Samuel P. - Huntington, trzecia fala demokratyzacji.pdf

(17845 KB) Pobierz
«sł
sa
" fr
$1'(
ty] ~
"Huntington
-W -
0
..i
Samuel P.
Trzecia fala demokratyzacji
I
Przełoży!
Andrzej Dziurdzik
f r
WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN
W ARSZAW A 2009
^ (b T
Spis rzeczy
Przedm owa (Carl B. A l b e r t ) ...............................................................................................
W s t ę p ...........................................................................................................................................
1. C o ? ...........................................................................................................................................
Początek trzeciej f a l i ........................................................................................................
Znaczenie d e m o k r a c j i......................................................................................................
Fale d e m o k r a t y z a c ji.........................................................................................................
Problem y d e m o k r a ty z a c ji..............................................................................................
2. D l a c z e g o ? ..............................................................................................................................
Wyjaśnianie fal . .
Wyjaśnianie fal d e m o k r a t y z a c ji...................................................................................
W yjaśnianie trzeciej f a l i ......................................................................................
Spadek legitymizacji i dylemat d o k o n a ń ...................................................................
Rozwój ekonom iczny i kryzysy e k o n o m i c z n e ........................................................
Zmiany r e l i g i j n e .................................................................................................................
N ow a polityka aktorów z e w n ę t r z n y c h ...................................................................
Efekt w zorowania czy l a w i n y ....................................................................................
Od przyczyn do ich a u t o r ó w .........................................................................................
3. Jak? Proces d e m o k r a t y z a c ji..................................................................
7
9
13
13
15
23
36
41
41
44
50
55
67
82
94
108
114
117
Reżimy a u t o r y t a r n e ..........................................................................................................
118
Procesy p r z e m i a n ...................................................................................................................... 129
T r a n s fo r m a c je ......................................................................................................................
132
W skazówki dla przeprowadzających demokratyzację:
(1) reformowanie system ów a u to r y t a r n y c h ........................................................
147
Z a s t ą p i e n ia ...........................................................................................................................
148
W skazówki dla przeprowadzających demokratyzację:
(2) obalanie reżimów a u to r y t a r n y c h ...................................................................
154
5
P r z e m ie s z c z e n ia ..................................................................................................................
W skazów ki dla przeprowadzających demokratyzację:
(3) negocjow anie zmian s y s t e m o w y c h .............................................................
4. Jak? Cechy d e m o k r a t y z a c ji.........................................................................................
Syndrom trzeciej fali d e m o k r a t y z a c ji........................................................................
K om prom is i wym iana (p a rtycy p a cja/u m ia rk o w a n ie).......................................
Wybory: zaskakujące i inne
........................................................................
O graniczona p r z e m o c ......................................................................................................
156
166
168
168
169
179
196
Przedmowa
5. Jak d ł u g o ? ................................................................................................................................... 213
K onsolidacja i związane z nią p r o b l e m y ..........................................................................213
Problem kata: sądzić i karać czy przebaczyć i z a p o m n i e ć .........................................216
W skazów ki dla przeprowadzających demokratyzację:
(4) rozwiązywanie problem u przestępstw okresu autorytaryzmu
. . .
236
Problem pretorianina: w ojsko buntów i w ł a d z y ......................................................... 236
W skazówki dla przeprowadzających demokratyzację:
(5) ograniczanie w pływ ów i rozwijanie profesjonalizmu wojska
. . .
255
Problem y kontekstu, rozczarowanie i tęsknota za autorytaryzmem
. . . 256
Rozwój demokratycznej kultury p o l i t y c z n e j .......................................................
260
Instytucjonalizacja dem okratycznych zachow ań p o li t y c z n y c h ................................ 268
Warunki sprzyjające konsolidacji nowych d e m o k r a c j i.............................................. 272
6. D o k ą d ? .......................................................................................................................................... 280
Przyczyny trzeciej fali: kontynuacja, opadanie, z m i a n y ? ........................................ 281
Trzecia fala odw rotu od d e m o k r a c j i? ............................................................................... 289
D alsze demokratyzacje: przeszkody i s z a n s e ...............................................................293
294
P o l i t y k a ............................
K u l t u r a ................................................................................................................................... 296
E k o n o m i a .............................................................................................................................. 309
Rozwój ekonom iczny i przyw ództwo p o l i t y c z n e ..................................................
312
Indeks o s ó b ......................................................................................................................................
3 1 5
Indeks r z e c z o w y .............................................................................................................................. 323
Spośród wszystkich pozytyw nych wydarzeń mojego życia największą
chyba dumą napawa mnie fa k t utworzenia Carl A lbert Congressional
Research and Studies Center na Uniwersytecie Oklahoma; natomiast
najwięcej zadowolenia czerpię z organizowanego przez to centrum cyklu
wykładów im. Juliana J. Rothbauma. C ykl ten je s t stałym , fundowanym
programem Uniwersytetu Oklahoma, ustanowionym na cześć Juliana
J. Rothbauma przez jeg o żonę Irene, oraz syna, Joela Jankow sky’ego.
Julian J. Rothbaum, mój bliski przyjaciel od czasów dzieciństwa, które
spędziliśm y w południowo-wschodniej Oklahomie, o d dawna je s t jednym
z przyw ódców życia obywatelskiego tego stanu. P rzez dwie kadencje był
członkiem rady zarządzającej Uniwersytetu Oklahoma; b ył także człon­
kiem rady stanowej do spraw szkolnictwa wyższego. W 1974 roku
nagrodzony został najwyższym wyróżnieniem uniwersytetu
—
Distinguished
Service Citation
—
a w l 986 roku włączono go do grupy najwybitniejszych
obywateli stanu Oklahoma ( Oklahoma H all o f Fam e).
C ykl wykładów im. Rothbauma koncentruje się wokół tem atyki rządów
przedstawicielskich, demokracji i edukacji oraz partycypacji obywateli
w życiu publicznym, czyli wartości, którym J ulian J . Rothbaum poświęcił
całe swoje życie. Jego oddanie dla Uniwersytetu Oklahoma, stanu oraz
kraju to w yraz tych samych ideałów, którym poświęcony je s t cykl
wykładów jeg o imienia. Prace wydawane w tej serii trwale wzbogacają
nasze rozumienie amerykańskiej demokracji.
C
a r l
B. A
l b e r t
czterdziesty szósty przewodniczący
Izby Reprezentantów Stanów Zjednoczonych
Wstęp
K siążka ta dotyczy ważnych — być m oże najważniejszych — w yda­
rzeń politycznych świata końca XX wieku: przejścia około trzydziestu
krajów od niedemokratycznych system ów politycznych ku system om
demokratycznym. Stanowi próbę odpow iedzi na pytania, dlaczego,
w jaki sposób i z jakim i natychm iastow ym i skutkami m iała miejsce ta
fala demokratyzacji pom iędzy 1974 i 1990 rokiem.
Praca dotyczy zarówno teorii, jak i historii; nie jest jednak dziełem
ani teoretycznym, ani historycznym. U m iejscow ić ją m ożna gdzieś
pośrodku; ma głównie charakter wyjaśniający. D obra teoria jest ścisła,
prosta, zgrabnie sformułowana i podkreśla relacje pom iędzy niewielką
liczbą zmiennych. Niewątpliw ie żadna teoria nie jest w stanie w pełni
wyjaśnić danego wydarzenia lub zbioru wydarzeń. W przeciwieństwie
do tego wyjaśnianie jest w sposób nieunikniony złożone, zagęszczone,
nie uporządkowane i intelektualnie nie satysfakcjonujące. W ypełnia
swoją rolę nie dzięki prostocie, lecz rozległej perspektywie. D obra praca
z dziedziny historii opisuje w sposób chronologiczny i analizuje
przekonująco sekwencję wydarzeń, pokazując w jaki sposób jedno
wydarzenie prowadziło do następnych. Niniejsza praca nie czyni tego.
N ie opisuje dokładnie przebiegu dem okratyzacji w latach siedem ­
dziesiątych i osiem dziesiątych, nie opisuje także dem okratyzacji na­
stępujących w poszczególnych krajach. Próbuje natom iast wyjaśnić
i zanalizować specyficzną grupę wydarzeń o charakterze zmian systemu
politycznego, jakie miały miejsce w pewnym ograniczonym czasie.
W żargonie nauk społecznych m ożna powiedzieć, że praca ta nie jest ani
9
nom otetyczna, ani idiograficzna. W związku z tym zarówno teoretycy,
jak i historycy będą nią raczej rozczarowani. N ie znajdą tu bowiem
uogólnień cenionych przez teoretyków, nie znajdą również głębi pre­
ferowanej przez historyków.
Swoim podejściem do problem u praca ta różni się zatem znacząco od
innych m oich wcześniejszych książek. W tamtych opracowaniach sta­
rałem się rozwijać uogólnienia lub teorie o relacjach pom iędzy kluczowy­
mi zmiennymi: władzą polityczną a zawodow ym i wojskowymi, partycy­
pacją polityczną a instytucjami politycznym i czy ideałami politycznymi
a zachowaniam i politycznym i. Wnioski na temat tych relacji były na ogól
formułowane jako prawdy ponadczasowe. W niniejszej pracy uogólnienia
ograniczają się natom iast do specyficznego zbioru wydarzeń z lat
siedem dziesiątych i osiem dziesiątych. Co więcej, jednym z kluczowych
punktów tej pracy jest stwierdzenie, że demokratyzacje trzeciej fali różniły
się od wcześniejszych. W trakcie pisania tej książki kusiło m nie czasami,
by wysuwać prawdy ponadczasow e, takie jak: „Zastąpienia wiążą się
z większym nasileniem przem ocy niż transformacje”. M usiałem wówczas
przypom inać sobie, że dow ody na to pochodzą z ograniczonej liczby
zbadanych przykładów historycznych oraz że piszę pracę wyjaśniającą,
a nie teoretyczną. M usiałem więc wyrzec się stosow ania ponadczasowego
czasu teraźniejszego i zam iast tego pisać w czasie przeszłym: „Zastąpienia
wiązały się z większym nasileniem przem ocy niż transformacje”. Poza
bardzo nielicznym i wyjątkami tak właśnie czyniłem. W niektórych
przypadkach uniwersalność twierdzenia zdawała się tak oczywista, że nie
potrafiłem oprzeć się pokusie, by wyrazić je w bardziej ponadczasowych
kategoriach. Co więcej, tylko nieliczne twierdzenia mają zastosowanie we
wszystkich przypadkach przemian z trzeciej fali. W związku z tym
czytelnik spotykać będzie zwroty w rodzaju: „wykazywały tendencję ku”,
„na o gół”, „prawie zawsze” oraz podobne zastrzeżenia w różnych
miejscach tekstu. W swojej ostatecznej wersji cytowane powyżej twierdze­
nie pow inno brzmieć: „Zastąpienia na ogół wiązały się z większym
nasileniem przem ocy niż transformacje”.
Pracę tę napisałem w latach 1989-1990, kiedy to zbiór wydarzeń,
o których jest w niej m owa, pozostaw ał otwarty. K siążka nosi zatem
ślady wszystkich problem ów z tym związanych i musi być postrzegana
jako wstępna ocena i wyjaśnienie tych zmian system owych. Praca
korzysta z dorobku historyków , politologów oraz innych badaczy,
którzy opracow ali szczegółow e m onografie poszczególnych wydarzeń.
10
Opiera się także w dużym zakresie na przekazach dziennikarskich.
Kiedy trzecia fala demokratyzacji osiągnie już swój finał, m ożliwe będzie
pełniejsze, bardziej zadowalające wyjaśnienie tego zjawiska.
M oja poprzednia praca na tem at zmian politycznych,
Political Order
in Changing Societies,
koncentrowała się na problematyce stabilności
politycznej. Napisałem ją, ponieważ uważałem, że porządek polityczny
jest zjawiskiem pozytywnym . M oim celem było wówczas opracowanie
ogólnej teorii nauk społecznych o tym, dlaczego, w jaki sposób i w jakich
warunkach m ożna osiągnąć — bądź też nie — ład polityczny. Niniejsza
książka koncentruje się na demokratyzacji. N apisałem ją, ponieważ
uważam, że demokracja jest dobrem samym w sobie i ma ona — jak
staram się wykazać w rozdziale pierwszym — pozytyw ny wpływ na
wolność jednostek, stabilność wewnętrzną państw, pokój m iędzynarodo­
wy, a także na Stany Zjednoczone. Tak jak w poprzedniej pracy, starałem
się, by wyznawane przeze mnie wartości nie wpływały na przeprowadzaną
analizę; tak jest przynajmniej w 95% tej książki. W ydaw ało mi się jednak,
że w niektórych miejscach warto pow iedzieć wyraźnie, jakie implikacje
wynikają z tej analizy dla ludzi pragnących demokratyzacji ich własnych
społeczeństw. W związku z tym w pięciu punktach wywodu porzuciłem na
chwilę rolę przedstawiciela nauk społecznych, przyjąłem funkcję konsul­
tanta politycznego i przedstawiłem szereg „W skazówek dla dem okraty­
zacji”. P ogodzić się zatem m uszę z tym, że m ogę sprawiać wrażenie,
jakbym aspirował do roli M achiavellego demokracji.
Bezpośrednim impulsem do napisania tej książki było otrzym ane
przeze mnie zaproszenie do wygłoszenia w ykładów w cyklu im. Juliana
J. Rothbaum a na Uniwersytecie O klahom a w listopadzie 1989 roku.
W wykładach przedstawiłem podstaw ow e tem aty niniejszej książki,
rzecz jasna jeszcze bez wszystkich świadectw empirycznych na potwier­
dzenie tez. W iększa część pracy pow stała pod koniec 1989 oraz w 1990
roku, nie podjąłem też żadnych wysiłków, by ująć w niej wydarzenia po
1990 roku. Jestem bardzo wdzięczny dyrektorowi Carl Albert Con-
gressional Research and Studies Center Uniwersytetu O klahom a,
dr. Ronaldowi M. Petersowi, oraz całemu ośrodkow i za zaproszenie
mnie do wygłoszenia tych wykładów. Wraz z moją żoną N ancy chcemy
także wyrazić podziękowanie za uprzejme i ciepłe przyjęcie, z jakim
spotkaliśmy się na Uniwersytecie O klahom a ze strony dr. Petersa,
Juliana i Irene Rothbaum ów, Joela Jankow sky’ego oraz przewod­
niczącego Izby Reprezentantów Carla Alberta i jego małżonki.
11

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin