HME - OPRACOWANIA ZAGADNIEŃ glapinski.pdf

(639 KB) Pobierz
METODOLOGICZNE PROBLEMY HME – SPÓR O METODĘ
Metodologia HME to badania mające ogólnie na celu znalezienie odpowiedzi na pytania: Czym się zająć? Co badać?
Jakim sposobem to badać? HME dokonuje świadomej selekcji materiału pod kątem widzenia kolejnych szczebli w
poznawaniu kategorii i praw ekonomicznych oraz sposobów diagnozy i prognozy zjawisk ekonomicznych. Selekcja
materiału historyczno –teoretycznego musi więc iść w kierunku poznania z czym borykała się ME, dlaczego umiała
rozwiązywać jedne zagadnienia, nie potrafiąc rozpoznać rozwiązać innych, jakie pozostawiła nam wreszcie problemy
badawcze otwarte do dzisiaj. Pojawienie się nauk społecznych, a wśród nich nauk ekonomicznych, stało się możliwe
jednak dopiero wówczas, gdy grunt do badań naukowych został przygotowany przez inne dyscypliny naukowe.
Dociekania nad filozoficznymi aspektami badań ekonomicznych, są więc wstępem do zrozumienia waloru
teoriopoznawczego teorii ekonomicznych, a także do oceny stosowanych przez te teorie metod badań i prezentacji
osiąganych wyników. Uświadomienie sobie jak rodzą się kategorie: prawa ekonomiczne, jaki jest związek analizy
logicznej i historycznej, zrozumienie, w jakim stopniu odkryta możliwość przeobraża się w konieczność, w jaki sposób
nauki ekonomiczne dokonują diagnoz i prognoz, jak więc na podstawie nauk ekonomicznych podejmowane są decyzje
gospodarcze – wszystko to zahacza wyraźnie o problemy teoriopoznawcze i metodologiczne.
MYŚL EKONOMICZNA STAROŻYTNOŚCI I ŚREDNIOWIECZA
Ksenofont: naisał dzieło „Księga o gospodarstwie”. Opisał w nim spostrzeżenia o gospodarstwach rolnych. Podstawowe
założenie: praca niewolników -> trzeba dać im lepsze narzędzia. Popierał dążenie do bogacenia się. Jego rozważania
dotyczą mikroekonomii. Wyznawał podwójną wartość towaru: dla sprzedającego i kupującego (wartość użytkowa).
Napisał również „O dochodach państwowych”.
Platon: bardziej filozof niż ekonomista, ekonomia jako dodatek. Zakładał, że rządzić mogą jednostki przygotowywane od
dziecka. Dzieł spółeczeństwo na 3 klasy: mędrców, żołnierzy, fizoli. Niewolnicy nie wliczali się do społeczeństwa. Był
przeciwnikiem handlu wewnętrzego, pożyczania na %. Popierał wprowadzenie matmy do zastosowania w ekonomii.
Dzielił dobra na: ruchome i nieruchome. Zauważył, że pieniądza używa się w sposób dwojaki: na konsumpcję i
oszczędzanie oraz inwestycje (kapitał). Uwazał, że należy stworzyć pieniądz zdawkowy (niedobór złota i srebra).
Zwolennik własności publicznej.
Arystoteles: popierał dążenie do bogactwa: człowiek musi zdobywać dobra materialne by być szczęśliwym (chociaż etyka
zabraniała bogactwa). Zwolennik własności prywatnej: nikt tak nie zadba jak właściciel. Widział problem w różnicach
zamożności. Pieniądz określał jako środek ustaniowiony przez prawo: uniwersalny miernik wartości, środek wymiany.
Pieniądz nie może być źródłem wytwarzania wartości ani oszczędzania – przeciwnik lichwy.
Tomasz z Akwinu: czytał Arystotelesa. Uważał, że naturalną rzeczą jest, że ludzie są różni -> społeczeństwo musi mieć
układ klasowy. Uważał, że własność prywatna to nie tylko przywilej, ale obowiązek. Własność prywatna jest zajebista,
bo: skłania ludzi do pracowitości, prowadzi do porządku w życiu społecznym. Dobra dzielił na dwie grupy: niezbędne
oraz
luksusowe.
Uznawał dwa rodzaje cen: cenę statyczną (nakład pracy+koszty) oraz cenę dynamiczną (w sytuacjach nienormalnych,
np. podczas wojny). Cena sprawiedliwa=cena statyczna.
DOTRYNA MERKANTYLISTYCZNA
System polityki gospodarczej stosowanej od końca XV do XVIII. Cel: pushowanie wzrostu kraju, przez drive na przemysł
przy zastosowaniu środków przymusu. Wszystko rozbijało się o dodatni bilans handlowy. Wczesna odmiana: bulionizm
– akcent położony na dodatni bilans samych kruszców. Bulionizm bezględnie hamował wywóz pieniądza z kraju.
Późniejsza odmiana (XVII): merkantylizm właściwy: rozwijał się wraz z popularyzacją manufaktur – chodziło już o
osiągnięcie dodatniego bilansu handlowego w rozumieniu współczesnym. Postanowiono odejść od bulionizmu, bo
hamował produkcję i tym samym rozwój.
W celu promowania merkantylizmu w Europie ustanawiano premie wywozowe oraz cła ochronne – kompanie handlowe
korzystału również z tej polityki. Co robiono w celu osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego? Cała ideologia
sprowadza się taniej produkcji z nieprzetworzonych surowców i drogiej sprzedaży przemysłowej na rynkach
zagranicznych. Rozwijano więc usilnie produkcję przmysłową. Ponadto: wydłożono czas pracy, korzystano z pracy dzieci,
bo: wysokie płace i krótki czas pracy prowadzą do lenistwa, praca dzieci jest konieczna, żeby oswajać je z trudem.
Idęą merkantylizmu w skrócie była akumulacja kapitału, która mogła przysłużyć się celom wewnętrznym. Merkantylim
stał się więc podstawą ekspansji kolonialnej. Obszar rozwoju: Anglia, Włochy, Francja, Niemcy.
TEORIA PORZĄDKU NATURALNEGO I PRODUKTU CZYSTEGO FIZJOKRATÓW
Szkoła fizjokratów była ideologią na biegunie od merkantylizmu – odrzucała tezy merkantylizmu dotyczące rolnictwa.
Zrodziła się we Francji w XVIII i przerwała max. 20-30 lat. Główny twórca: Franciszek Quesnay. Całość rozważań opierała
się na idei porządku naturalnego oraz produktu czystego (nadwyżki). Podstawowe miejsce w teorii fizjokratów ma
koncepcja pracy produkcyjnej i produktu dodatkowego. Uważali oni, że produkcyjną pracą (tj. tworzącą nową wartość)
jest jedynie praca w rolnictwie, bo tam powstaje tzw. produkt dodatkowy, czyli nadwyżka wytworzonej wartości ponad
koszty produkcji. Produkcyjne są jednak tylko gospodarstwa nowoczesne, typu kapitalistycznego, bo nastawione na
rynek - stosują nowe metody produkcji. Fizjokratyzm zmierzał do gospodarczej przebudowy monarchii i do rekonstrukcji
ustroju feudalnego. Podstawowym dobrem produkcyjnym była ziemia, a rolnictwo to siła w rozwoju społeczeństwa.
Przedstawiciele tego nurtu odrzucali zatem poglądy merkantylistów, jakoby właściwym bogactwem kraju był pieniądz.
Nadrzędną koncepcją fizjokratyzmu była idea porządku naturalnego. Porządek natury stanowiły dla przedstawicieli tego
nurtu własność, wolność oraz poszanowanie pracy. Podstawowym hasłem fizjokratów było hasło leseferyzmu, czyli
wolnej konkurencji, swobody działalności gospodarczej, której istnienie warunkuje działanie praw natury.
W społeczeństwie wyróżniano trzy zasadnicze grupy społeczne:
klasa właścicieli ziemskich – świeccy i duchowni; wydzierżawiają posiadaną ziemię rolnikom dzierżawcom, za co
otrzymują czynsz dzierżawny; Jest to również jedyna grupa, która jest opodatkowana (gdyż jako jedyna otrzymuje
stały, "czysty" zysk)
klasa produkcyjna (rolnictwo) – tylko ona pomnaża wartość produkcji, tworzy produkt czysty;
klasa jałowa (przemysłowcy, rzemieślnicy, kupcy) – nie wytwarza nowej wartości, przynosi jedynie równowartość
zużytych środków konsumpcji.
ADAM SMITH I KLASYCZNY LIBERALIZM EKONOMICZNY; TEORIA WARTOŚCI WYMIENNEJ, CENY NATURALNEJ I
RYNKOWEJ. TEORIA PODZIAŁU
Przedmiotem ekonomii wg A. Smitha jest bogactwo narodu, natomiast jego źródłem jest praca. Fundusz pracy tkwiący
w narodzie w części użytej produkcyjnie dostarcza w ciągu roku określonej sumy przedmiotów służących do
zaspokojenia potrzeb. Ta suma przedmiotów wykorzystywanych do zaspokojenia potrzeb stanowi dochód społeczny.
Bogactwo narodu jest więc dochodem społecznym. Suma rocznej produkcji dóbr stanowi przychód, czyli społeczny
dochód brutto, z którego otrzymuje się dochód netto po potrąceniu wartości tego, co zostało poświęcone do produkcji
tych dóbr. Na dochód społeczny składają się tylko materialne środki zaspokojenia potrzeb. W związku z tym A. Smith
dzielił pracę na produkcyjną i nieprodukcyjną. Zajęcia wytwarzające bezpośrednio materialne środki zaspokojenia
potrzeb są zajęciami produkcyjnymi. Wszystkie zaś inne zajęciami nieprodukcyjnymi.
Teoria produkcji
Wartość produkcji zależy od nakładu ziemi i pracy, są to czynniki pierwotne oraz kapitału (czynnik pochodny). Jednakże
zasadniczym źródłem produktów, a więc bogactwa narodu jest praca.
Praca
Bogactwo narodu zależy od ilości pracy wydatkowanej przez społeczeństwo i od stopnia produkcyjności pracy.
Produkcyjność pracy wzmaga się przez podział pracy. Podział pracy jest jedną z postaci współdziałania, które dzieli się
na współdziałanie proste i złożone. Współdziałanie proste polega na wykonywaniu tego samego zespołu czynności przez
większą ilość ludzi. Współdziałanie złożone to rozbicie procesu wytwórczego na szereg czynności, z których każdą
wykonuje ktoś inny. To współdziałanie złożone jest właśnie podziałem pracy. Podział pracy, czyli specjalizacja umożliwia
stosowanie maszyn i narzędzi i jest głównym sposobem powiększania bogactwa. Podział pracy ma jednak pewne
granice, są nimi: pojemność rynku i wielkość nagromadzonego kapitału.
Drugi czynnik to ziemia
Ziemia wpływa na wielkość dochodu społecznego dzięki swej urodzajności.
Kapitał
Wzrost kapitału jest głównym środkiem powiększania dobrobytu. Kapitał umożliwia większą produkcyjność i podział
pracy. Kapitał powstaje i powiększa się z oszczędności. Smith odróżniał 2 rodzaje kapitału: stały i
obrotowy. Na kapitał stały składają się urządzenia produkcyjne, narzędzia, zdolności i nabyte umiejętności ludzkie. W
skład kapitału obrotowego wchodzą surowce, półprodukty, zapasy gotowych towarów i pieniądze.
Program liberalizmu gospodarczego
Smith uważał, że największą dochodowość jednostce i społeczeństwu daje przedsiębiorstwo indywidualne gdy panuje
wolna konkurencja. Natomiast monopol prowadzi do wyzysku wysokich cen i ograniczenia produkcji. Państwo nie
powinno krępować działalności gospodarczej jednostki i winno znieść wszystkie istniejące ograniczenia. Państwo
powinno również wyzbyć się swoich przedsiębiorstw. Również państwo winno ograniczyć swoje funkcje do wymiaru
sprawiedliwości, obrony kraju, prowadzenia robót publicznych, oraz realizacji wielkich przedsięwzięć przekraczających
możliwości jednostek. Jednakże dopuszcza A. Smith interwencję państwa w życie gospodarcze np. ustanawianie stopy
procentowej, prowadzenie poczty, obowiązkowe nauczanie powszechne, ustanawianie nominałów banknotów. Smith
popierał wolność handlu zagranicznego oraz występował przeciw cłom. Dopuszczał jednak 3 przypadki ceł: cła
represyjne, cła fiskalne na towary nie wytwarzane w kraju a stanowiące przedmiot konsumpcji, cła wyrównawcze na
towary obłożone w kraju podatkiem pośrednim a nie opodatkowane zagranicą.
Znaczenie A. Smitha.
Mimo licznych niejasności i sprzeczności system A. Smitha był pierwszym naukowym systemem ekonomii obejmującym
najważniejsze zagadnienia, które interesują tę naukę. System ten nie był również systemem pełnym i zakończonym. Jego
uzupełnienia podjęli się David Ricardo, Thomas R. Malthus, Jean B. Say, John Stuart Mill.
Teoria wartości
Adam Smith rozróżniał wartość użytkową i wartość wymienną. Wartość użytkowa to znaczeni dobra dla
zaspokojenia potrzeb ludzkich. Pojmował ją obiektywnie jako pożyteczność. Wartość wymienna to stosunek wymienny.
Stosunek ten wyrażony w pieniądzu staje się ceną. Wartość użytkowa jest warunkiem wartości wymiennej, ale na tą
ostatnią nie wpływa. Ceny bieżące czyli rynkowe zmieniają się w skutek popytu i podaży. Obok nich istnieje obiektywna
wielkość nazywana ceną naturalną, stanowiąca podstawę wartości wymiennej, wokół której oscylują ceny bieżące. Ta
wartość naturalna jest ceną przeciętną ustalającą się w długich okresach czasu. Cena naturalna zależy od kosztów
produkcji. Wynika z tego że o cenie naturalnej decydują: praca, ziemia i kapitał. Ostatecznie koszty produkcji sprowadzają
się do sumy wynagrodzeń czynników produkcji, czyli pracy, ziemi i kapitału. W ten sposób cena naturalna równa się
sumie płac renty gruntowej i zysków. Twierdzenie to zostało nazwane dogmatem Smitha. W warunkach wolnej
konkurencji zmierzają do wartości naturalnej, a ta ostatnia równa się kosztom produkcji.
TEORIA PODZIAŁU
W teorii tej A. Smith wskazuje jaką część dochodu narodowego otrzymują poszczególne czynniki produkcji w postaci
swych wynagrodzeń. Smith rozróżniał 3 rodzaje dochodów:
płacę jako dochód robotników z pracy
zyski z kapitału jako dochód przemysłowców, kupców i rentierów
rentę gruntową jako dochód pobierany przez właścicieli ziemskich w postaci czynszu dzierżawnego
D. RICARDO TEORIA WARTOŚCI WYMIENNEJ I PODZIAŁU
Jest podstawą całego systemu teoretycznego Ricardo. Jednoczy ona produkcję i podział. Ricardo przejął od Smitha
kategorię wartości użytkowej i wartości wymiennej. Wartość użytkowa nie może być podstawą wartości wymiennej,
choć jest niezbędnym jej warunkiem. Dobra posiadające użyteczność mogą mieć wartość wymienną wynikającą albo
z rzadkością występowania albo z ilości pracy niezbędnej dla jej wytworzenia. Wartość towaru określa ilość pracy, która
została wydatkowana na jego wytworzenie. Wartość wymienna towarów jest wprostproporcjonalna do ilości pracy
wydatkowanej na ich wytworzenie a odwrotnieproporcjonalna do wydajności pracy. Ta prawidłowość nazywana jest
prawem Ricarda.
Ricardo przyjął dogmat Smitha zgadzając się z nim, że wartość towarów dzieli się na dochody, natomiast nie zgadzał
się ze stanowiskiem Smitha jakoby wartość towarów składała się z dochodów. Wartość to kategoria pierwotna, zaś
dochody – wtórna. Wartość dzieli się na dochody, ale z nich się nie składa. Ricardo przejął również od Smitha podział
kapitału na trwały i obrotowy. Ricardo widział różnicę między pracą żywą i uprzedmiotowioną, podkreślając że wartość
towaru jest określana zarówno przez pracę wydatkowaną bezpośrednio przy wytworzeniu danego towaru jak i przez
pracę wydatkowaną uprzednio, a obecnie występującą w formie uprzedmiotowionej w środkach produkcji.
Ricardowski podział na wartość nowowytworzoną i wartość przeniesioną był dużym krokiem w rozwoju teorii wartości
opartej o pracę. Ricardo podkreślał, że wartość określana jest nie indywidualnym nakładem pracy, ale niezbędnym
czasem pracy. Wartość towarów określana jest przez pracę niezbędną w najgorszych warunkach produkcji.
Ricardo odróżniał wartość od wartości wymiennej. Wartość wymienna jest czymś osobnym, samodzielnym w stosunku
do wartości. Doprowadziło to Ricarda do identyfikowania wartości z ceną. Ricardo odróżniał cenę naturalną i cenę
rynkową na skutek przepływu kapitału i wyrównania się stopy zysków tworzy się cena naturalna, którą Ricardo
utożsamiał z wartością wymienna. Bezpośrednio wokół tej wartości wahają się ceny rynkowe.
Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej. Pomimo tego rozróżnienia ma wiele zewnętrznych
związków pomiędzy tymi kategoriami a więc tego że wartość wymienna jest rynkową postacią wartości. W
konsekwencji utożsamia wartość z ceną produkcji i nazywa ją ceną naturalną wokół której krążą ceny rynkowe. Rozwijał
pogląd że w większości przypadków ceny pokrywają się z wartością a w przypadki odchyleń cen od wartości są
wyjątkami.
W rzeczywistości gospodarczej jest na odwrót aniżeli twierdził Ricardo – normą jest odchylanie cen od wartości pod
wpływem warunków rynkowych. Zjawiskiem wyjątkowym jest pokrywanie się cen z wartością.
Wartość wymienna której najwyższą formą jest cena – pieniężne wyrażenie wartości towaru.
Teoria wartości i ceny Ricarda
Ricardo odróżnia wartość użytkową od wartości wymiennej, czyli ceny. Zdaniem Ricarda o wartości wymiennej
towarów
decydują:
– albo rzadkość towarów (ta sytuacja dotyczy tylko nielicznych grup towarów),
Dobra rzadkie – dzieła sztuki, cenne kamienie (o ich cenie decyduje rzadkość)
– albo ilość pracy potrzebnej do wytworzenia towarów (ta sytuacja dotyczy większości grup społecznych)
Ricardo dostrzega, że wielkość wartości wymiennej nie jest stała, lecz zmienia się wraz z postępem technicznym, który
podnosi
wydajność
pracy,
a
obniża
koszty
produkcji.
Formułuje stwierdzenie zwane prawem Ricarda:
Wartość wymienna towarów jest wprost proporcjonalna do nakładów pracy, a odwrotnie proporcjonalna do
wydajności pracy.
Ricardo w odróżnieniu od Smitha konsekwentnie twierdził, że o wartości wymiennej decyduje wartość pracy. Pogląd
ten opiera jednak na niewłaściwym ujęciu kapitału – ujmuje kapitał ahistorycznie utożsamiając go z każdym narzędziem
pracy – nawet kamieniem człowieka pierwotnego.
(w rzeczywistości kapitał jest kategorią historyczną. Pojawił się na pewnym etapie rozwoju społeczeństwa, występuje
w gospodarce towarowo-pieniężnej).
Ricard podobnie jak Smith dzieli kapitał na trwały i obrotowy, przy czym w sposób dokładniejszy wyjaśnia rolę kapitału
w procesie tworzenia wartości towaru, a więc stwierdza, że wartość towaru określana jest zarówno przez pracę
wydatkowaną bezpośrednio na jego wytworzenie jak i wartość kapitału przeniesioną w procesie produkcji na gotowy
produkt albo w jednym cyklu produkcyjnym (kapitał obrotowy) albo w kilkunastu cyklach produkcyjnych (kapitał
trwały).
Ricardo jako pierwszy odróżnia wartość od wartości wymiennej czyli ceny, ale nie dostrzega, że cena jest rynkową
postacią wartości. (Wartość powstaje w produkcji, jest kategorią produkcji i zależy od kosztów produkcji, czyli kosztów
rzeczowych, osobowych i amortyzacji. Gdy produkt wychodzi na rynek staje się towarem. To towar przekształca się w
cenę. O cenie decydują nie tylko koszty produkcji, ale również warunki rynkowe, czyli wahania popytu i podaży oraz
zmiany ilości pieniądza w obiegu).
Zdaniem Ricarda w większości przypadków ceny równają się wartości. Przypadki odchyleń cen od wartości są
zjawiskiem wyjątkowym.
(Pogląd ten nie jest słuszny. W rzeczywistości sytuacja jest odwrotna: normą, zjawiskiem powszechnym jest odchylanie
się cen od wartości pod wpływem warunków rynkowych, a tylko wyjątkowo ceny równają się z wartością gdy popyt
równy jest podaży. W sytuacji gdy popyt jest większy od podaży ceny rosną i stają się wyższe od wartości, natomiast
gdy podaż jest wyższa od popytu to ceny spadają i stają się niższe od wartości).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin