Słowianie w Europie wcześniejszego średniowiecza.pdf

(6599 KB) Pobierz
Jan Jaskanis
Dyrektor
Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie
W ST Ę P
Zamysł zorganizowania w Państwowym Muzeum
Archeologicznym w Warszawie wystawy o początkach Sło­
wian powstał już dość dawno. Zrodziły go nasze doświad­
czenia płynące z przygotowania, a następnie wieloletniego
(1978-1992) eksponowania w licznych muzeach polskich
oraz zagranicznych wystawy „Bałtowie - północni sąsiedzi
Słowian”. Ekspozycja ta była bowiem przykładem, jak może
niezwykle wzrastać społeczne zainteresowanie prahistorią
oraz początkami średniowiecza, jeśli treściom kulturowym
towarzyszy ich identyfikacja etniczna.
Nie przypadkiem z najlepszym przyjęciem społecz­
nym, wyrażonym liczbą zwiedzających i zainteresowaniem
środków masowego przekazu, spotykały się podobne wys­
tawy organizowane w Europie o Celtach, Gotach, Bawa­
rach, Trakach, czy Wikingach.
Od ostatniej, dużej wystawy o kulturze Słowian we
wczesnym średniowieczu upłynęło ponad trzydzieści lat. Eks­
pozycja ta zorganizowana przez nasze muzeum w 1965 r.,
z okazji odbywającego się w Warszawie I Kongresu Archeo­
logii Słowiańskiej, przedstawiała ówczesny pogląd nauki
dostosowany do wymogów nie tylko doktryny metodo­
logicznej, ale i punktów widzenia poszczególnych krajów
partycypujących w wystawie.
Dokonany z upływem lat postęp wiedzy zachęca więc
obecnie do podjęcia jednego z podstawowych, związanych
ze Słowiańszczyzną tematów, którym jest szukanie odpowie­
dzi na pytania jakie były początki Słowian, gdzie i od kiedy
można dopatrywać się rodowodu szeroko dziś rozprzes­
trzenionych w Europie narodów mówiących językami
słowiańskimi. Wystąpienie ich na arenie europejskiej w cza­
sie od drugiej połowy V w. i w VI w. n.e. oraz proces trwa­
łego zasiedlania rozległych terenów, należy do wydarzeń
historycznych o doniosłym znaczeniu. Był to czas dożywa­
nia kresu przez prahistoryczne struktury osadnicze, układy
społeczne oraz polityczne i w ich miejsce tworzenia się nowego
porządku. W kolejnych stuleciach drugiej połowy I tysiąc­
lecia n.e. kształtowały się zalążki późniejszych etnosów
środkowo-wschodniej i południowej Europy oraz przyszłych
organizacji państwowych.
Wystawa „Słowianie w Europie wcześniejszego
średniowiecza”, prezentując współczesny stan badań nauki
polskiej, nie stara się rozstrzygać problemów, które są ciągle
jeszcze sporne i niejasne. Ukazuje jednak nowy obraz począt­
ków Słowian, nieskrępowany względami pozanaukowy­
mi i odbiegający od utrwalonego od lat w naszym kraju
poglądu o istnieniu kolebki Słowian na obszarze dzisiejszej
Polski i tutaj ich ewolucyjnego rozwoju.
Podstaw do prezentowanego na wystawie stano­
wiska dostarczają odkrycia archeologiczne, nowe interpre­
tacje źródeł językowych a przede wszystkim historycznych.
Zrealizowanie zakrojonej pierwotnie z dużym rozma­
chem ekspozycji napotkało na wiele trudności. Polegały one
przede wszystkim na niemożności pozyskania z powodów
natury głównie finansowej, ale też i politycznej odpowiednich
eksponatów z zagranicznych instytucji mimo przychylności
dla inicjatywy powstania tej wystawy. Z tym większym
uznaniem należy odnieść się do decyzji Dyrekcji Muzeum
Archeologicznego w Bratysławie, które użyczyło ekspo­
natów ze Słowacji. Na wystawie pokazujem y przede
wszystkim zbiory polskie pochodzące z wielu instytucji na­
ukowych i muzeów, w tym także z Państwowego Muzeum
Archeologicznego. Ponadto widz może zobaczyć zabytki
pochodzące z dawnych kolekcji polskich powstałych na kre­
sach wschodnich.
Ekspozycję dopełniajązawarte w niniejszym katalogu
wypowiedzi wybitnych uczonych - slawistów. Publikacja
katalogu nie tylko ułatwi zrozumienie jej tematyki, ale także
będzie trwałym upamiętnieniem dorobku naukowego w ba­
daniach nad Słowiańszczyzną. Mam również nadzieję, że
wspomniany katalog przyczyni się do spopularyzowania
nowszych poglądów w tej dziedzinie.
Chciałbym podziękować zarówno wszystkim insty­
tucjom, które były łaskawe wypożyczyć nam swe zbiory,
jak i Ministerstwu Kultury i Sztuki a zwłaszcza Departa­
mentowi Muzeów i Departamentowi Współpracy Kultu­
ralnej z Zagranicąi Polonią, które wspierały nas w realizacji
wystawy.
IN TR O D U C TIO N
The idea to organise an exhibition at the State Archaeo­
logical Museum on the earliest history of the Slavs is not new. Its
source of inspiration was experience gained from the preparation
of the exhibition on “Bałtowie - północni sąsiedzi Słowian “ (The
Balts - the Northern Neighbours of the Slavs). The project, ran
successfully for over a decade (1978-1992) in many museums in
Poland and abroad, once again proved that public interest in pre­
history and beginnings of the medieval period rises dramatically
if cultural substance is accompanied by interpretation of ethnic
identity.
Not unaccidentally best public reception expressed by the
number of visitors and interest on part of mass media accompa­
nied similar presentation organised in Europe dealing with Celts,
Goths, Bavarians, Thracians or Vikings.
The previous major exhibition concerned with Slav culture
in early medieval period was organised also by the State Ar­
chaeological Museum in Warsaw in 1965 on the occasion of the
1st Congress of Slav Archaeology held in Warsaw. It presented
the current view of researches which was tailored both to the
requirements of accepted methodology and to the position of
individual countries participating in the exhibition.
Advances made in research since that time prompt a reas­
sessment of one of the key issues of Slav studies, namely, the
question of the origin, both geographical and chronological of
Maria Miśkiewiczowa
„SŁO W IANIE W EURO PIE W CZEŚNIEJSZEG O ŚREDNIO W IECZA”
W PR O W ADZEN IE
W Państwowym Muzeum Archeologicznym w War­
szawie podjęliśmy inicjatywę zorganizowania wystawy, która
ma na celu włączenie się tej instytucji w program działań kul­
turalnych związanych ze zbliżającym się końcem II i po­
czątkiem III tysiąclecia. Za dwa lata przypada też tysięczna
rocznica Zjazdu Gnieźnieńskiego i wejścia młodego państwa
polskiego do rodziny wczesnofeudalnych państw euro­
pejskich.
Zdawaliśmy sobie sprawę, że rocznice milenijne, ob­
chodzone w Polsce w latach sześćdziesiątych, przybliżyły
społeczeństwu kwestie dotyczące historycznych dziejów na­
rodu i państwa. Do wiadomości ogółu - poza kręgiem na­
ukowców zajmujących się okresem wczesnego średniowie­
cza -przedostało się jednak niewiele wiedzy o najstarszych
dziejach społeczeństw słowiańskich. Dlatego też postano­
wiliśmy poprzez ekspozycję muzealnąprzybliżyć wszystkim
zagadnienia związane z początkami Słowian w Europie
wcześniejszego średniowiecza. Uczyniliśmy to również
dlatego, że kwestie związane z naszymi słowiańskimi korze­
niami, wspólnymi dla znacznych obszarów europejskich,
a zróżnicowanymi w aspektach terytorialnym i chrono­
logicznym, są w badaniu początków naszego narodu nie­
zmiernie istotne.
7
Tworzenie się poczucia więzi językowej, gospodar­
czej, społecznej, a wreszcie ideologicznej i państwowej za­
brało Słowianom na różnych obszarach od trzech do pięciu
wieków. Jako lud pojawiający się wśród innych plemion
barbarzyńskich Słowianie mieli specyficzną, własną kulturę,
odrębne zwyczaje i oryginalną organizację społeczną. Skąd
się wzięli i jak przebiegał proces ich rozwoju, to pytania, na
które starają się odpowiedzieć przedstawiciele wielu dys­
cyplin, nie tylko historycznych.
Ze względu na to, że o najstarszych Słowianach ma­
my stosunkowo mało przekazów kronikarskich, rekonstrukcja
ich dziejów musiała oprzeć się przede wszystkim na wy­
nikach badań archeologii, wspomaganej przez inne dyscy­
pliny historyczne, nauki przyrodnicze oraz społeczne. Obecny
stan wiedzy daleki jest jeszcze od zadowalającego poziomu,
niemniej wiemy już wiele.
To, co udało się zaprezentować na wystawie, jest
oczywiście zaledwie wycinkiem większej całości. Jej zna­
czącym uzupełnieniemjest niniejszy tom, w którym umiesz­
czono prace najwybitniejszych polskich badaczy zajmują­
cych się dziejami Słowian. Stanowi on podstawę meryto­
ryczną wystawy, zawierając przegląd najnowszych hipotez
i prezentację poglądów wynikających ze znacznego rozwoju
metodologii w archeologii i naukach pokrewnych. Budo­
wanie modeli teoretycznych, analiza zjawisk kulturowych,
stawianie nowych problemów, dotychczas pomijanych w li­
teraturze przedmiotu, pozwalająmieć nadzieją na wytworze­
nie zaczynu do dalszych owocnych prac nad początkami
kultury słowiańskiej i kształtowaniem się Słowian jako
odrębnego zespołu etnicznego.
Autorzy wystawy zdają sobie sprawę z braków, które
może spostrzec uważny czytelnik i widz ekspozycji. Część
z nich ma jednak wymiar pozanaukowy. Pierwsze ogranicze­
nia dotyczyły wyboru zakresów chronologicznego i teryto­
rialnego wystawy. Uznaliśmy za słuszne poświęcenie ekspo­
zycji jedynie najstarszym dziejom Słowian, biorąc za punkt
wyjścia czas ich pojawienia się nad Dunajem w początkach
VI w. Potwierdzają go przekazy pisane (Prokop z Cezarei)
i powtarzająca się od tego czasu w źródłach historycz­
nych nazwa własna etnosu słowiańskiego (Sklawenowie,
Sklawinowie, Sklaweni oraz, dla ich wschodniego odłamu,
Antowie). Doszliśmy do wniosku, że okres tworzenia się
wczesnofeudalnych państw słowiańskich, a w szczegól­
ności Wielkich Moraw, Polski, Czech i Rusi, jest stosun­
kowo dobrze rozpoznany, organizowano też już wystawy
archeologiczne poświęcone kulturze wielkomorawskiej czy
początkom Polski. Dlatego tematyka tej wystawy obejmuje
okres do powstania państw słowiańskich (co miało miejsce
na poszczególnych obszarach w różnym czasie).
Nie przedstawiliśmy również zagadnień związanych
z etnogenezą Słowian. Jest to w dalszym ciągu problem sze­
roko w nauce dyskutowany, daleki od jednoznaczności i osta­
tecznych ustaleń. Temu zagadnieniu poświęcone są trzy arty­
kuły, napisane przez Aleksandra Gieysztora, Hannę Popo
Taborskąi Stanisława Tabaczyńskiego. Szczególnie ten
autor omawia metodologię i perspektywy badawcze zw
z problematyką etnogenetyczną, z wykorzystaniem na
dziedziniejuż niejedno ważkie dokonanie.
szych trendów w nauce światowej. Nauka polska ma
Początki kultury słowiańskiej w Europie, słab
świetlone przekazami historycznymi, dały - paradok
-w ażki impuls badaniom archeologicznym. Szczególnie
tatnich trzydziestu latach wielu badaczy okresu wcz
średniowiecznego zajęło się tą problematyką. Prace
do powstania wielu opracowań syntetycznych, pod
rach ich osadnictwa. Tej problematyce sąpoświęcone
nowe i następujące po nich działania kameralne doprow
wujących naszą wiedzę o Słowianach na różnych o
Michała Parczewskiego oraz (w pewnej mierze) Zbig
Kobylińskiego. Trzeba przy tym podkreślić, że wielok
archeologia ukazała zupełnie nowy obraz rozwoju
starszych fazach wczesnego średniowiecza, właśnie
Europy Środkowej, Południowej i Wschodniej w
odkryciom dotychczas nieznanych, a ważkich nau
śladów osadnictwa słowiańskiego. Odkrycia te wp
na rozszerzenie podstawy źródłowej badań także o z
nienia kontaktów Słowian z ludami obcymi etniczn
tylko w ramach kolonizacji, wynikającej z ruchów m
cyjnych, jakie przetaczały się przez Europę w IV-V
Istotne okazały się badania nad formami współżyci
ludzkich na obszarach pogranicza, w szerokich st
rubieży kulturowych i etnicznych. Stąd zaintereso
sposobami organizowania życia społecznego, apa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin