Wykład 1 Pojęcie propedeutyki rolnictwa, funkcji rolnictwa, działów, gałęzi i działalności
Propedeutyka - nauka wstępna, poznawanie podstaw wiedzy z jakiejś dziedziny; przedmiot nauczania wprowadzający w podstawowe zagadnienia danej nauki.
Propedeutyka rolnictwa - przedmiot nauczania wprowadzający w podstawowe zagadnienia rolnictwa i przygotowujący do szczegółowego poznawania rolnictwa.
Rolnictwo - gałąź produkcji, ma na celu dostarczenie żywności oraz surowców dla przemysłu a wykorzystuje do tego siły przyrody.
Rolnictwo jako nauka - powiązany ze sobą zespół dziedzin i dyscyplin naukowych opierających się o podstawowe nauki przyrodnicze i techniczne, a także społeczne.
Rolnictwo - profesja, zawód a jednocześnie sposób i styl życia człowieka.
Agronomia - nauka o produkcji roślinnej wraz ze specjalnościami z nią związanymi takimi jak chemia rolna, gleboznawstwo, botanika rolnicza.
Agrotechnika - całokształt decyzji, czynności i zabiegów technicznych w produkcji roślinnej prowadzonej na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych.
Produkcja rolnicza - zaspokaja podstawowe potrzeby biologiczne człowieka poprzez dostarczenie mu produktów żywnościowych do bezpośredniego spożycia lub dalszego przetwarzania.
Gospodarstwo rolne - jednostka uzytkujaca ziemię i wytwarzająca artykuły żywnościowe lub surowcowe pochodzenia rolniczego dla przemysłu. Są to zarówno małe gospodarstwa jak i wielkie.
Przedsiębiorstwo rolne - to gospodarstwo samodzielne finansowo, wytwarzające produkty na sprzedaż, posiadające osobowość prawna np. Państwowe gospodarstwa rolne i spółdzielnie produkcyjne wpisane do rejestru przedsiębiorstw oraz duże gospodarstwa indywidualne produkujące na sprzedaż.
Formy własności gospodarstw
1. Prywatne
a) rodzinne
b) duże gospodarstwa prywatne (sezonowy najm pracowników)
c) duże gospodarstwa farmerskie (w całości oparte na pracy najemnej)
2. Państwowe (Własność Skarbu Państwa) pracownicy najemni są zatrudniani w oparciu o umowę o pracę
3. Spółdzielcze (własność prywatna, dobrowolne zrzeszenie się rolników będących członkami spółdzielni, wyjątkowo zatrudniające pracowników najemnych)
4. Gospodarstwa dzierżawione z zasobów Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (ziemia i trwałe środki produkcji są nadal własnością Skarbu Państwa, a dzierżawca płaci za możliwość korzystania z nich)
Funkcje gospodarstwa rolnego
Wytwarzanie produktów rolnych obejmujących:
- produkcję roślinna zwaną produkcją pierwotna, która wytwarza gotowe artykuły spozywcze, surowce pochodzenia roślinnego i pasze
- produkcję zwierzęcą zwaną produkcja wtórną, która przetwarza pasze na produkty spozywcze i surowce pochodzenia zwierzęcego
Wytworzone w gospodarstwie produkty rolne mogą być:
- zużyte we własnym gospodarstwie
- przetworzone lub uszlachetnione w gospodarstwie (np. pasze na mleko, mięso i wełnę, mięso i mleko na przetwory we własnych mleczarniach lub masarniach)
- sprzedane w postaci pierwotnej lub po przetworzeniu
Dział - ogół gałęzi i działalności w których są wykorzystywane podobne metody i środki produkcji (produkcja roślinna, zwierzęca, przetwórstwo, usługi)
Gałąź - to grupy roślin lub działalności o podobnej technologii produkcji oraz grupy zwierząt tego samego gatunku (1.zboża, roś. okopowe, pastewne, przemysłowe 2.bydło, trzoda chlewna, owce, drób)
Działalność - obejmuje pozyskiwanie jednolitego produktu z zastosowaniem tej samej technologii produkcji (1.żyto, owies, pszenica, 2.krowy, jałówki, cielęta, opasy).
POWIĄZANIA MIĘDZY DZIAŁAMI:
1. Przez maksymalne wykorzystanie surowców i produktów ubocznych
- obornik
- pasze
- produkcja roślinna i zwierzęca dostarczają surowce dla przemysłu rolnego
- odpady z przemysłu rolnego są często dobrymi paszami dla zwierząt (np. serwatka)
2. Przez racjonalne wykorzystanie pracy i środków produkcji
- odpowiedni dobór roślin (o róznych terminach siewu i zbioru)
- dział produkcji zwierzęcej daje stałe zatrudnienie w ciągu roku
3. Przez najbardziej produkcyjne wykorzystanie użytków rolnych
- dużo TUZ to dużo paszy zielonej do produkcji zwierzęcej
- gleby dobre i bardzo dobre to uprawa buraków, lucerny i produkcja bydła, gleby słabe to uprawa ziemniaków i trzody chlewnej
- właściwe wykorzystanie stanowiska w zmianowaniu
4. Przez właściwe wykorzystanie środków finansowych i środków produkcji
- wpływ gotówki z 1 działu na wydatki w drugim dziale
- przyczepy i ciagniki wykorzystane w produkcji roślinnej i zwierzęcej
Profil gospodarstwa-zależy od proporcji pomiędzy działami i gałęziami produkcji
Profil określa się poprzez:
1 System gospodarczy - na podstawie procentowego udziału poszczególnych działów w ogólnej produkcji gospodarstwa
2 System produkcji roślinnej - charakteryzuje dział produkcji roślinnej i mówi o udziale poszczególnych gałęzi
a) kierunek zbożowy (>60% zbóż w powierzchni zasiewów)
b) kierunek okopowy (>25% okopowych w powierzchni zasiewów)
c) kierunek pastewny (>35% roslin pastewnych w strukturze Użytków Rolnych)
3 System produkcji zwierzęcej - charakteryzuje dział produkcji zwierzęcej i mowi o udziale w nim poszczególnych gałęzi
a) kierunek nastawiony na hodowlę bydła (>66,6% Sztuk Dużych w gospodarstwie)
b) kierunek nastawiony na hodowlę trzody chlewnej (>20% Sztuk Dużych trzody chlewnej)
c) kierunek nastawiony na hodowlę owiec (>10% Sztuk Dużych owiec w gospodarstwie)
Kierunek produkcji - określa gałęzie wiodące w całym gospodarstwie na podstawie struktury produkcji końcowej
GOSPODARSTWO MOŻE BYĆ:
- jednokierunkowe (wartość produkcji jednej gałęzi przekracza 50% ogólnej wartości produkcji)
- dwukierunkowe (dwie gałęzie dają łącznie co najmniej 60% produkcji)
- wielostronne (w innym wypadku)
INTENSYWNOŚĆ GOSPODARSTWA - określa ilość i wielkość nakładów pracy i środków produkcji ponoszonych na produkcję, wyróżnia się:
1. Intensywność organizacji gospodarstwa (udział intensywnych gałęzi produkcji w strukturze produkcji)
2. Intensywność gospodarowania (wysokość nakładów pracy i środków produkcji na 1ha lub 1 sztukę inwentarza)
Zasada racjonalnego gospodarowania
1. minimalizacja kosztów - jak najmniejszy nakład pracy i środków produkcji
2. maksymalizacja produkcji - przy dostepnych środkach produkcji i sile ludzkiej jak najwięcej wyprodukować
Cele rolnictwa XXI wieku:
- dostarczanie żywności odpowiedniej ilości i jakości- dostarczanie paszy dla zwierząt- uzyskanie dochodów przez rolników- ochrona środowiska naturalnego- dbałość o zdrowie ludzi i zwierząt- zapewnienie pracy dla mieszkańców obszarów wiejskich
Wykład 2 Cechy i specyfika produkcji rolniczej. Czynniki i środki produkcji w rolnictwie.
Rozłóg gospodarstwa-kształt terytorium gospodarstwa, liczba działek i ich oddalenie od środka gospodarczego.
Najkorzystniejszy jest rozłóg zwarty o regularnych kształtach z możliwie małą liczbą działek.
Niekorzystny- nieregularny kształt, rozczłonkowanie, znaczne oddalenie użytków od ośrodka gospodarczego.
Działka-ciągła część powierzchni będąca własnością lub też w użytkowaniu jednego podmiotu gospodarczego (otoczona ziemią pozostającą we władaniu innych podmiotów)
Pole- wydzielona część gruntów ornych obsiana zazwyczaj tą samą rośliną.
System uprawy roślin-jest to występowanie roślin po sobie na polu.
-zmianowanie- następstwo roślin uzasadnione przyrodniczo i agrotechnicznie. Rośliny uprawiane po sobie na polu stwarzają sobie nawzajem dobre warunki do wzrostu i planowania a także korzystnie wpływają na żyzność gleby
-płodozmian-zmianowanie roślin zaplanowane na określona liczbę lat i pól w danym gospodarstwie na określonym kompleksie glebowym
-monokultura-uprawa jednego gatunku roślin na tym samym polu przez kilka lat,
-system dowolnej uprawy roślin- system kiedy rolnik dobiera na dane pole rośliny z roku na rok w zależności od sytuacji gospodarczej,
Cechy charakterystyczne produkcji rolniczej:
- odbywa się na żywych organizmach
- uzależniona jest od warunków przyrodniczo-klimatycznych
- ma charakter cykliczny (sezonowośc pracy)
- jest wielostronna (różnorodnośc roślin)
- ma charakter przestronny (duży obszar produkcji)
- niemożliwe jest przewidzenie wyników produkcji
- ma długi cykl produkcji
- obrót wewnętrzny (odnawianie się materiałów do dalszej produkcji)
- pierwotna produkcja (roślinna) i wtórna (zwierzęca)
- produkcja podstawowa i uboczna (np. mleko to produkcja podstawowa, a obornik i żywiec wołowy to uboczna)
Produkcja - wytwarzanie dóbr materialnych i usług zdolnych do zaspokajania ludzkich potrzeb
Do jej realizacji niezbędne są:
1. Praca (celowa i świadoma działalność człowieka przekształcająca dobra przyrody w celu zaspokajania ludzkich potrzeb)
- do jej realizacji potrzebna jest siła robocza, czyli zespół ludzi z odpowiednimi kwalifikacjami
Praca może mieć charakter:
- produkcyjny (wytwarzanie dóbr materialnych)
- nieprodukcyjny (wytwarzanie usług np.praca lekarza, nauczyciela)
2. Środki produkcji materialna, rzeczowa strona produkcji; posługuje się nimi człowiek w procesie produkcji
Środki produkcji dzielą się na;
Przedmioty pracy
- przedmioty pracy (dobra ulegają przetworzeniu w procesie pracy)
- dobra przyrody (ziemia, bogactwa naturalne np. węgiel)
- surowce (drewno, złom, buraki)
- półfabrykaty (deski)
- zwierzęta produkcyjne
Środki pracy urządzenia do przetwarzania przedmiotów pracy
- budynki i budowle
- narzędzia, maszyny, siła pociągowa
- zwierzęta hodowlane, robocze
ŚRODKI PRODUKCJI+LUDZIE=SIŁY WYTWÓRCZE SPOŁECZEŃSTWA
Siły wytwórcze w procesie produkcji działają w określonych warunkach gospodarowania określonych przez przyrodę (warunki przyrodnicze) oraz przez elementy ekonomii (warunki ekonomiczne)
SIŁY WYTWÓRCZE SPOŁECZEŃSTWA+WARUNKI GOSPODAROWANIA (przyrodnicze i ekonomiczne)=CZYNNIKI PRODUKCJI
Przyrodnicze warunki produkcji rolniczej:
a) warunki klimatyczne
- naświetlenie
- temperatura
- opady
- wiatry
- mikroklimat
b) ukształtowanie terenu
- tereny równinne, płaskie oraz pofałdowane
- erozja wodna
c) gleby i ich jakość
- żyzność i urodzajność
- klasy bonitacyjne
- kompleksy przydatności rolniczej
EKONOMICZNE WARUNKI PRODUKCJI ROLNICZEJ
1. WARUNKI ZEWNĘTRZNE
a) stałe
- odległośc od miast i ośrodków przemysłowych
- stan i siec dróg
- odległośc od stacji kolejowej i zakładów przemysłu rolnego (np. mleczarnie)
- odległośc od punktu skupu i zaopatrzenia w artykuły do produkcji rolnej
- zasoby siły roboczej w rejonie
b) zmienne
- poziom cen na produkty rolne i artykuły do produkcji rolnej
- możliwości kredytowe, polityka podatkowa i celna państwa
- poziom i organizacja usług dla rolnictwa
- możliwość zbytu produktów rolnych
- zaopatrzenie w artykuly do produkcji rolnej
Wewnętrzne warunki ekonomiczne:
- ilość i jakość sił roboczej w gospodarstwie
- ilość i jakość środków produkcji w gospodarstwie
- zasoby finansowe gospodarstwa
- poziom kierowania gospodarstwem (przygotowanie zawodowe i umiejętności organizacyjne rolnika)
- wielkość gospodarstwa
- wewnętrzne warunki komunikacyjne (stan, siec dróg wewnętrznych,rozłóg czyli rozmieszczenie poszczególnych pól, ich wielkość i kształt)
Czynniki produkcji w rolnictwie:
1.ziemia
2.praca
3.kapitał
4.organizacja i zarządzanie
1 ZIEMIA
Cechy ziemi:
- nieruchomość
- niepomnażalność (niepowiększalność) związana z ograniczeniami zasobami ziemi jako środek produkcji niezbędnego do prowadzenia produkcji rolniczej
- niezniszczalność oznacza, że ziemia właściwie wykorzystywana nie zużywa się, nie oznacza to jednak, że ziemi nie można zniszczyć
- przestrzenność która wiąże się z organizowaniem produkcji na znacznych obszarach i przystosowaniem maszyn do ruchomego procesu pracy
2 PRACA I SIŁA ROBOCZA
PRACA jest to świadoma i celowa działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowanie ich do zaspokajania potrzeb ludzkich
SIŁA ROBOCZA jest to suma umiejętności jakimi człowiek rozporządza w pracy
Praca jest więc formą wykorzystywania siły roboczej
GRUPY OSÓB ZATRUDNIANYCH W ROLNICTWIE
- właściciele i użytkownicy gospodarstw rolnych (pracują na własny rachunek)
- członkowie spółdzielni produkcyjnych
- członkowie rodzin wymienionych grup
- robotnicy najemni (stali, sezonowi)
3 KAPITAŁ ogół dóbr materialnych i zasobów finansowych do dalszego pomnażania
Podstawowe składniki kapitału
ŚRODKI TRWAŁE - które są wieloletnio używane w procesach produkcyjnych i stoniowo się zużywają
Środki trwałe
1. Budynki i budowle
2. Maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia
3. Środki transportowe
4. Melioracje
5. Zasadzenia wieloletnie
6. Inwentarz żywy (stada podstawowe)
Środki trwałe dzielą się na:
- produkcyjne (biorą udział w procesach produkcyjnych np. ciągniki, maszyny)
- nieprodukcyjne (służą do zaspokajania potrzeb ludności np. budynki mieszkalne)
ŚRODKI OBROTOWE - zużywają się całkowicie w 1 cyklu produkcyjnym (mniej niż 1 rok) i bezpośrednio wchodzą w produkt finalny
Środki obrotowe
- młode zwierzęta
- nawozy mineralne
- środki ochrony roślin
- materiał siewny
- paliwa i smary
- zapasy i środki pieniężne
Siła pociągowa to suma energii zdolnej do pokonywania oporów związanych z przemieszczaniem narzędzi, maszyn lub środków transportowych, zawarte w organizmach żywych oraz silnikach mechanicznych
Ze względu na charakter źródła energii wyróżnia się:
- żywą siłę pociągową (konie robo...
Drazor94