217-218, najnowsza historia wiata WL najnowsza historia wiata konsultacja naukowa prof. dr hab. Andrzej Mania najnowsza historia wiata 1945 pod redakcjš Artura Patka, Jana Rydla, Janusza Józefa Węca Wydawnictwo Literackie (c) Copyright by Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000 Autorzy: Tadeusz Czekalski Jan Rydel Artur Gruszczak Irena Stawowy-Kawka | Andrzej Grzywacz | Wojciech Stepkiewicz Jacek Lachendro Krzysztof Strzałka Piotr Mikietyński Joanna Szarkowa Artur Patek Janusz Józef Węc Jakub Polit Konrad Wnęk Wojciech Rójek Zdzisław Zblewski Projekt okładki i stron tytułowych: Lech Przybylski Redakcja: Barbara Drwota Wybór ilustracji: Artur Patek Wszystkie ksišżki Wydawnictwa Literackiego oraz bezpłatny katalog można zamówić pod adresem: ul. Długa l 31-147 Kraków teUfax: (+48-12) 422-46-44 e-mail: handel@wl.interkom.pl Bezpłatna linia informacyjna 0-800 42 10 40 Wydanie drugie Printed in Poland Wydawnictwo Literackie 2000 31-147 Kraków, ul. Długa l http://www.wl.net.pl Skład i łamanie: "Edycja", Kraków, pl. Matejki 8 Druk i oprawa: Drukarnia Narodowa S.A. Kraków, ul. Marszałka J. Piłsudskiego 19 ISBN 83-08-02906-X Uwagi wstępne Prezentowana ksišżka stanowi próbę opisania dziejów powszechnych w latach 1945-1995. Przyjęcie wydarzeń zwišzanych z zakończeniem II wojny wiatowej za punkt wyjcia niniejszej pracy nie wymaga uzasadnienia. Wštpliwoci może budzić natomiast rok 1995 jako data końcowa. Autorzy zdajš sobie sprawę z faktu, że przedstawienie dziejów powszechnych w ramach cezuralnych 1945-1991 byłoby może wyborem lepszym, ponieważ stanowiłoby ich ujęcie z punktu widzenia konfliktu Wschód-Zachód jako zamkniętej epoki historycznej. Jeżeli zdecydowano się jednakże na doprowadzenia wykładu do 1995 r., to kierowano się przede wszystkim troskš o zaprezentowanie najważniejszych tendencji kształtujšcego się po 1991 r. nowego ładu międzynarodowego oraz globalnych wyzwań epoki. Synteza dziejów powszechnych ostatnich pięciu dziesięcioleci to przedsięwzięcie wymagajšce nie tylko przedstawienia i selekcji faktów historycznych, ale również uporania się z licznymi barierami badawczymi. Jednš z nich jest nadal ograniczony lub wręcz niemożliwy dostęp do ródeł archiwalnych. Z drugiej strony wszakże jest rzeczš zrozumiałš, że nie sposób opisywać dzieje wiata, opierajšc się wyłšcznie na ródłach. Kolejnš trudnoć sprawia koniecznoć znalezienia genezy i sensu zasadniczych procesów w gšszczu zdarzeń i wród zupełnie przeciwstawnych niekiedy opinii istniejšcych na ich temat w literaturze. W popularnej publikacji - jakš zamierza być ta 6 Uwagi wstępne praca - nie ma możliwoci ich szczegółowego przedstawienia, podobnie jak nie ma miejsca na analizę całej bazy ródłowej i literatury wykorzystanej przez autorów poszczególnych opracowań. W zwišzku z tym jej wybór umieszczony został na końcu ksišżki. Praca składa się z trzech odrębnych częci. Częć I przedstawia dzieje powszechne w latach 1945-1963. Cezury częci II wyznaczajš lata 1963-1979. Wreszcie częć III doprowadza wykład do 1995 r. Przyjęte przez autorów podziały zdarzeń podległych chronologii, ale i wzajemnym oddziaływaniom, zostały podporzšdkowane dynamice konfliktu między Wschodem a Zachodem. Utrudniło to wprawdzie przedstawienie wielu kwestii, w szczególnoci z problematyki wewnętrznego rozwoju poszczególnych państw lub organizacji międzynarodowych - w sposób nie budzšcy wštpliwoci. Z drugiej jednak strony przedmiotem troski autorów było zapewnienie wewnętrznym dziejom omawianych państw jak największej autonomii i spoistoci relacji. Dlatego dla zachowania toku narracji prezentacja ich w poszczególnych częciach wykracza niekiedy poza ustalone daty graniczne. Częć I podzielona została na dwa rozdziały. Rozdział pierwszy powięcony jest likwidacji skutków wojny (1945-1947) i poczštkom konfliktu Wschód-Zachód (1947-1949). W rozdziale drugim przedstawione zostały wydarzenia zwišzane z przesileniem w zimnej wojnie (1949-1953), pierwsze inicjatywy odprężeniowe (1953-1957), a także nowe konflikty i kryzysy w stosunkach Wschód-Zachód (1958--1963). Przebieg tych kryzysów, zwłaszcza kubańskiego, który w dużej mierze groził wybuchem konfliktu nuklearnego, uwiadomił Stanom Zjednoczonym i ZSRR palšcš koniecznoć rozpoczęcia dialogu w sprawie zaprzestania wycigu zbrojeń. Doprowadziło to do podpisania przez USA, Wielkš Brytanię i Zwišzek Radziecki układu o częciowym zakazie dowiadczeń z broniš jšdrowš (1963 r.), a następnie zainicjowało epokę odprężenia w stosunkach między Wschodem a Zachodem. Jednoczenie lata 1960-1963 można miało uznać za punkt kulminacyjny procesu dekolonizacji. Rok 1963 miał również bardzo duże, jeli nie przełomowe, znaczenie w historii Afryki z powodu utworzenia Organizacji Jednoci Afrykańskiej, której aktywnoć koncentrowała się m.in. na integrowaniu krajów czarnego kontynentu w walce z neokolonializmem. Korespondowała z tym działał- Uwag) wstępne 7 noć ruchu państw niezaangażowanych z Europy, Afryki i Azji, który po pierwszej konferencji w Belgradzie (1961 r.) wszedł w fazę swojej największej aktywnoci. W dziedzinie ekonomicznej znaczenie roku 1963 polegało głównie na reorientacji polityki USA wobec jednoczšcej się Europy Zachodniej i rozpoczęciu negocjacji GATT, zwanych Rundš Kennedy'ego. Z tych przede wszystkim powodów rok 1963 uznano za datę granicznš I częci pracy. Na II częć składajš się również dwa rozdziały. Otwiera tę częć rozdział przedstawiajšcy poczštki odprężenia w cieniu trwajšcej nadal konfrontacji między Wschodem a Zachodem (1963-1969). Zamyka natomiast rozdział powięcony ewolucji polityki międzynarodowej i wewnętrznym dziejom państw w kulminacyjnej fazie odprężenia (1969-1979). Za datę granicznš częci II przyjęty został rok 1979. Autorzy zdajš sobie sprawę z faktu, iż wybór ten nie jest wolny od subiektywizmu i może budzić zastrzeżenia. Jednak równie spora jest lista argumentów przemawiajšcych za takim włanie ujęciem ówczesnych wydarzeń. W 1979 r. doszło do zaostrzenia i nowych napięć w stosunkach między Wschodem a Zachodem. Były one spowodowane przede wszystkim rozmieszczaniem przez ZSRR, poczšwszy od 1976 r., na własnym terytorium i w państwach Europy rodkowo-Wschodniej, broni nuklearnej redniego zasięgu oraz reakcjš na to ze strony państw zachodnich. Przybrała ona postać tzw. podwójnej uchwały NATO z 12 grudnia 1979 r. i stanowiła o rozmieszczeniu w krajach Europy Zachodniej nieomal równorzędnej siły uderzeniowej. Ponad dwa tygodnie póniej ZSRR dokonał inwazji militarnej w Afganistanie, co doprowadziło do nowej konfrontacji z USA. W konsekwencji Waszyngton odmówił ratyfikacji podpisanego już układu SALT II. Koniec lat siedemdziesištych miał wreszcie i w tym sensie przełomowy charakter, że w rozwoju gospodarczym ZSRR i innych państw bloku wschodniego pojawiły się szczególnie wyrane symptomy kryzysu, który doprowadził wkrótce do upadku imperium. Częć III obejmuje także dwa rozdziały. W pierwszym autorzy skoncentrowali się na przedstawieniu zarówno nowych napięć w stosunkach między Wschodem a Zachodem, jak i negocjacji zmierzajšcych do ich złagodzenia. Przedstawili również proces pogłębienia i rozszerzenia integracji gospodarczej państw Europy Zachodniej, a także ródła i symp- 8 Uwagi wsttpne tomy agonii imperium radzieckiego i państw bloku wschodniego po 1979 r. Rozdział drugi powięcony został natomiast ewolucji polityki międzynarodowej i dziejów wewnętrznych poszczególnych krajów pozaeuropejskich w latach 1980-1995, a także globalnym wyzwaniom epoki. Częć III zamykajš - poza wspomnianym już wyborem najważniejszej literatury - indeksy osobowy, geograficzny oraz partii, organizacji międzynarodowych, partii politycznych, a także konferencji i zjazdów omawianych w całoci tej publikacji. Ksišżka jest przede wszystkim popularnš syntezš wydarzeń politycznych i gospodarczych ostatnich pięćdziesięciu lat. Zajmuje się również problemami demograficznymi i ekologicznymi. Zdecydowanie mniej uwagi powięca się w niej dziejom nauki i kultury. Autorzy kierowali się bowiem założeniem, że choć historia polityczna i gospodarcza nie tworzš najważniejszych dziedzin wród nauk historycznych, to jednak najistotniejsze zagadnienia materialnych dziejów ludzkoci majš w gruncie rzeczy charakter polityczny i ekonomiczny. Praca została napisana przez piętnastu autorów, którzy postawili sobie za cel przedstawienie rzetelnego w miarę możliwoci wszechstronnego obrazu minionych pięćdziesięciu lat. Z założenia zrezygnowano z odrębnego omówienia dziejów Polski, aczkolwiek najważniejsze wštki najnowszej historii naszego kraju zostały wkomponowane w tok narracji. Autorzy pragnš mieć nadzieję, że ksišżka pomoże Czytelnikowi w lepszym rozumieniu wielu zagadnień z zakresu historii i polityki ostatniego półwiecza. Autorzy pragnš wyrazić wdzięcznoć Panu prof. dr hab. Marianowi Zgómiakowi za życzliwoć okazanš idei napisania tej ksišżki oraz za pomoc w opracowaniu jej koncepcji, Panu prof. dr hab. Andrzejowi Kastoremu za wnikliwš recenzję oraz cenne wskazówki, a Panu prof. dr. hab. Andrzejowi Mani za konsultację merytorycznš i metodologicznš. CZĘĆ I i. Likwidacja skutków wojny i poczštki konfliktu Wschód-Zachód 1945-1949 l. Zakończenie i bilans II wojny wiatowej Konferencja teherańska, jałtańska i poczdamska Zasadnicze ustalenia w sprawie przyszłoci powojennego wiata zapadły podczas konferencji Wielkiej Trójki - Franklina D. Roosevelta (USA), Winstona Churchilla (Wielka Brytania) i ...
Rowiny7