że jednak do niego trafiają
i gdy już taki zawodnik gra, to uczy się, jak
na różne sposoby chronić swoje zagrożone
poczucie własnej wartości.
Stan umysłu
133
W jaki sposób Larry Loser
chroni poczucie własnej wartości
Gra z wysiłkiem pozornym
Zamiast wkładać maksymalny wysiłek
Larry, niemal nieświadomie, jedynie go markuje,
a zatem gdy przegra, może się przed
samym sobą usprawiedliwić, że przecież nie
starał się tak bardzo. Dlaczego tak robi? Bo
jeśli włoży maksimum wysiłku i przegra, to
inni będą mieli dowód jego marnych zdolności.
Niepodejmowanie maksymalnego wysiłku
jest w jego mniemaniu mniej ryzykowne
niż pozwolenie innym na odkrycie jego braku
zdolności, co dla niego oznacza osobiste
niedowartościowanie. Problem z unikaniem
maksymalnego wysiłku polega jednak na
tym, że zwiększa to prawdopodobieństwo
porażki, podczas gdy desperacko próbuje się
jej uniknąć.
Problem staje się tu jednak większy.
Trenerzy zwykle nagradzają wysiłek, ponieważ
to wydaje się być sprawiedliwe – nie każdy
przecież posiada zdolności, każdy jednak
może starać się jak najlepiej. Ale dla Larry’ego
Losera i podobnych mu zawodników zorientowanych-
na-porażkę podejmowanie maksymalnego
wysiłku oznacza ryzyko odkrycia, że
brakuje im talentu. Trener widząc, że mimo
jego zachęt zawodnik nie podejmuje maksymalnego
wysiłku, zaczyna się zastanawiać
...
Aguuul6