NARZĘDZIA do doprawiania roli.Orka pługiem nie stwarza najczęściej właściwych warunków do wegetacji (wzrostu i rozwoju) roślin uprawnych, ponieważ powierzchnia pola po orce jest nierówna, niedokładnie spulchniona, ma różnej wielkości bryły, wskutek czego rola nie jest przygotowana do siewu nasion zgodnie z wymogami współczesnej agrotechniki. Przez doprawianie roli rozumiemy szereg czynności polegających na:

·         - spulchnianiu górnej warstwy w taki sposób, aby uzyskać strukturę gruzełkowatą z równomiernym rozmieszczeniem porów,

·         - niszczeniu skorupy wierzchniej warstwy i przez to stworzenie struktury utrudniającej parowanie,

·         - mechanicznym niszczeniu chwastów,

·         - ugniataniu nadmiernie spulchnionej wierzchniej warstwy gleby z równomiernym rozbijaniem brył gleby,

·         - wyrównaniu wierzchniej warstwy i przyśpieszeniu podsiąkania wody,

·         - przyśpieszeniu osiadania gleby po zbyt późno wykonanej orce.

Zakres zabiegów agrotechnicznych wykonywanych przy użyciu narzędzi doprawiających jest więc bardzo szeroki i stąd duża różnorodność ich typów. Narzędzia doprawiające dzielimy na następujące grupy: włóki, brony, kultywatory, wały i pogłębiacze. Należy tu podkreślić, że nowoczesna agrotechnika i tendencje w konstrukcji maszyn i narzędzi doprawiających w zasadzie eliminują stosowanie prostych narzędzi uprawowych jako samodzielnych agregatów.Wmienione narzędzia doprawiające łączone są w różne kombinacje zarówno pomiędzy sobą, jak i z innymi maszynami (glebogryzarki, brony i kultywatory aktywne, siewniki do nawozów i nasion, opryskiwacze, sadzarki i inne), tworząc złożone agregaty wieloczynnościowe wykonujące przy jednym przejeździe kilka czynności agrotechnicznych. W nowej technice uprawy roli dominuje bowiem ogólna tendencja do upraszczania zabiegów uprawowych z równoczesnym zwiększeniem wydajności pracy i obniżką kosztów produkcji.

2.1. Włóki  - Włóka przeznaczona jest do wczesnowiosennego płytkiego (1-2 cm) spulchniania wierzchniej warstwy gleby, kiedy nadmierna wilgotność uniemożliwia zastosowanie cięższych i bardziej energicznie działających maszyn i narzędzi. Działanie włóki polega na ścinaniu wierzchniej warstwy skib (po orce zimowej) i zniszczenia zaskorupienia gleby, a przez to zapobieganiu nadmiernemu parowaniu gleby. Włókowanie powoduje szybkie obsychanie gleby i przyśpieszenie jej ogrzewania. Dzięki temu uzyskujemy przyśpieszenie terminu siewu. Oprócz tego włókę stosuje się do wyrównania powierzchni roli przed siewem w innych okresach agrotechnicznych. Włóka jest najprostszym narzędziem rolniczym, które wychodzi z praktycznego użytkowania. Głównie spotyka się ją w wieloczynnościowych zestawach uprawowych. Włókowanie wykonuje się pod kątem ostrym w stosunku do grzbietów skib, a jego efekt jest krótkotrwały i trwa zaledwie parę dni. Sekcję włóki tworzy jedna lub kilka kątowych belek stalowych, połączonych łańcuchami.

Włóka (ryc. 2.1) może składać się z kilku lub kilkunastu sekcji doczepianych łańcuchami do belki zaczepowej. Belka zaczepowa ma stojak do łączenia z podnośnikiem hydraulicznym ciągnika.

Rys. 2.1. Włóka zawieszana:1 - belka główna, 2 - belka usztywniająca, 3 - stojak, 4 - zawias, 5 - sekcja włóki

Belki skrawające mogą być różnie ustawiane. Belki kątowe łączone łańcuchami przylegają jedną płaszczyzną do powierzchni pola, natomiast belki ustawiane pod kątem przyspawane są do listew bocznych (ryc. 2.2). Pierwsza belka ustawiona pod kątem α < 90 służy do ścinania grzbietów skib, druga belka ustawiona pod kątem α > 90 wyrównuje spulchnioną już częściowo powierzchnię gleby, a belka trzecia, o ile występuje, służy do płytkiego spulchnienia gleby, a także do rozbicia większych brył gleby i może być zaopatrzona w zęby.

Rys. 2.2. Sekcja włóki z belkami ustawionymi pod różnymi kątami

2.2. Brony

Zadania bronowania są wielorakie i obejmują:

·         - wyrównanie powierzchni gleby po orce,

·         - rozdrobnienie brył i stworzenie odpowiedniej struktury gleby do siewu,

·         - niszczenie chwastów i zadarnienia,

·         - wymieszanie nawozów mineralnych z glebą,

·         - przykrycie nasion po siewie,

·         - podorywkę lub bezorkową uprawę gleby.

Ze względu na budowę zespołów roboczych, brony dzielimy na:

·         zębowe,

·         zębowo obrotowe,

·         talerzowe.

Szczegółową klasyfikację bron przestawiono w tabeli 2.1.

2.2.1. Brony zębowe

Brony zębowe są to proste, uniwersalne narzędzia do płytkiego spulchniania górnej warstwy gleby, rozbijania brył, wyrównywania powierzchni roli, niszczenia chwastów, przykrywania nasion po siewie, wydobywania rozłogów perzu i przerzedzania zbyt gęstych wschodów. Brony zębowe możemy podzielić według:

a.       budowy zębów - na sztywne i sprężynowe,

b.      budowy pól - na sztywne, przegubowe, siatkowe, segmentowe,

c.       przeznaczenia - na uprawowe, łąkowe, chwastowniki,

d.      masy (ciężaru) przypadającego na 1 ząb - na lekkie (5-10 N), średnie (10-20 N), ciężkie (25-35 N).

Częściami roboczymi brony zębowej są zęby osadzone w belkach ramy, która składa się ze stalowych belek podłużnych, połączonych poprzeczkami. Belki podłużne są wygięte w kształt litery S lub Z. Trzy do pięciu belek połączonych poprzeczkami tworzy tzw. pole brony (sekcję) (ryc. 2.3).

Ryc. 2.3. Pola brony S i Z:

1 - belka zaczepowa, 2 - łańcuchy, 3 - belka poprzeczna, 4 - belka podłużna, 5 - łańcuch łączący pola bron, 6 - ogniwa zaczepowe

Najpowszechniej stosowane są brony uprawowe, których elementami roboczymi są zęby sztywne o różnym kształcie, przekroju i długości (ryc. 2.4) przykręcone do belek pola (sekcji).

Ryc. 2.4. Zęby bron:

a - zagięty, owalny, b - ciężki, kwadratowy, c - ciężki, okrągły, d - średni, kwadratowy, e - średni, okrągły, f - lekki, okrągły, g – radełkowy

Brony z zębami sprężynowymi (ryc. 2.7) są stosowane głównie do zwalczania chwastów podczas ich wschodów. Działanie zębów tych bron polega na drgających uderzeniach w glebę i uszkadzaniu wschodzących chwastów w międzyrzędziach lub bruzdach, bez uszkadzania roślin uprawnych. W użytkowaniu spotkać obecnie można jeszcze następujące rodzaje bron sprężynowych: bronę chwastownik zwaną zgrzebłem (ryc. 2.8), bronę chwastownik z zębami sprężynowymi(ryc. 2.9) i bronę łąkową posiadającą zęby spłaszczone.

Rys. 2.7. Zęby sprężynowe bron:

a - polowej, b - łąkowej, c - chwastownika; 1 - radełko, 2 - sprężyna

Rys. 2.8. Brona chwastownik

Ryc. 2.11. Brona ciągnikowa zawieszana

2.2.2. Brony zębowo obrotowe -Brony te służą do spulchniania gleb ciężkich. Ich elementy robocze w postaci zębów prostych, łukowych lub noży wykonują ruch obrotowy wokół własnej osi. Do bron tych zaliczamy bronę kolczatkę, motykę obrotową i bronę łopatkową, zwaną również spulchniaczem obrotowym.

Brona kolczatka (ryc. 2.12) składa się z kilku sekcji doczepianych do belki zaczepowej. Sekcja tej brony składa się z ramy z ułożyskowanym w niej walcem, do którego wkręcane są rozmieszczone spiralnie zęby, podobne do zębów w bronach zębowych. Walce z zębami wykonują ruch obrotowy, dobrze rozdrabniając bryły gleby. Sekcja może być jedno lub dwuwalcowa.

Ryc. 2.12. Brona kolczatka:1 - rama, 2 - ząb, 3 - koło transportowe

Ciężka brona obrotowa nazywana jest motyką i służy do spulchniania gleb ciężkich, będących w słabej kulturze (ryc. 2.13). Motyka zbudowana jest z ramy opartej na dwu kołach. W ramie ułożyskowane są, w dwu szeregach, cztery walce z zębatymi tarczami. Głębokość robocza ustalana jest dźwignią ręczną lub siłownikami hydraulicznymi, spełniającymi równocześnie rolę wydźwigu motyki.

2.2.3 Brony talerzowe

Brony talerzowe służą do wstępnego doprawiania roli po orce, do cięcia darni po orce łąk, do pocięcia darni po roślinach motylkowych przed orką oraz do wykonania podorywek. W niektórych krajach (USA, Kanada) służą do doprawiania roli pod siew w systemie uprawy bezorkowej. Elementami roboczymi tych bron są talerze gładkie lub zębate (ryc. 2.15).

Ryc. 2.15. Talerze bron: a - gładki, b – zębaty

Talerze, w liczbie kilku lub kilkunastu, mocowane są na wale o przekroju kwadratowym lub okrągłym. Rozstawienie talerzy ustalają tuleje dystansowe. Talerze z wałem tworzą sekcję brony, która ułożyskowana jest na wysięgnikach ramy. Brony talerzowe mogą być jednośladowe lub dwuśladowe (symetryczne i asymetryczne).

Rys. 2.16. Brona talerzowa jednośladowa, zawieszana:

1 - rama ze stojakiem, 2 - czop mocowania sekcji, 3 - czop stały, 4 - łożysko czopu 2, 5 - wrzeciono regulacji wypoziomowania sekcji, 6 - prowadnica do zmiany kąta ustawienia sekcji, 7 - skrzynka na obciążniki, 8 - łapa spulchniająca

Ryc. 2.17. Sposoby ustawienia sekcji bron (Hesston);

1, 2, 3, 4 - warianty ustawienia sekcji brony talerzowej względem siebie 

5