Nasze rozważania na temat przemocy w szkole i reagowaniu na nią oprzemy na przykładzie filmu „Nasza klasa” Ilmara Raaga. Był to estoński kandydat do Oscara. Drastycznie obrazuje sytuacje jak przemoc rodzi przemoc. Uczestniczymy w tym filmie w życiu szkoły. Znajdujemy się na szkolnym korytarzu i widzimy historię chłopca, który jest prześladowany przez całą klasę. W pierwszej chwili nie dostrzegamy przyczyn tej niechęci, bo chłopak szczególnie nie odstaje od reszty, ale niestety nawet nie próbuje wycofać się z pozycji „kozła ofiarnego”. W pewnym momencie w jego obronie staje jeden z jego prześladowców. Przez dzieło Ilmara Raaga została zainspirowana ogólnopolska kampania przeciwdziałania przemocy rówieśniczej, skierowana do uczniów, rodziców i nauczycieli.
W poniższych rozważaniach spróbujemy przedstawić pojawiające się w filmie problemy wychowawcze, przyjrzymy się przyczynom tragedii tych młodych ludzi, a również zastanowimy się nad ich zapobieganiem.
Identyfikacja przedstawionych w filmie problemów wychowawczych
Według Z. Zaborowskiego trudności wychowawcze to „takie formy zachowania uczniów, które pozostają w sprzeczności z założeniami wychowawczymi i występują w mniej lub bardziej świadomie zorganizowanym procesie wychowawczym". O trudnościach wychowawczych możemy mówić wtedy, kiedy utrzymują się przez dłuższy czas.
Podobnie trudności wychowawcze nazywa A. Lewicki. Według niego „ trudności wychowawcze obejmują tylko zachowania się dzieci niezgodne z przyjętymi normami życia społecznego, a jednocześnie uporczywe i nie poddające się zwykłym zabiegom wychowawczym”.
Główne rodzaje trudności wychowawczych:
a) Wg. Zaborowskiego:- konflikty, agresje, bójki;- zachowania złośliwe, dokuczanie, prześladowanie, bojkot;- zachowania nie lojalne w stosunku do kolegów, kłamstwa, intrygi;- egoizm, zachłanność, konfiskaty;- kradzieże;- zarozumiałość i elitaryzm;- zamykanie się i wycofanie.
b) Wg. L Bandury:- Naruszenie dyscypliny szkolnej/ zbytnia żywość, brak opanowania, świadome przeszkadzanie, aroganckie, zuchwałe i wyzywające zachowanie się, brak obowiązkowości, lekceważący stosunek do szkoły, brak czystości i porządku, bójki, uprawianie gier hazardowych, palenie papierosów, pijaństwo. - Ucieczki / ucieczki z lekcji, wagary, ucieczki z domu, wykradanie się bez zezwolenia na zabawy i dyskoteki. - Świadome mijanie się z prawdą/ kłamstwa, oszustwa i wszelkiego rodzaju fałszerstwa.- Naruszanie cudzej własności/ kradzieże, włamania, świadome i złośliwe niszczenie cudzej własności.- Trudności natury seksualnej.
W filmie „Nasza klasa” możemy zaobserwować większość z wymienionych wyżej trudności. Zostaje nam przybliżona sytuacja w klasie podczas pierwszej sceny filmu, podczas zajęć wychowania fizycznego. Możemy dostrzec zachowania agresywne wobec Joosepa. Już wtedy możemy dostrzec przejawy agresji werbalnej, kiedy to na oczach nauczyciela zostaje poniżony i wyśmiany. A po lekcji rozebrany do naga i na siłę wepchnięty do szatni dziewcząt. Już wtedy możemy zaobserwować początki przemiany postaw Kaspara, kiedy puszcza drzwi, za którymi zamknięty był nagi chłopiec. Rówieśnicy zwracają się do Joosepa w sposób wulgarny, obrażając go. Nie tolerują jego odmienności, braku umiejętności sportowych. Jest on „kozłem ofiarnym” w swoim otoczeniu przez działania prowadzone poprzez nieformalnego przywódcę – Andersa. Cała klasa podlega jego wpływom. W sytuacji kiedy podczas lekcji ktoś zabiera Joosepowi zeszyt, reszta uczniów pod wpływem przywódcy boi się, albo i nie chce powiedzieć co się z tym zeszytem stało. Panuje ogólna zmowa milczenia do momentu kiedy dwoje uczniów zostaje zaproszonych do dyrektorki. Poprzez etykietowanie i faworyzowanie uczniów zdolnych wyjaśnienia Paula – najlepszego ucznia w klasie – stają się dla dyrektorki głównym punktem odniesienia, wierzy mu w każde słowo, nie dostrzegając kłamstw chłopaka, bez próby konsultacji ich z innymi. Oskarżenia rzucane wobec Kaspara wydają się nauczycielce wiarygodne a zarazem wygodne, gdyż nie jest on zdolny, a już wcześniej przytrafiały się problemy z nim związane. Sytuacja z zeszytem stała się ogniskiem zapalnym dla lawiny innych negatywnych zachowań. Za to że uczniowie przez całą lekcję musieli stać winią Joosepa i nakazują mu aby każdego dnia ich za to przepraszał, a oni będą stosować wobec niego przemoc – zarówno fizyczną, jak i psychiczną – często zdarzały się pobicia, dręczenie, niszczenie rzeczy, czy zastraszanie. Joosep przyjmuje wobec tego pozycję obojętną. Godzi się ze swoim losem i nawet nie próbuje przeciwstawić się rówieśnikom. Młodzież z klasy Joosepa posunęła się o krok za daleko niszcząc mu jego buty, tłumacząc to tym, że ktoś taki jak on nie zasługuje na taką markę. Nauczyciele nie zauważają żadnej z tych sytuacji, nie są obecni w życiu klasy. Chłopiec nie może liczyć również na wsparcie w domu. Jego ojciec wykazuje jedynie pozorną troskę - próbuje on okazać swoje zainteresowanie nim, ale widać, że jest ono fałszywe, gdyż zadaje pytania, nie licząc nawet na odpowiedź. Również bywa agresywny wobec swojego syna. Szczytem zachowań uczniów było wykorzystanie cyberprzemocy do wykreowania Joosepa i Kaspara na parę homoseksualną, umawiając ich tym samym na plaży, gdzie przychodzi cała klasa, a Anders z podległymi mu chłopcami zmusza dwójkę chłopców do seksu oralnego nagrywając przy tym całą sytuację. Staje się to ogniskiem zapalnym dalszych zachowań. Joosep i Kaspar nie potrafią poradzić sobie z takim upokorzeniem i sięgają po broń, by odpłacić się w ten sposób swoim oprawcom. Posuwają się do zabójstwa swoich rówieśników, a następnie Joosep popełnia samobójstwo.
Analiza przyczyn zarysowanych problemów
Teraz przejdziemy do przeanalizowania przyczyn, które wywołują niepożądane zachowania. Jedną z głównych przyczyn jest obecność nieformalnego przywódcy klasy, którego zachowanie, jak możemy się tylko domyślać, może być wyniesione z domu. Uczniowie w grupie robią rzeczy, których nigdy nie zrobiliby samodzielnie. Często wpływ grupy jest wysoce demoralizujący. Przyczyny zachowań agresorów mogą tkwić w tym, że w ich domach sytuacja może wyglądać podobnie, gdyż to właśnie rodzina jest podstawową i najważniejszą grupą społeczną. W ich rodzinach mogą mieć miejsce różnego rodzaju problemy, jak na przykład alkoholizm, przemoc, itd. Problemy przejawiające się w zachowaniu dzieci mogą mieć również podłoże emocjonalne, mogą pochodzić z rozbitych rodzin. Przyczyna leży również w zachowaniu rodziców. Przejawiają oni nieprawidłowe postawy – ojciec Joosepa jest wymagający, wymusza na nim zachowania agresywne, natomiast matka jest nadopiekuńcza, ale nie ma możliwości ona do końca możliwości wykazania tego. Pojawiają się również problemy finansowe – ojciec pożycza pieniądze od syna. Ojciec Joosepa nauczył go posługiwania się bronią, natomiast nie potrafił jej wystarczająco zabezpieczyć, aby nie dostała się w niepowołane ręce. Nauczyciele natomiast nie zauważają tych problemów. Może nie są wystarczająco wyedukowani do radzenia sobie ze skrajnymi sytuacjami, lub boją się podjąć jakiekolwiek działania. Nie ma ich nigdy, kiedy dzieje się coś złego, nie interesują się klimatem jaki panuje w klasie. Działania profilaktyczne w szkole nie są widoczne nawet w najmniejszym stopniu. Praca szkoły jest nieodpowiednio zorganizowana, a pracownicy nie wypełniają jednej ze swoich funkcji – opiekuńczej. System oceny uczniów również był wadliwy. Lepszą oceną wśród nauczycieli cieszyli się uczniowie z lepszymi wynikami, a to źle oddziaływało na innych uczniów. Wszyscy wiemy, że szkoła nie tylko powinna uczyć, ale również wychowywać, a w tym przypadku działało to zupełnie odwrotnie.
Ocena działań podejmowanych przez szkołę
W szkole ukazanej w filmie „Nasza klasa” możemy dostrzec wiele niedoskonałości w jej funkcjonowaniu:- Nauczyciele, kiedy już zauważą niejednoznaczną sytuacje, nieodpowiednio na nią reagują, nie dociekają szczegółów sytuacji. Kiedy zauważają Joosepa bez butów biorą to za sytuację normalną i nie szukają przyczyn, nie biorą pod uwagę faktu, że powinni bliżej przyjrzeć się zachowaniom ucznia. Kiedy już podejmują jakiekolwiek działania, to nie przynoszą one żadnych efektów, jak na przykład podczas lekcji, kiedy zniknął zeszyt Joosepa. Cała lekcja została stracona, a niewyciągnięte żadne wnioski, a wręcz przyniosło to odwrotne skutki, bo klasa zemściłą się za to na na chłopaku. Dyrektorka zbyt łatwowiernie uwierzyła prymusowi klasowemu w jego wersję wydarzeń, tym samym lekceważąc rozmowę z Kasparem.- Możemy zauważyć słaby, lub brak współpracy szkoły z rodzicami. Nauczyciele nie znają sytuacji rodzin swoich uczniów, nie informują rodziców o problemach z ich dziećmi.- Nauczyciele lekceważą zachowania świadczące o istnieniu problemów, kiedy Joosep przychodzi na lekcje bez butów. Uznaje za prawdziwe tłumaczenia Joosepa. Nie dostrzega nienormalności sytuacji. Kadra pracownicza nie przejawia żadnego zainteresowania uczniami. Nie prowadzą z nimi rozmów, nie wnikają w ich problemy, nie starają się pomóc. - Kiedy Kaspar przychodzi na lekcje z wyciętą dziurą w bluzie również nauczycielka kpi z niego, wyśmiewa nastawienie chłopców do noszenia markowych ubrań przy reszcie klasy pokazując im tym samym, że jej postawa niewiele różni się od ich postaw. - Na przerwach nie widać żadnych dyżurów nauczycielskich. Uczniowie pozostają zostawieni sami sobie, bez opieki.- Nauczyciele często spóźniają się na lekcję, a w tym czasie uczniowie wyżywają się na swoich „kozłach ofiarnych”.- Możemy zauważyć również problem w kontaktach szkoły z wyspecjalizowanymi placówkami, gdyż żaden z uczniów nie ma możliwości zwrócenia się do kogoś bezstronnego ze swoim problemem. - W chwili kiedy matka Joosepa zawiadamia szkołę, że wobec jej syna ktoś stosował przemoc nauczyciele podejmują nieudolne próby wali z problemem. Dyskutują z całą klasą, w obecności pokrzywdzonego. Nie wyciągają wniosków, nie są konsekwentni i wnikliwi.
Wymienione przez nas czynniki w wielkim stopniu przyczyniły się do tragedii jaka miała miejsce w tej szkole. Nikt nie chciał zająć się problemem, co doprowadziło do destrukcyjnych jego skutków.
Szczegółowy opis zalecanych działań wychowawczych/ procedur działania
a) Reżyserowanie sytuacji wychowawczych:
W szkole można pomyśleć nad pomysłem zorganizowania dodatkowych zajęć w dziedzinie sztuk walki, aby nauczyć młodzież samokontroli, panowania nad emocjami, o sytuacjach, kiedy można wykorzystywać swoje umiejętności oraz ostrzec przed konsekwencjami prawnymi wynikającymi z nieuzasadnionego ich użycia.Z atmosfery panującej w klasie łatwo można było zauważyć, że Joosep jest wyalienowany. Nauczyciele powinni podjąć jakieś działania zapobiegające. Na przykład skoro wiadomo było, że Joosep jest świetny w dziedzinie grafiki komputerowej trzeba było zorganizować zajęcia o tej tematyce, zadając uczniom pracę na ten temat, aby mieli możliwość zaczerpnięcia porad od swojej ofiary. Może wówczas dostrzegliby, że Joosep też jest w czymś dobry, że ma swoją pasję i żaden z nich nie jest w stanie mu w tym dorównać. Przestaliby go oceniać jako „niedojdę życiową”. Szkoła powinna zainteresować się problemem przemocy, wprowadzić działania profilaktyczne. Warto zaproponować chłopcu pomoc, chociażby w formie rozmowy z nim na osobności lub zaproponować spotkania z psychologiem.
W sytuacji, kiedy mamy stuprocentową pewność o istnieniu problemu przemocy szkoła powinna podjąć odpowiednie działania. Nie powinna być to rozmowa grupowa z całą klasą. W pierwszej kolejności nauczyciel powinien porozmawiać indywidualnie z pokrzywdzonym. Powinien uświadomić, że szkoła nie popiera takich zachowań, spróbować ustalić głównych agresorów, ustalić konsekwencje jakie zostaną wobec nich wyciągnięte i formę rekompensaty wobec chłopca. Najważniejsze jest to, aby monitorować sytuację.Powinny być organizowane w szkole spotkania z rodzicami, aby uświadomić im, że problem przemocy w szkole istnieje i prosić ich o wzmożone zainteresowanie zachowaniami swoich dzieci i ewentualne alarmowanie szkoły, kiedy zauważą coś niepokojącego.Wychowawca na lekcji poświęconej wychowaniu uczniów powinien prowadzić zajęcia uświadamiające klasie problem cyberprzemocy, przemocy, dręczenia, nieposzanowania drugiej osoby, zaprosić odpowiednie służby, które powiedzą coś więcej o przewidywanych karach za nieodpowiednie zachowania. Wychowawca może również zlecić klasie przeprowadzenie takich zajęć. Materiały, które sami przygotują na dłużej i dobitniej zostaną w ich pamięci.
b) Planowanie pracy wychowawczej szkoły:- szkoła powinna ustalić dyżury nauczycielskie podczas przerw na korytarzach i podwórku,- wprowadzenie mundurków, aby uczniowie nie różnili się wyglądem (ubiorem), co również było przyczyną problemów,- zainstalowanie monitoringu szkoły i zatrudnienie ochrony,- podjęcie współpracy z rodzicami i zapleczem lokalnym,- prowadzenie działań profilaktycznych w szkole (przeciwdziałanie sytuacją zagrażającym w szkole),- pomoc rodzicom/opiekunom w przypadku trudności w wychowaniu dzieci,- kontrola punktualności pracowników,- karty upoważniające do wejścia na teren placówki,- budowanie autorytetu nauczycieli,- kontrola nieobecności na zajęciach,- blokady stron internetowych dostępnych dla dorosłych,- sprawdzanie tożsamości uczniów wchodzących na teren placówki.
W filmie „Nasza klasa” Ilmara Raaga możemy dostrzec zachowania jakie powinny zwracać naszą uwagę. Bardzo wyraźnie spoglądamy na zachowania nauczycieli obrazujące nam jakimi wychowawcami nigdy nie powinniśmy być. Wskazują na sytuacje, które nigdy nie powinny mieć miejsca. Widzimy standardowy przykład beznadziejnego nauczyciela – wychowawcy. Dzięki takim filmom dostrzegamy również istotę pracy nauczyciela. Widzimy, że to nie kwestie dydaktyczne zawsze są najważniejsze, ale kwestie wychowawcze. Właśnie często te drugie powinny być przez nas stawiane jako cel główny.
Bibliografia:
http://www.profesor.pl/mat/n12/pokaz_material_tmp.php?plik=n12/n12_m_sarnowska_050108_1.php&id_m=14035
koksiuk