„Znasz li ten kraj” jest zbiorem felietonów Tadeusza Boya Żeleńskiego na temat Krakowa z początku XX wieku, pisanym z perspektywy naocznego obserwatora i krytycznego komentatora ówczesnej obyczajowości, kultury, a także najważniejszych postaci składających się na światek tzw. bohemy artystycznej, która przeszła do legendy polskiej sztuki i literatury. Zamysł utworu powstał w trakcie pisania przedmowy do kolejnego wydania „Słówek” - zbioru scenek dramatycznych i skeczów, które Boy tworzył na potrzeby kabaretu Zielony Balonik. We wprowadzeniu do kroniki życia modernistycznego Krakowa autor opisuje trudną sytuację polityczną i społeczno-kulturalną miasta położonego w jednym z najbiedniejszych regionów kraju, odciętego od dopływu nowinek z prężniej rozwijających się ośrodków. Ówczesny Kraków był miejscem nieustannego ścierania się „pomnikowej” historii, zaklętej w starożytnych murach, z potrzebą (...) świeżego oddechu, jakiego domagała się obyczajowość i kultura jego mieszkańców. Miasto przez wiele lat pozostawało zatopione w atmosferze umysłowego marazmu, zapatrzenia w przeszłość i braku pomysłu na nowoczesną kulturę.
Boy relacjonuje rozmaite inicjatywy artystyczne podejmowane przez jego przyjaciół z krakowskiego światka intelektualnego, wspominając m.in. z nostalgią czasy współpracy z redakcją „Czasu”, dla którego tworzył recenzje teatralne. To tu miało zbierać się środowisko, które w późniejszym czasie obmyśliło przy stoliku jednej z krakowskich kawiarń inicjatywę kulturalną w postaci Zielonego Balonika - legendarnego kabaretu, gromadzącego w sobotnie wieczory w Jamie Michalika publiczność złożoną z koleżeńskiego grona krakowskich artystów i publicystów. Boy wspomina przy tej okazji szereg postaci związanych zarówno z konserwatywnym pismem, jak i czysto rozrywkowym, działającym (...)
ożywczo na atmosferę ówczesnego Krakowa przedsięwzięciem kulturalnym: m.in. Sierosławskiego, Noskowskiego, Leszczyńskiego, czy braci Starzewskich.
Wydarzeniem przełomowym dla ponurej atmosfery miasta miało być otwarcie Teatru Miejskiego, którego dyrektorem został Tadeusz Pawlikowski. Owa instytucja, jako jednak z nielicznych w całym regionie, zdobyła się na wprowadzenie odważnego, korzystającego z najnowszych osiągnięć dramatu repertuaru (tu wystawiono np. „Wesele” Wyspiańskiego), podejmując współpracę z najwybitniejszymi postaciami tamtego okresu. Sam początek XX wieku przyniósł również znaczące ożywienie w sferze sztuk plastycznych, które przejęli we władanie takie postaci, jak Wyspiański, Wyczółkowski, czy Tetmajer. W 1903 roku do Krakowa przybył również Stanisław Przybyszewski - legendarna postać tamtejszej cyganerii artystycznej, której Boy poświęca kilka felietonów, nie kryjąc (...)
wiążącej się z nią nostalgii. Od tytułu piosenki zagranej na jednej z libacji cyganerii autor zaczerpnął tytuł dla zbioru swoich wspomnień.
W tomie opisany został też bardzo specyficzny, „kawiarniany” charakter ówczesnego życia kulturalnego Krakowa, w tychże bowiem przybytkach zbierał się cały światek artystyczny, by dyskutować na rozmaite tematy, a niejednokrotnie także i czerpać inspirację dla nowych dzieł i inicjatyw twórczych.
W finale Boy wspomina również o wielkiej inicjatywie prezydenta Juliusza Leo, który swoim projektem rozbudowy Krakowa przyczynił się - na równi z Zielonym Balonikiem - do przekształcenia ponurego i zaściankowego miasta w prężny ośrodek kulturalny.
Secesja (z języka łacińskiego secessio - "wycofanie się, odstąpienie"), kierunek w sztuce europejskiej i amerykańskiej rozwijający się na przełomie XIX i XX w. Secesja zwracała się przeciw tendencjom akademickim (akademizm) i historyzującym (historyzm) oraz naśladownictwu sztuki dawnej. Była też protestem przeciwko masowej produkcji fabrycznej.Istotę secesji stanowiło dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki integracji działań w różnych jej dziedzinach, ze szczególnym uwzględnieniem rzemiosła artystycznego, architektury wnętrz, rzeźby i grafiki. Charakterystyczne cechy secesji to: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna, inspirowana często wpływami sztuki japońskiej, swobodne układy kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm, subtelna pastelowa kolorystyka.W poszczególnych krajach ten awangardowy ruch artystyczny przybierał różne nazwy: w Niemczech - Jugendstil, we Francji - Art Nouveau, w Wielkiej Brytanii - Modern Style, we Włoszech - Libertà.Głównymi reprezentantami secesji byli: A. Beardsley, E. Gaillard, E. Gallé, H. Guimard, V. Horta, R. Lalique, Ch.R. Mackintosh, L. Majorelle, J.M. Olbrich, J. Toorop, H. van de Velde, Ch.F.A. Voysey, P. Wolfers. Zjawiska szczególne w jej obrębie to dokonania architekta hiszpańskiego A. Gaudiego, amerykańskiego złotnika i projektanta szkła L. Tiffany’ego oraz czeskiego malarza i grafika A. Muchy.W Polsce głównym ośrodkiem secesji był Kraków (Młoda Polska). W sztukach plastycznych reprezentowali ją m.in.: J. Mehoffer, F. Ruszczyc, W. Wojtkiewicz, S. Wyspiański. W architekturze czołowym przykładem secesji jest twórczość F. Mączyńskiego.Pod znakiem secesji działały stowarzyszenia artystów: Secesja Monachijska (Münchener Sezession, od 1892 - F. von Stuck, W. Trübner, F. von Uhde, H. von Habermann, J. Diez, P. Behrens), Secesja Berlińska (Berliner Sezession, od 1899) i Secesja Wiedeńska.
Impresjonizm w literaturze – inspirowany dokonaniami malarstwa impresjonistycznego, nurt w literaturze, narodzony w drugiej połowie XIX wieku we Francji i rozpowszechniony do początku wieku XX. Jego nazwa wywodzi się od francuskiego słowa impression (wrażenie) i początkowo stosowana była na określenie nurtu w malarstwie. Po raz pierwszy w odniesieniu do literatury termin ten zastosował Ferdinand Brunetière w artykule Impresjonizm w powieści.
Literackie utwory impresjonistyczne kładły nacisk przede wszystkim na opisywanie wrażeń i doznań poznającego podmiotu, rezygnując z realistycznego przedstawiania rzeczywistości. Tendencje impresjonistyczne występowały zarówno w prozie, poezji, jak i dramacie. Nurt ten nigdy się w pełni nie wyodrębnił, nie miał też charakteru programowego. Do pisarzy posługujących się środkami impresjonistycznymi należeli m.in. Alphonse Daudet, Stéphane Mallarmé, Paul Verlaine, Stefan Żeromski i Władysław Reymont.
Ekspresjonizm w literaturze, kierunek, który pojawił się na początku w. XX w Niemczech i innych krajach, docierając do Polski w okresie modernizmu i wywierając wpływ na program formistów oraz grupy Zdrój (1917-1922).Przeciwstawiano go delikatnemu w środkach wyrazu impresjonizmowi. Zakładając aktywistyczny stosunek do rzeczywistości, pragnął poznać jej materialną i duchową istotę na drodze intuicji.Posługiwał się środkami wyrazistymi, emocjonalnymi, subiektywnymi i sugestywnymi - ekspresyjnymi. Ujawniał kontrasty zjawisk zarówno w treści, jak w formie, np. dobra i zła, materii i ducha, rzeczywistości i jej odkształceń: karykaturalnych, fantastycznych, groteskowych itp.Charakterystyczny dla ekspresjonizmu także w polskim wydaniu (S. Przybyszewski i inni) był tzw. etyzm, postrzegający świat jako tło konfliktu irracjonalnie pojmowanej potęgi płci z prawem moralnym.W Polsce tendencje ekspresjonistyczne pojawiły się na łamach krakowskiego Życia (1898-1900), w utworach m.in. S. Żeromskiego, T. Micińskiego, S. Brzozowskiego, K.H. Rostworowskiego, Z. Kosidowskiego, E. Zegadłowicza, J. Wittlina, A. Struga, J. Kadena-Bandrowskiego, R. Jaworskiego, S.I. Witkiewicza - w różnym stopniu i w różnych postaciach.
Symbolizm, prąd literacki oraz artystyczny ukształtowany we Francji i Belgii w latach 80. XIX w. Do jego głównych twórców należeli: J. Moréas, J. Laforgue, R. Ghil, M. Maeterlinck - nawiązujący do twórczości P. Verlaine'a, A. Rimbauda, Ch. Baudelaire'a i S. Mallarmégo, którego uważali za swego mistrza.Nazwa pochodzi od manifestu J. Moréasa ogłoszonego 1886 w dzienniku Le Figaro pt. Le symbolisme. Pierwotnie grupa symbolistów składała się z J. Laforgue'a, R. Ghila, G. Kahna, S. Merilla, É. Dujardina i H. de Régniera.Doktryna estetyczno-literacka symbolizmu traktowała świat realny jako symbol bytu idealnego, do którego poznania zmierzają literatura i sztuka. Symbolizm przeciwstawiał się pozytywizmowi, realizmowi, naturalizmowi i opisowemu parnasizmowi.Posługiwano się programowo symbolem, nierzadko zbliżonym do alegorii, a także personifikacją. Tym sposobem próbowano oddać stany psychiki i nastroje, przeważnie pełne smutku, melancholii i pesymizmu (dekadentyzm). Kładziono nacisk na muzyczność wypowiedzi osiąganą za pomocą kunsztownych zestawień brzmieniowych wyrazów. Osiągano wysoki stopień metaforyczności utworu, ze szczególnym uwzględnieniem synestezji, tworząc przeważnie obrazy o charakterze impresjonistycznym.Do wybitnych twórców rozwijających bądź kontynuujących poetykę symbolizmu należeli m.in.: we Francji - P. Claudel, P. Valéry, A. Gide. W Anglii - O. Wilde, W.B. Yeats, T.S. Eliot. W Niemczech - R.M. Rilke, R. Dehmel, S. George, H. von Hoffmanstahl.Rosyjską odmianę symbolizmu reprezentowali m.in.: K.D. Balmont, D.S. Mereżkowski, I.F. Annienski, W.J. Briusow, A.A. Błok.Symbolizm oddziałał na literaturę okresu Młodej Polski, szczególnie na takich pisarzy jak: Z. Miriam-Przesmycki, A. Lange, L. Staff, B. Ostrowska, W. Rolicz-Lieder, S. Wyspiański, B. Leśmian, S. Korab Brzozowski i W. Korab Brzozowski. Atakowali ten kierunek pozytywiści, a w okresie międzywojennym - przedstawiciele awangardy.
karolina1670