1-19342.pdf

(7195 KB) Pobierz
Metody inwigilacji społeczeństwa przez Służbę Bezpieczeństwa
za pomocą środków technicznych: tajnej obserwacji,
dokumentacji fotograficznej, perlustracji korespondencji i podsłuchów
w latach 1956-1989
Na wystawie wykorzystano materiały ze zbiorów:
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu
Komendy Głównej Policji w Warszawie
Muzeum Fotografii w Krakowie
Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach
prywatnych Wojciecha Bogaczyka
Scenariusz i koncepcja wystawy: Robert Ciupa, Ewelina Małachowska
Konsultacja naukowa: dr Adam Dziurok, Monika Komaniecka, Grzegorz Majchrzak
Projekt graficzny: Bogusław Nikonowicz
W realizacji projektu pomocy udzielili:
Monika Bortlik-Dźwierzyńska, Marta Dendra, Jarosław Łabowicz,
Łucja Marek, Sylwia Pałczyńska, Jacek Pawłowicz, Kamil Rutecki,
Karolina Szlęzok, Łukasz Wiecha
Wystawa przygotowana przez
INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ
Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej
w Katowicach
pierwszych latach Polski Ludowej do wal-
ki z podziemiem zbrojnym Urząd Bezpieczeń-
stwa wykorzystywał przede wszystkim donie-
sienia agentów oraz metody śledcze (w tym
bicie i tortury kończące się nierzadko śmiercią).
Istniejące od 1945 r. piony techniczne (Departa-
ment II Techniki i Samodzielny Wydział III „A” -
obserwacja) w tych działaniach nie odgrywały
znaczącej roli. Kadry bezpieki dopiero uczyły się
wykorzystywać sprzęt techniczny, który – choć ni-
gdy nie stał się głównym źródłem pozyskiwania
informacji – to w późniejszym czasie był cennym
uzupełnieniem pracy operacyjnej. Podsłuchy, taj-
ne przeszukania, fotografie i taśmy filmowe były
dla SB źródłem wiedzy o życiu osoby będącej w ich
zainteresowaniu („figuranta”), a także mogły być
formą nacisku czy szantażu przy próbie pozyska-
nia agentury.
W
Zdjęcie operacyjne wykonane
przy ulicy Kilińskiego 9
(obok dzisiejszej siedziby OIPN)
Po raz pierwszy środki techniczne zostały wymienione wśród
metod operacyjnych w Instrukcji z 1955 r., jednak dopiero
w 1960 r. ich zadania doprecyzowano:
Służba Bezpieczeństwa przy wykonywaniu swych zadań
posługuje się również innymi środkami pracy, jak:
technika operacyjna, obserwacja zewnętrzna, kontrola
korespondencji. Te środki spełniają w zasadzie tyl-
ko rolę pomocniczą i kontrolną w stosunku do usług
oddawanych przez tajnych współpracowników. W okre-
ślonych jednak przypadkach umiejętne zastosowanie
tych środków może mieć istotne, a nawet decydujące
znaczenie dla rozpoznania i likwidacji wrogiej dzia-
łalności.
Walizka
z przyrządami
do pracy
operacyjno-śledczej
Strona kalendarza
„dyplomaty”
zdjęcie wykonane podczas
tajnego przeszukania (TP) w hotelu
Praca operacyjna prowadzona za pomocą środków technicznych realizowana
była przez następujące piony centralne MSW: Biuro „B”(obserwacja), Biuro/
Departament „T” (technika operacyjna), Biuro „W” (perlustracja koresponden-
cji), Biuro „A” (szyfry), Biuro RKW (radiokontrwywiad od 1973 r.). Ze względu
na szeroki zakres ich działań, na wystawie zaprezentowane zostały materia-
ły dotyczące najbardziej charakterystycznych pionów technicznych: „T”, „B”
i „W” w latach 1956-1989.
Przez cały okres istnienia SB liczba osób zatrudnionych w pionach centralnych techniki
operacyjnej oscylowała w granicach 1000-2400 funkcjonariuszy.
Stany etatowe jednostek centralnych techniki operacyjnej
SB MSW
1200
1000
800
600
400
200
0
1 III 1957r.
1969r.
1975r.
Biuro "W" MSW
1981r.
Biuro "T" MSW
1988r.
Biuro "B" MSW
ność antypaństwową oraz obserwacją obiektów zajmowali się
wywiadowcy Biura „B” Służby Bezpieczeństwa (w KWMO SB
były to Wydziały „B”). Zlecenie „na podjęcie obserwacji” otrzy-
mywali od jednego z pionów operacyjnych. Wśród inwigilowa-
nych byli dostojnicy kościelni, opozycjoniści, dyplomaci placó-
wek zagranicznych i dziennikarze. Dzięki obserwacji „figuranta”
(osoba śledzona, inwigilowana) SB uzyskiwała informacje o je-
go trybie życia i osobach, z którymi się kontaktował. Działania
wywiadowcy kończyły się sporządzeniem raportu (komunika-
tu) dla jednostki, na której zlecenie prowadzono obserwację.
Szczegółowo opisywano w nim zachowanie „figuranta” pod-
czas prowadzenia działań, dołączając do tego wykonane zdję-
cia operacyjne.
Formularz zlecenia obserwacji
Ś
ledzeniem osób podejrzanych o szeroko rozumianą działal-
Diagram przedstawiający strukturę pionu „B”
Charakterystyczną cechą działań operacyjnych prowadzonych przez
funkcjonariuszy pionu „B” była głęboka konspiracja pracy wobec
osoby śledzonej oraz jej otoczenia. Oficjalnie wywiadowcy („pod
legendą”) byli pracownikami różnych instytucji cywilnych i prze-
bywali poza siedzibami MSW w tzw. „lokalach konspiracyjnych”
(LK), w późniejszym okresie nazywanych również „mieszkaniami
konspiracyjnymi” (MK). Były to pomieszczenia, które dla osób z ze-
wnątrz miały wyglądać jak zwyczajne mieszkania prywatne, biu-
ra czy zakłady rzemieślnicze. Stąd też funkcjonariusze przez cały
okres ich użytkowania w celach operacyjnych musieli dbać o to,
aby nikt z sąsiadów nie odkrył ich prawdziwego przeznaczenia.
Pozorowanie[przez funkcjonariusza] w LK jako mieszkanie
prywatne polega na:
- załatwieniu spraw z administracją i z dozorcą domu przez
jedną i tą samą osobę
- regulowaniu u przychodzącego inkasenta rachunku za świa-
tło i gaz
- przebywanie w LK codziennie co najmniej do godz. 22.00
-urządzanie kąpieli napuszczając wody do wanny (odgłosy
te są słyszane przez sąsiadów)
- gotowanie obiadów, ażeby zapachy rozchodziły się po
korytarzu
- urządzanie prania
- zamawianie mleka u dostawcy do domu
- wynoszenie śmieci
- wykorzystanie piwnicy na kartofle, węgiel (...)
W LK szczegółowo planowano przeprowadzenie obserwacji. Na-
czelnik Wydziału „B” KWMO wraz z kierownikiem grupy opera-
cyjnej podejmował decyzję co do ilości wywiadowców biorących
udział w akcji, wyboru środków technicznych (sprzętu radiowe-
go, aparatów, samochodów), metod prowadzenia obserwacji oraz
o zastosowanym kamuflażu wywiadowców.
Fotografie operacyjne wykonane przez funkcjonariuszy SB
za pomocą aparatów zakamuflowanych
bu życia i kontaktów towarzyskich osoby inwigilowanej, wyma-
gało zastosowania w pracy operacyjnej metod charakteryzacji
zaczerpniętych z filmu i teatru. Były one wykorzystywane za-
równo przy obserwacji „figuranta” w ruchu miejskim, jak i do
instalacji w pomieszczeniach sprzętu podsłuchowego. W cha-
rakteryzacji operacyjnej metamorfozie ulegała zarówno twarz,
jak i cała sylwetka wywiadowcy. Stosowano tutaj sztuczne wąsy,
brody, peruki oraz różnego rodzaju zabiegi kosmetyczne imi-
tujące znamiona, blizny, a nawet siniaki. Zdarzało się, że dla
zachowania konspiracji pracownicy nawet kilkakrotnie zmie-
niali garderobę, wykorzystując przy tym m.in. ubrania utożsa-
miane z konkretnymi zawodami. W szatni Biura „B” znajdowa-
ły się mundury:
Milicji Obywatelskiej, Wojska Polskiego, Straży
Przemysłowej, Polskich Linii Lotniczych „Lot”, Polskich Kolei Pań-
stwowych, Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacji, leśnictwa,
elektrowni,gazowni i inne. W tej kategorii garderoby znajduje się
również ubiór księdza.
Z
dobycie przez funkcjonariuszy SB informacji dotyczących try-
Przebranie
funkcjonariusza
w strój kobiety
z zastosowaniem
elementów
charakteryzacji.
Wiedzę z zakresu kamuflażu funkcjonariusze zdobywali na kur-
sach MSW. Informacje na temat poczynionych przez nich postę-
pów znajdowały się w ich aktach osobowych:
Tow. S. Krystyna – była już przeszkalana w dziedzinie
charakteryzacji. Dzięki temu mogła się od razu zająć no-
wymi zagadnieniami (...). W czasie swego pobytu pozna-
ła zasady robienia peruk damskich i rozpoczęła tkanie
peruki dla Waszego Wydziału. Poza tym poznała niektóre
zag[adnienia] fryzjerskie, nowy system tkania wąsów,
zastosowanie garderoby i charakteryzacji w konkretnej
pracy obserwacyjnej…
Tow. K. Ryszard – w czasie przeszkolenia zapoznał się
z pracą i organizacją szatni centralnej i pracowni kra-
wieckiej. A szczególnie z grupami garderoby, symbolami,
pomiarami i ewidencją. Poza tym uczył się montowania
modelu ‘Gustaw’ w płaszczach i marynarkach, kroju ka-
mizelki sztucznego garbu i fartuszka sztucznej ciąży,
sposobu czyszczenia garderoby specjalnej i wywabiania
plam.
Funkcjonariuszka SB po i przed kamuflażem
„Do tej charakteryzacji stosuje się najczęściej peruki
(w różnych kolorach i uczesaniach), treski pełne
z nakryciami głowy, makijaż. Wzrost wywiadowczyni
można także optycznie regulować za pomocą niskiego lub
wysokiego uczesania, przy jednoczesnej zmianie obuwia
(niski lub wysoki obcas)”
Rodzaje przebrań
służbowych
wykorzystywanych
przez SB – listonosz,
sylwetka garbatego,
urzędnik, inkasent
Funkcjonariusz
SB przed i po
charakteryzacji
Dokument
dotyczący opisu
modelu kamuflażu
Rysunek techniczny
torebki z zainstalowanym
urządzeniem

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin