KULTURA 1966 224.pdf

(13930 KB) Pobierz

PARYŻ

Nr 6/224

1966

ŁOBODOWSKI

SĄD

NAD

UMARŁYM

MACKIEWICZ

ŚWIAT

KOMUNISTYCZNY

W. A. ZBYSZEWSKI :

STANISŁAW

MIKORSKI

WATYKAN

SPIS RZECZY

Józef

Łobodowski:

Wasyl Symonenko:

Czesław Miłosz:

W. A. Zbyszewski:

Czesław

Dobek:

Jadwiga Maurer:

nad

umarłym

...............

Urywki

myśli

"Brzegu

wyczekiwań"

........... .

Notatnik

........................

Stanisław

111ackiewicz

.............

Bolesław

Chrobry z Whitechester

...

Zygmunt

........................

Sąd

ARCHIWUM POLITYCZNE

Juliusz Mieroszewski:

Londyńczyk:

SzAlce

•

Opowiadania

•

Sprawozdania

Polityka wyrzecze/i.

................

Kronika angielska

..................

PARYŻ

Czerwiec-Juin

1966

NAJNOWSZA HI TOR lA POLSKI

Bogusław

Miedziński

Wojna

pokój (II)

............. .

O RELIGII BEZ

Jan Mikorski:

AMASZCZENIA

świat

Watykan a

komunistyczny

105

SPRAWY I TROSKI

C.D.:

Jan Wójcik:

Bogdan Czaykowski:

lat

młodości

..............

nosso Professor

.................

Jeszcze o "Indukcji w izolacji"

......

Piętnaście

115

117

126

WSPOMNIENIA

Włodzimierz

Sznarbachowski:

Jan Olechowski

poeta

uczuć

prostych

Janusz Laskowski:

Jerzy Ponikiewski

.................

KRONIKA KULTURALNA

124

136

Zygmunt Turkiewicz:

Plastyka

..........................

Komunikaty

KSI~ŻKI

139

144

Adam Czerniawski :

Tadeusz

Swięcicki:

"BUlle

kwiaty" Norwida

............

Notatki z dyletanckiej lektury.

. . .

. ..

Nadesłane

nowości

wydawnicze.

. . .

. ..

145

148

151

Zofia Hertz:

Humor krajowy

•

153

W. Gombrowicz. Zb. Grabow·

ski, K. Górski, J. Laskow·

ski, J.

Płoski,

Racięski,

W. Ryser-

zymański,

St. Za-

rzewski:

Listy do Redakcji

............

...

INSTYTUT

154

LITERACKI

śmierci

swego

męża, śp.

Jana

pusu,

nadesłała

nam

kwotę

Nina Olechowska z synem (Arlington, V?,

U~A).w ~esią~ rc;:t:r~

Olechowskwgo,

żołnierza

poe

Sąd

nad

umarłym

F. 1715,15

(dol.

350,- )

najlepszym uczczeniem

pamięci zmarłego Mę~

. postawienie mu nagrobka, lecz dar na Fundusz "Kultury

ę.

1e me

ełnia

350

dol.

sumę

175

dol.,

zebraną

ze wobec tego uzup

cal .

•

rzekazuje

swoim

czasie przez

przyjaciół .M~a

osc

~am

Ten dar przyjmujemy z WIelkim wzruszeruem.

Pb1~. ,

że uważa iż

REDAKCJA

WPŁATY

FUNDUSZ "KULTURY"

24,50

18,00

57,80

37,50

20,00

9,50

F. 54,00

Frank trociak, Chicago, Ill. (USA), po raz

piąty

. ...... .

. .

Lech

yS1ew1cz, Montreal

Que

(

Kanada), po raz

trzecI .

...

A norumowo, Bloomm' gton

Ind. (USA) ..

...

Wiktor Skiba, Meksyk, po raz ósmy .

......

.....

...

anusz

Laskowski,

Paryż,

po raz siódmy

...

.......

. .

A norumowo" Wallington N.J. (USA) .

....

...

. .

ódm .

Irena Skrobik, Westmount, Que., (Kanada), po raz

y ....

DZI.t:KUJEMY

Imprl ~

en Fnonce.

W kilka tygodni po

głośnym

procesie moskiewskim Siniaw-

skiego i Daniela,

odbył się

w Kijowie inny proces,

bliźniaczo

tamtego podobny pod wieloma

względami, choć były,

naturalnie,

także poważne różnice.

W Moskwie

sądzono

i skazano pisarzy

rosyjskich,

oskarżonych

o pisanie "antysowieckich, oszczerczych

książek",

przemycanie ich i wydawanie pod pseudonimami za-

granicą·

W Kijowie

sądzono

i skazano dwóch

ukraińskich

kry-

tyków literackich,

oskarżonych

o szerzenie

poglądów,

sprzecz-

nych z

oficjalną linią

partii, a zatem

"wrogich

ludowi".

Przebieg pierwszego procesu jest dobrze znany,

omawiała

również

prasa sowiecka,

rozgłoszono

go na

cały świat;

o przebie-

procesu kijowskiego

można się

tylko

domyślać,

w prasie so-

wieckiej

było

o niej

głucho, oddźwięk zagranicą był

nieporówna-

nie mniejszy. Ale

najważniejsza różnica

polega na tym,

że.

wypadku

Switłycznego

i Dziuby

zasadniczą rolę odegrała

ich

u kra i

s k o

ć, piętnowana

zawsze i

wszędzie

jako "nacjo-

nalistyczne odchylenie".

Wymienieni krytycy nie tylko bronili pisarzy,

zwłaszcza mło

dych, przed

unicestwiającymi prawdziwą twórczość

zakusami par-

tyjnej biurokracji, nie tylko upominali

się

o prawo do

żywych

kontaktów z

kulturą zachodnią,

nie tylko zdobywali

się

ostrą

krytykę uświęconych

przez

partię

reżym, więc

nietykalnych arcy-

kapłanów

soc-realizmu, ale ponadto do tych trzech

niewątpli

wych "zbrodni" dorzucili

czwartą, najgorszą; występowali

w imie-

niu

odrębnej

literatury narodowej.

Ostatnio

dotarł

na Zachód tekst przemówienia,

wygłoszonego

przez jednego ze

skazany:~,

Iwana.

Dziubę,.

publi~ny~

zebra-

niu literackim w obecnosci wysokich dygrutarzy,

zasiadających

prezydium.

O~o

krótki ale

wystarczająco

wymowny urywek, dob-

rze

wprowadzający

istotę

zagadnienia

JOZEF l..OBODOWSKI

"Kiedyś

Dostojewskij

zapytywał:

Czy

zgodzilibyście się zbudować

hM'"

S4D NAD

UMARł.

mon.ię świata

na jednej jedynej

łzie

jednego tylko bezbronnego dziecka!

Wi~

my zapytujemy: czy

może istnieć

harmonia

świata,

czy

może istnieć

ogólno-światowa społeczność,

czy

może istnieć

ogólno-Iudzka

sprawiedliwość,

jeżeli

dla ich

osiągnięcia

potrzebna jest najmniejsza

niesprawiedliwość

stosunku do jednego tylko narodu, w danym wypadku do

ukraińskiego?"

W tym pytaniu zawarta

była odpowiedź

i zarazem

oskarżenie:

narodowi

ukraińskiemu

dzieje

się

Związku

Sowieckim niespra-

wiedliwość. Powyższe słowa,

w warunkach sowieckich nie tylko

odważne,

lecz

wręcz prowokujące, wygłoszone zostały

na zebra-

niu,

poświęconym pamięci przedwcześnie zmarłego

poety, Wasy-

la Symonenki. I gdy po kilkunastu

miesiącach,

Iwan Dziuba za-

siadł,

wraz z Iwanem

Switłycznym,

ławie oskarżonych,

na sali

był

obecny

cień nieżyjącego

poety. On

także siedział

na tej

ła

wie, jego

także sądzono,

jego

również

skazano, tyle

że

po-

śmiertnie.

Symonenko

żył

zaledwie 28 lat. Podobnie jak

inni

wybitniej-

si pisarze

młodego

pokolenia - Lina Kostenko, Iwan Dracz,

Mykoła

Winhranowskyj, Witalij Korotycz, i

inni -

od pierw-

szych debiutanckich kroków

wyłamał się

z soc-realistycznego sza-

blonu. Nie

miał

czasu na

osiągnięcie pełnej dojrzałości,

ale z tego,

co po nim

zostało, można wybrać wiązankę

dobrych wierszy -

wśród

nich kilka

doskonałych.

Nie

piszę

tu recenzji literackiej.

Chodzi o

postawę,

o anty-konformizm, o bezkompromisowe po-

.szukiwanie nowych dróg, o

wyraźny

bunt przeciw s?wieckiej

rzeczywistości.

Bunt zarazem artystyczny,

społeczno-polityczny

narodowy.

Urodzony w roku 1935, gdy

ukraiń~ka wieś już, była skole~

tywizowana, a rozpaczliwy

op6~ chł~pow b~rba:zynsko

spacyfI-

kowany, lat przedwojennyc?

~e m~gł pam1ętac, ~~dW1e

lata

wojny.

Więc

mamy do czymeOla -

to napawa

naJW1ększą

otu-

chą

- z buntem pokolenia,

wychowan~go.

twar~ych

tryba<;h

komunistycznej ideologii, poddanego

ś~lsłeJ

kontroli, a w razIe

nieposłuszeństwa bezwzględnym

represJom..

Mimo to, a

może właśnie

dlatego - Ole podobna zdobyw.ac

się

na oceny kategoryczne - po tylu latach,

~dy

doz<?r:om

W1ę:

ziennym zaczyna

wydawać się, że mogą

sp ac

spo~oJme, bU~1

się

kiełkuje

bunt.

Różnie się

~oże zaczyna~, g~yz

duch tchnIe

tam gdzie chce.

Jakieś

opowiadaDla starszych, Jakas

p~~dkow~,

eprzewidziana w oficjalnym programie lektura, Jakas

ust~e

'··

przekazana tradycja rodzinna - k toz,

~Ie,

co Jeszcze ? - moze

stać się pierwszą iskrą, skrzesaną

na uspIone prochy.

Ale najbardziej decyduje zdrowie moralne -

~ez

tego za.dne

iskry nie

pomogą

- przeniesione

prz~,

wszrstkie

trzęs~wIska

sowieckiego wychowania. Tylko obecnosc takiego zdrOWIa wa-

runkuje zrodzenie

się spontani~nego

protestu przeciw systemowi,

gwałcącemu samą naturę człOWIeka. Młoda,

niewykrystalizowana

końca, poszukująca

ostatecznego

kształtu

liryka Symonenki

Jest

takim

właśnie

protestem i to protestem wielostronnym:

człowieka,

który nie

~eści ~ię

w ciasnym gorsecie koszarowego

kolektywu; artysty, ktory Ole dopuszcza

zewnętrznej, natrętnej

ingerencji do swoich

przeżyć

wzruszeń; Ukraińca,

który widzi

każd~m

kroku

k.rzywdę

~o~enie

swojej ojczyzny.

WIęC

poetycki bunt w

1ffi1ę wolności człowieka

wolności

w niemniejszym stopniu

u.ciemiężonego

narodu. Bunt niekiedy

zakamuflowany w tak powIerzchowny, czy

może świadomie

nie-

z~ęczny sp~sób, że aż. dziwić się należy naiwności,

albo

bałaga

D1ar~kim.

D1edopatrzemom cenzury. Trzeba jej

przyznać, że

stara-

ł~ SIę

WIersze Symonenki, które

dostąpiły łaski

druku, odpowied-

olO

dopasować

obowiązujących

strychulców. W swoim dzien-

niku poeta

skarży się, że

redaktorzy

"znęcają

się

nad wierszami".

Jakże

wyglądało?

~oemat, zaczynający się

słów

"Znów

się zapatrzyłem

twoje oczy ... " - czytelnik znajdzie go w

przekładzie

z oryginal-

nego tekstu w

dołączonym poniżej

wyborze _

został

przez cen-

z~ę ~~ed~owany

ośmiu

zwrotek do czterech. I jedna "nie-

W1DDa

z~lana.

zakończeniu

ostatniej zwrotki autor

napisał:

,,Je,~zcze.)e?ną

k~?plą

krwi

upadnę

na twój sztandar. Sztandar

twoJ

najSwIętszy!

Mowa o Ukrainie. Cenzor

zmienił

jedno tyl-

słowo:

zamiast

"naj

świętszy"

z e r won y". A czerwo-

ny sztandar - wiadomo.

Zupełnie

nonsensownego zabiegu dokonano w stosunku do

WIersza,

zamykającego

mój wybór, mianowicie zaopatrzono go w

tytuł

"Proroctwo

roku". Ze niby ta gniewna inwektywa do-

tyczy carskiej Rosji.

Trochę

to dziwne, takie

namiętne

wypady

lIryczne przeciw

czemuś,

było rzeczywistością

dwadzieścia

lat przed

przyjściem

świat

autora, a poza tym

skąd

ten czas

t e

raź

n i e j s z y, a

zapowiedź

zemsty i kary w czasie pr z y_

s z! y m? .Z

równą racją

logiką można

inwektywę

skiero-

wac przeCIW czasom Iwana

Groźnego.

W innych wypadkach zrezygnowano w ogóle z jakichkolwiek

zabiegów kosmetycznych

- po prostu uznano wiersze za nie na-

dające się

do druku i odrzucono. W

załączonym

wyborze,

skła

dającym się

dziesięciu

krótkich utworów,

połowa

z nich

należy

do odrzuconych i

mniej

lub bardziej przefastrygowanych przez

cenzurę·

•

życia

Symonenki

wyszedł

tylko jeden zbiór poetycki

"Ci-

JÓZEF LOBODOWSKI

NAD UMARLYM

sza i grom", drugi,

"Ciążenie

ziemi" -

ukazał się już

śmier

ci. Ale

jednocześnie

w licznych odpisach

krążyły

wiersze zakaza-

ne i przerobione przez

cenzurę,

w oryginalnych, nielegalnych teks-

tach. Razem z intymnym dziennikiem poety - "Urywki

myśli"

przedostały się zagranicę, częściowo zostały

wydrukowane w

ukraińskim miesięczniku

emigracyjnym "Suczasnist""

("Współ

czesność"

), a potem

ukazały się

w osobnym zbiorze, pod tytu-

łem

"Brzeg

wyczekiwań".

Nie trzeba

było długo czekać

gniewną reakcję

prasy so-

wieckiej w

języku ukraińskim.

artykułów, ogłoszonych

w czo-

łowych

czasopismach literackich, wynika,

że należy bronić

pa-

mięci

Symonenki przed

nadużyciem

jego imienia ze strony emi-

gracyjnych

"burżuazyjnych

nacjonalistów".

Wykręcono

kota ogo-

nem,

pisząc, że zmarły

poeta

był

przez swoje krótkie

życie

"dob-

rym

komunistą", zaś

pewne

"wątpliwe"

akcenty

zjawiły się

jego

twórczości

"przypadkowo".

Resztę

zwalono na

tendencyjną

interpretację

przez wrogów

Związku

Sowieckiego.

Wystarczy

przecież

nawet

pobieżny

rzut oka na wiersze i

na dziennik

zmarłego,

aby

przekonać się, że

nie ma tu nic "przy-

padkowego" i nie ma mowy o interpretacji niezgodnej z

intencją

autora. Gdy

młody

poeta,

zwracając się

do Ukrainy,

woła

"Ponad

światem

najstraszniejsza bitwa o twe prawa i o

życie

samo ... "; gdy w innym wierszu stwierdza - "Mój naród

żyje!

Nie podda

się,

nie ugnie

się

przed niczym!" - a zaraz potem

rzuca patetyczne

słowa: "Już

naród jedna

rozjątrzona

rana ..

któż może mieć

jakiekolwiek

wątpliwości, że

chodzi o codzien-

ną, namacalną rzeczywistość,

a nie o

żadne

retrospektywne wy-

cieczki w

przeszłość.

"Gdyby

dać mowę

wszystkim oszukanym, zamordowanych

gdyby z grobu

zbudzić

... " - o

kimże

mowa? Niezdarne, humo-

rystyczne

wysiłki,

by te wiersze

odnieść

do epoki przedrewolu-

cyjnej

ośmieszają się

same przez

się

skoro zaraz na

następnej

stronie Symonenko,

zwracając się

do matki-Ukrainy, pisze: "Nie

odeszły

jeszcze wszystkie

diabły,

tyle ich

wałęsa się

po ziemi..."

Carskie,

burżuazyjne diabły odeszły

wraz ze

zwycięstwem

re-

wolucji;

diabły kułackie

- wraz z

kolektywizacją;

hitlerowskie

również

o jakie

więc diabły mogło

Symonence

chodzić? Czuły

słuchacz dośpiewuje

sobie w duszy bez trudu. Cenzor

także

sobie

dośpiewał,

skoro wiersze te

wykreślił

z poematu czerwonym

ołówkiem,

nie

pytając

zgodę

autora.

Soc-realizm

ustanowił

na Ukrainie

ściśle przestrzeganą regułę,

że każdy

pisarz,

deklarując

swój

ukraiński patrio~zm,.

powinien

nakrywać

go ogólno-sowieckim daszkiem:

obOWiąZUJe

zawsze

wiernopoddańczy ukłon

pod adresem Moskwy, kremlowskich

gwiazd, dawnej

także

Stalina,

dziś,

bardziej ogólnie, pod adre-

sem partii, a

jeżeli

przy tym wspomni

się ciepło

o Gruzinach i

Uzbekach,

.Estończyk~ch

Mordwin~ch,

tym lepiej;

lojalność

w~zech-sowlecka

zostaje uwypuklona Jeszcze bardziej. Wspólnym

llUanownikiem musi

być

jednak

miłość

do "starszego brata" do

"wyzwalającej

prowadzącej"

Rosji.

U Symonenki tego nie szukajmy. Przeciwnie w tym sam m

cytow~ym już poemac~~ ~najdziemy

dumny,

w;zywający wie~sz;

"Co mi tam

głos

ROSJI I Ameryk .. !",

również

wykastrowany

prze.z

ce.nzur~. ~owu

trzeba

orientować się

dobrze w warunkach

SOWieckiego

zyCl~,

właściwie ocenić całą prowokacyjną

wymo-

wę

tego

,,:~gardhwego

zwrotu. Poeta nie tylko nie chce

słuchać

głosu

RosJl, ale stawia

ją

na równej

płaszczyźnie

Ameryką

Proszę zwr~cić uwagę:

imperialistyczną Ameryką!!!

Tu komeczny jest krótki komentarz. Nonsensowna w wielu

wypadkach. ?-owa

p~sownia

zaciemnia niejednokrotnie sens tu

całkowIcie

.. PO:"lnno

być

nie Rosji, lecz R o s y j -

li~zba

mnoga, analoglczme do A m e ryk. Rosjanin powie Ech te

wasze Jw r o' " - I to ma

wyraźny odcień lekceważenia

e p y.

po~ar~y. Symo~enko

całą premedytacją użył

tego zwrotu _

"RosJe I

.. .

ło

wieI Ameryki" '.

właśru'e

w li cz b' mnogieJ, Jakb y tych RosJl

. .

<;>boJętrue

Jakich, ale zawsze odrzucanych przez

świa-

omego swej

odrębności Ukraińca.

To niby tylko niuans zwrot

retoryczny , ale w tym r

t orycz-?ym ruuansle zaWiera

się

wszystko.

Gdyby krytyka

s?wle~ka

rue

uparła się odgrywać

nad grobem

poe.ty.

pon~reJ

.m~plarsktej

farsy,

musiałaby przyznać że burżu

~zY~1 naCJonaliścI"

na emigracji,

wydając

utwor~

i 'iegalne

~a.n~,

czy

okalecz?n

przywracając

autenty~ność,

nie

POPełt:

ili

zadnego naduzycla, po prostu potraktowali

poetę

jako

leW o J e g o,. Ale

t~ byłoby

jednoznaczne z rzuceniem na zmar-

g\ ko.murustyczneJ anatemy, a tego ze

względów

propagando-

wyr:-

ru~

uzI?ano,

z~ w~kazane. Więc

trzeba

stroić dobrą minę

złe

upIerac

SIę,

ze autor "Brzegu

oczekiwań" był

dobrym

omu01st" " chw

arm .ty lk o zdezorientowanym, co ostatecznie

ł ą.

wo n<;> z <;>zyc na kar? ruedowarzonej

młodości,

może

nawet 0-

shtęp,u~ąceJk

.0dsta~1ffi. ~kresie

choroby. Trzeba

ratować

tw!rz

c oc I ta k az y WIdZI, ze krzywa.

Sym?nenko --:- nie orientuje

się,

w jakim stopniu

świadomie

nawląz~ł sWOJą post~wą

do pisarzy

ukraińskiego

odrodzenia

lat dwudzlestych,

słuszme

potem

określonego

. J ..

y rue Ut1J

awryf!e,? o ma .. praw? do Ojcostwa? - jako "rozstrzelane od-

ro~eme

, do

kiJow~ki~h

neo-klasyków, do wczesnego T

zarum

t~n załamał Slę

przyjął dworską liberię,

a chyba

Y:eJ~

Wszystkim do

~yk~y

Chwylowego.

to po trzydziestu latach

zerwy ,

wypełnia~e) swędem

prop-agickiej paplaniny! Dowód,

drzewo

zostało SClęte

toporem

bezpośredniego

terroru, ale nie

Plik z chomika:

szerman103

KULTURA 1966 224.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: