Giełda farmako - opracowane.doc

Efekt pierwszego przejścia przez wątrobę – metabolizm, jakiemu ulegają leki w wątrobie przed osiągnięciem krążenia ogólnego. Występuje po doustnym oraz głębokim doodbytniczym podaniu leków intensywnie metabolizowanych w wątrobie i jest jedną z głównych przyczyn ich małej dostępności biologicznej.

Rezerwa receptorowa
Jeżeli tylko część receptorów musi być aktywowana w celu uzyskania maksymalnego efektu (transdukcji sygnału), to mówi się o rezerwie receptorowej. Jest ona duża, kiedy liczba receptorów znacząco przewyższa liczbę efektorów. Rezerwa receptorowa wzrasta najczęściej wraz z ilością procesów uczestniczących w transdukcji sygnału. Jest ona najczęściej niewielka, jeżeli łańcuch reakcji wywoływany aktywacją danego receptora składa się z niewielu elementów wzmacniających sygnał. Rezerwa receptorowa zwiększa się wraz ze wzrostem liczby elementów wzmacniających sygnał.
 

Adrenalina
Poprzez wpływ na receptory β2 warunkuje rozkurcz oskrzeli. Należy zwrócić uwagę, iż warunkuje ona wzrost zapotrzebowania organizmu na tlen i mimo rozszerzenia tętnic wieńcowych, może powodować atak dusznicy bolesnej. W astmie stosuje się ją tylko w celu przerwania skurczu oskrzeli.

Dopamina
Wskazania: ostra niewydolność nerek, wstrząs septyczny, kardiogenny, pourazowy, po operacjach kardiochirurgicznych, zaostrzenie przewlekłej niewydolności krążenia.
Dawki:
0,5 – 3 mg/ kg mc/ min à stymulacja receptorów dopaminergicznych w nerkach à zwiększa przepływ nerkowy i przesączanie kłębuszkowe (GFR) à wzmożone wydzielanie moczu i utrata Na+

5 – 10 mg/ kg mc/ min à stymuluje receptory b1 w sercu  à zwiększa objętość wyrzutową , nieznacznie wpływa na przyspieszenie czynności serca, nie działa na naczynia obwodowe, wywołuje wzrost ciśnienia (głównie skurczowego)

powyżej 10 mg/ kg mc/ min à działa na receptory a1-adrenergiczne oraz uwalnia NA z zakończeń nerwowych, wywołuje skurcz naczyń krwionośnych à podwyższa skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi

Dobutamina
Wskazania: ostra niewydolność serca, zespół małego rzutu, niedociśnienie tętnicze, przewlekła niewydolność serca zastoinowa, jako lek II rzutu w migotaniu przedsionków z szybką akcją komór i zespołem małego rzutu.
Dawki:
Stosowana w postaci ciągłego wlewu kroplowego. Dawka początkowa 2,5 – 10 μg/kg m.c./min. Można zwiększyć do maksymalnego poziomu 40 μg/kg m.c./min. Lek stosuje się maksymalnie 2-3 doby.

Metyldopa
Inhibitor dekarboksylazy DOPA (enzym uczestniczący w postawaniu noradrenaliny). Mechanizm hipotensyjnego działania tłumaczy się antagonizmem kompetycyjnym z DOPA  à a-metyldopa ulega działaniu dekarboksylazy zamiast DOPA, co prowadzi do powstania a-metylodopaminy, a następnie    a-metylonoradrenaliny (fałszywy przekaźnik układu adrenergicznego). Wskazania do stosowania kobiety ciężarne z nadciśnieniem.

Receptory α1
Receptory związane z białkiem G.
Białko G aktywuje fosfolipazę C à przekształcenie PIP2 w IP3 i DAG à wzrost IP3 powoduje wzrost stężenia jonów wapniowych à skurcz mięśni gładkich.
Skurcz naczyń krwionośnych, zwieraczy, macicy, nasieniowodów. Rozszerza źrenicę oka. Pobudzenie glikogenolizy, wzrost wydzielania gruczołów ślinowych. Hamowanie wydzielania reniny w nerkach.

Receptory α2
Receptor związany z białkiem G. Działa hamująco na cyklazę adenylanową i biosyntezę cAMP. Hamują funkcję neuronów adrenergicznych.
Powodują: wzmożona agregację płytek krwi, sedację i hipotensję w OUN.

Receptory β1, β2, β3
Sprzężone z białkiem G aktywują cyklazę adenylanową.
Receptory β1 w sercu – wzrost pobudliwości serca.
Receptory β2 w mięśniach gładkich rozkurcz oskrzeli, naczyń krwionośnych, układu moczowego, jelit, śledziony, macicy.
Receptory β3 adipocyty, jelita, pęcherzyk żółciowy, gruczoł krokowy à wzrost lipolizy oraz rozkurcz pęcherzyka żółciowego i jelit.

Leki stosowane w nieżycie nosa agoniści receptorów α (fenylefryna, nafazolina, tramazolina, tetryzolina, ksylometazolina, oksymetazolina), agoniści receptorów α i β (efedryna.
Leki stosowane w astmie agoniści receptorów β (izoprenalina, orcyprenalina, salbutamol, salmeterol, formoterol), agoniści receptorów α i β (efedryna).

Beta – blokery w nadciśnieniu wrotnym – profilaktyka powstawania krwawienia z żylaków przełyku.

Efedryna
Działa bezpośrednio i  pośrednio. Pobudza wydzielanie noradrenaliny z zakończeń nerwów współczulnych, działa na receptory α i β, hamuje wychwyt zwrotny noradrenaliny oraz hamuje MAO.
Zwęża naczynia krwionośne słabiej niż epinefryna, ale działa dłużej. Powoduje wzrost ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Rozszerza oskrzela, przyspiesza czynność serca i zwiększa pojemność minutową. Przenika do OUN (odprężenie, ułatwienie nauki, powoduje bezsenność, pobudza ośrodek oddechowy i ośrodek krążenia).
Zastosowanie: krople do nosa, astma, hipotonia, syropy wykrztuśne.

Amfetamina
Działa identycznie jak efedryna, tyle że silniej na OUN. Wykorzystywana w latach 60 jako środek odchudzajacy. Została odrzucona ze względu na duże działania niepożądane jak np. uzależnienie.

Leki przeciwhistaminowe
I generacja
              - etylenodiaminy (meklozyna, prometazyna),
              - kolaminy (dimenhydramina, dimenhydrynat, chlorfenoksamina, doksylamina),
              - propylaminy (fenyramina),
              - inne: (bamipina, klemastyna, dimetydyna, ketotifen, emedastyna).
II generacja
              - etylenodiaminy (cetyryzyna),
              - pozostałe: azelastyna, feksofenedyna, lewokabastyna, loratydyna, mizolastyna, astemizd,              terfenadyna.

Diuretyki pętlowe i tiazydy (hiperglikemia), diuretyki oszczędzające potas (wywołuje kwasicę).

Trombocytopenia poheparynowa (HIT)
- skaza krwotoczna objawiająca się w trakcie leczenia heparyną niefrakcjonowaną oraz drobnocząsteczkową,
- heparyna łączy się z czynnikiem płytkowym 4 (PF4) uwalnianym z ziarnistości trombocytów, przeciw temu kompleksowi powstają przeciwciała IgG. Przeciwciała wbudowują się do płytek krwi à aktywacja płytek i dalsza degranulacja ziarnistości. Wzmożona agregacja płytek w naczyniach, skrzepy są usuwane z krążenia co prowadzi do małopłytkowości. Może dochodzić do zatorowości płucnej, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, zatoru tętnic kończyn, zatory w nietypowych miejscach (nadnercza, skóra, żyła wrotna).

Porównanie heparyn

Heparyna
- mieszanina poliestrów glikozaminoglikanów,
- niefrakcjonowana składa się z frakcji α (aktywnej) i β (aktywnej po sulfonowaniu),
- zwiększa aktywność AT III, hamuje aktywność czynnika Xa, w mniejszym stopniu także VIIa, IXa, XIa, XIIa i kalikreiny, hamuje agregację płytek,
- zastosowanie: zapobieganiu powstawania zakrzepów w tętnicach i żyłach, przy plazmaferezie, wymienne przetaczanie krwi, ostra faza zawału serca i dializie,
- powikłania: krwawienia, trombocytopenia.

Heparyna małocząsteczkowa
Ardeparyna, Certoparyna, Dalteparyna, Enoksaparyna, Nadroparyna, Parnaparyna, Rewiparyna, Tinzaparyna
- otrzymywane przez chemiczną lub enzymatyczną degradację heparyny zwierzęcej,
- hamują gł. czynnik Xa, w mniejszym stopniu zwiększają aktywację AT III i inaktywacje aktywnej trombiny,
- słabiej hamują agregację płytek.

Aspiryna
Nieodwracalny inhibitor COX-1. Powoduje acetylację jej miejsca aktywnego.

Wskazania do stosowania sartanów:
STOSOWANE W NADCIŚNIENIU PIERWOTNYM
- nadciśnienie tętnicze zwłaszcza współistniejące z: niewydolnością serca, cukrzycą, mikroalbuminurią lub białkomoczem, przerostem lewej komory serca, działaniami niepożądanymi podczas stosowania IKA,
- korzystny wpływ na ryzyko rozwoju niewydolności serca, niewydolności nerek u chorych na nadciśnienie tętnicze i cukrzycę, udaru mózgu.

Inhibitory konwertazy angiotensyny
Zahamowanie wytwarzania angiotensyny II zmniejsza wydzielanie aldosteronu, ale nie powoduje istotnych zaburzeń i nadmierna retencja potasu występuje u chorych przyjmujących jednocześnie diuretyki oszczędzające potas.
Kaszel wynika z wpływu IKA na bradykininy (wzrost ich stężenia).
Działania niepożądane: suchość w jamie ustnej, kaszel, rzadko: obrzęk naczyniowy, neutropenia, białkomocz, u chorych ze zwężeniem tętnic nerkowych mogą powodować niewydolność nerek.
Przeciwwskazania: jednostronne lub obustronne zwężenie tętnicy nerkowej, jedna nerka, lub po transplantacji.

Statyny
Wskazania:
- u pacjentów z cukrzycą oprócz IKA (spadek ciśnienia krwi) statyny (spadek cholesterolu),
- szczególnie dobrze działają w rodzinnej hipercholesterolemii (mniejsze stężenie receptorów dla LDL).

Cyklooksygeneza
a) COX-1 – izoenzym „konstytutywny” – aktywność w komórce związana z udziałem w homeostazie,
b) COX-2 – aktywacja pod wpływem czynników zapalnych – forma wzbudzona (indukowana).

Kwas acetylosalicylowy
- nieodwracalny inhibitor COX-1,
- działanie przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, przeciwbólowe,
- małe dawki zwiększają prężność CO2 we krwi à pobudzenie ośrodka oddychania à zwiększenie wentylacji płuc,
- w większych dawkach pobudza ośrodek oddechowy co powoduje zmniejszenie prężności CO2 à zasadowica oddechowa,
- w dużych dawkach zwiększa wydzielanie kwasu moczowego oraz upośledza fosforylację oksydatywną à zmniejszenie wytwarzania związków fosforanowych,
- zastosowanie: bóle głowy, nerwobóle, bóle mięśniowe, bolesne miesiączkowanie, większe dawki – choroby gośćcowe, zesztywniające zapalenie kręgosłupa, dyskopatie, małe dawki – choroba niedokrwienna serca,
- działania niepożądane: zaostrzenie choroby wrzodowej, nudności, wymioty, bóle brzucha, nadżerki błony śluzowej, zatrzymanie sodu i wody, u dzieci zespół Reye’a,
- przeciwwskazania: nadkwaśność, choroba wrzodowa, uszkodzenie nerek i wątroby, nadwrażliwość na salicylany, astma oskrzelowa, dzieci poniżej 11 r. ż..

Paracetamol
- pochodna aniliny,
- ośrodkowe i obwodowe hamowanie syntezy PGE,
- nie podrażnia żołądka,
- działania niepożądane: agranulocytoza, niedokrwistość, uszkodzenie nerek, trombocytopenia, zaburzenia gastryczne, uszkodzenie wątroby w większych dawkach, nie stosować po użyciu alkoholu !
a także łącznie z rifampicyną, izoniazydem, zidowudyną, barbituranami.

Zatrucie paracetamolem – jako odtrutka stosowana jest N-acetylocysteina (ACC).

Koksyby
- wybiórcze hamowanie COX-2,
- celekoksib, rofekoksib, etorikoksib, lumirakoksib, parekoksib.

Celekoksib
- silne działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne,
- zastosowanie: przewlekłe zwyrodnieniowe zapalenie stawów, RZS, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, bóle mięśniowe, bóle głowy, bóle menstruacyjne,
- działania niepożądane: zaburzenia żołądkowo – jelitowe, bóle głowy, zmniejszona filtracja kłębuszkowa, zwiększona retencja sodu i potasu.

Morfina
- 10% opium,
- agonista receptorów opioidowych gł. μ (zahamowanie CA à ↓cAMP à aktywacja fosfolipazy A à otwarcie kanałów potasowych à hyperpolaryzacja błony neuronalnej),
- antagonista receptorów opioidowych κ,
- silne działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe,
- działanie przeciwbiegunkowe, depresyjnie na OUN,
- wskazania: bóle ostre i przewlekłe o znacznym nasileniu, ostry obrzęk płuc, bóle towarzyszące zawałowi serca, niewskazana jako lek przeciwkaszlowy (wyjątek kaszel w wyniku zranienia opłucnej),
- przeciwwskazania: ciąża, laktacja, dzieci oraz osoby z upośledzoną czynnością oddechową, uszkodzenie wątroby, przerost prostaty,
- tolerancja rozwija się szybko,
- uzależnienie – wynika z zahamowania aktywności neuronów GABA-nergicznych,
- zespół abstynencyjny – bezsenność, głód morfinowy, ziewanie, bóle i drżenie mięśni, łzawienie, nudności lub wymioty, biegunki, dreszcze, rozszerzenie źrenicy, gęsia skórka, częstoskurcz, bolesne skurcze jelit, majaczenie, wzrost ciśnienia krwi, drgawki, zapaść.
Fentanyl
- silny agonista receptora µ, i słaby δ i к
- silne, krótkotrwałe działanie przeciwbólowe,
- nie wpływa na uwalnianie histaminy,
- powoduje krótkotrwałą depresję ośrodka oddechowego,
- wykazuje działanie euforyzujące,
- działanie ulega wydłużeniu przy zastosowaniu większych dawek,
- nie powoduje zaburzeń układu krążenia, ale zwiększa napięcie mięsni szkieletowych (w dużych dawkach),
- zastosowanie: neuroleptanalgezja (rodzaj znieczulenia powodującego zniesienie czucia bólu i silną sedację, przy zachowaniu przytomności), lek przeciwbólowy w zawale serca.

Petydyna
- podobne właściwości do morfiny, ale słabsze działanie przeciwbólowe,
- syntetyczny agonista receptorów opioidowych μ, posiada właściwości odurzające
- cholinolityk,
- słabsze działanie przeciwkaszlowe i kurczące mięśnie gładkie,
- nie kurczy źrenicy,
- nie hamuje czynnosci skurczowej macicy (słabo przenika przez łożysko, słabsze od morfiny działanie depresyjne na ośrodek oddechowy noworodka),
- wolniejsza tolerancja na działanie przeciwbólowe,
- stosowana długotrwale wykazuje działanie drgawko twórcze (ze względu na metabolit norpetydynę),
- zastosowanie: bóle okołoporodowe, zabiegi chirurgiczne.

Schemat leczenia bólu wg WHO

1.       NLPZ +/- leki pomocnicze (np. Neuroleptyki)

2.       Leki pomiedzy silna morfina a NLPZ

3.       Opioidy + NLPZ

Mechanizm działania opioidów
a) ośrodkowo – spadek odczuwania bólu przez receptory opioidowe, spadek sprawności umysłowej, poprawa nastroju (receptor typu μ), depresja (receptor κ), zatrzymanie kaszlu i oddechu, wzrost wydzielania wazopresyny, pobudzenie ośrodka wymiotnego, zwęża źrenica,
b) obwodowo – powoduje zaparcia, spadek opróżniania żołądka, spadek napięcia pęcherza moczowego, mięśni gładkich naczyń, wzrost wydzielania histaminy.

Działania niepożądane
- nudności, wymioty, zmęczenie, zaparcia, spadek aktywności umysłowej, hamowanie ośrodka oddychania.

Triada zatrucia
1. Głęboka śpiączka.
2. Płytki wyczuwalny oddech.
3. Maksymalnie zwężone źrenice.

1