Pawlikowski Jan Gwalbert (red.) - Wierchy - R.8 [1930].pdf

(20143 KB) Pobierz

o Spisz, Orawe i Czadeckie.

(Garsc wspomnien i materjalów z lat 1919-1920).

Kiedy po czterech latach strasznej zawieruchy wojennej zmurszale zreby

panstw zaborczych zaczely trzeszczec, pekac i rozsypywac sie w gruzy, a z poza

ich obslonek wynurzyly sie mgliste zrazu jeszcze i watle kontury nowych

panstw narodowych z jasnem widmem zmartwychwstajacej Polski na cJ.ele,

w miare tezenia i utrwalania sie tych cudownych tworów coraz wyrazniej, coraz

silniej zaczela sie wylaniac ponura kwest ja przyszlych granic tych mlodych

panstw sukcesyjnych, które z jednej strony olsnione blyskawica wspanialej

deklaracji Wilsonowskiej, z drugiej przywiazane do starych granic, odziedzi-

czonych po panstwach zaborczych i obciazone' jeszcze. wielu ich nalogami,

znalazly sie wobec siebie w rozterce, stanely oko w oko przed calym szere-

giem spornych a nieslychanie trudnych do rozwiklania problemów, które

postawily je wzajem w nie przyjaznym, a nawet niekiedy bardzo wrogim sto-

sunku. W tern polozeniu znalazla sie niestety i Polska wobec drugiego pan-

stwa slowianskiego, które odzyskalo swój byt niepodlegly, t. j. Czechoslo-

ficzna, reprezentowana przez Polske, i historyczna, rewindykujaca Slask dla

Czech. Podobny konflikt wynikl na paludniowych kresach Polski w stosunku

do Slowaczyzny. Polska, stojac w duchu idei Wilsona na gruncie etnogra-

ficznej przynaleznosci ziem, zamieszkalych w zwartej masie przez ludnosc

polska, do swego zrebu panstwowego, siegnela po polskie etnograficznie

obszary Czadeckiego, Orawy i Spisza, popierajac swe prawa jeszcze nadto

w pewnych punktach argumentami historycznemi. Polskosc tych ziem wyka-

wacji. Wylonil sie miedzy niemi ostry spór graniczny, przedewszystkiem na Slasku Cieszynskim, gdzie skrzyzowaly sie dwie sprzeczne zasady: etnogra-

zywali nietylko polscy etnografowie i lingwisci, ale przedewszystkiem czescy

i slowaccy, zdawalo sie wiec, ze sprawa ustalenia granic na tym terenie nie

natrafi na trudnosci i nie wywola konfliktu z naszym sasiadem poludniowym,

t. j. ze Slowakami.

Niestety konflikt taki wynikl i to dosc gwaltownie, a powód jego tkwil

z jednej strony w tej okolicznosci, ze lud polski w Czadeckiem, na Orawie

Wierchy,

VIII.

WLADYSLAW SEMKOWJCZ

i na Spiszu byl w duzej mierze narodowo nieuswiadomiony i pod wplywem

róznych czynników (kosciól, szkola, administracja) poczuwal sie raczej do

zwiazku ze Slowacja i uwazal sie przewazajaco za Slowaków, co oczywisc

bylo argumentem na rzecz Czechoslowacji, z drugiej strony Czechoslowacja

stanela w tym punkcie na gruncie nienaruszalnosci granic wegiersko-galicyj-

skich, jakkolwiek w innych punktach ta zasada nie byla scisle przestrzegana,

podczas gdy Polska sadzila, ze rozpad monarchji austro-wegierskiej, dzieki

któremu Czechoslowacja, a szczególnie Slowacja uzyskala swoje narodowe

terytorjum, unicestwil stare granice przedwojenne na rzecz nowych, o etno-

graficzna podstawe opartych.

I stad konflikt i walka miedzy dwoma tak bliskiemi narodami slowian-

skiemi, które nigdy dotad nie byly z soba w sporze, które, po runieciu kor-

donów wegierskich, wszystko raczej powinno bylo laczyc i do zgody sa-

siedzkiej sklaniac, niz w samem zaraniu szczescia niepodleglosciowego zwasn

i poróznic.

. Skoro jednak konflikt wybuchl i skoro polska racja stanu zazadala

obrony na poludniowych kresach granicy etnograficznej, staneli na apel do

walki o te granice wszyscy, których jakiekolwiek dane w tym celu powoly-

waly. Piszacy te slowa, znajac, jako turysta, od wczesnej mlodosci te strony,

których dziejami i etnograf ja tez zdawna sie interesowal, nie mógl pozostac

na uboczu, lecz zglosil swój udzial, swoja wiedze i prace w tym celu, by

granice Rzeczypospolitej rozszerzyc na teren poludniowej góralszczyzny, jak-

sympatyj, jakie dawno zywil ku narodowi slowackiemu, z którym niestety

musial sie znalezc w przeciwnym obozie.

kolwiek zdawal sobie sprawe, ze czyni pewna ofiare ze swych wielkich

Od tego czasu uplynelo lat dziesiec. Spór graniczny minal a ran

w walce bratniej zadane zabliznily sie niemal calkowicie; dawni przeciwnicy

zapomnieli powoli o tern, co ich dzielilo, zaczeli zblizac sie do siebie, po-

znawac wzajemnie, a w miare tego szanowac sie i zadzierzgac wezly prz

jazni, tkwiace nietylko w dobrze zrozumianym interesie, ale i w idefllnych

pobudkach. Wytwarza sie wyrozumialosc, polegajaca na wzajemnem uznaniu

dawnych stanowisk i dzialan w spelnieniu obowiazku wzgledem ojczyzny.

Nie watpie tez, ze i te wspomnienia moje szczere, otwarte i objektywne,

w niczem nie narusza tych nici serdecznych, jakie w ciagu ostatnich lat

nawiazalem w Czechoslowacji z ludzmi, których spelnienie obowiazku w sluz

bie ojczyzny, choc w przeciwnym obozie, tylko szacunek dla nich wzbudzic

stanowisko oraz dzialalnosc.

moze, spodziewajac sie, ze ta sama miara ocenia oni i moje w tej spraw

o SPISZ, ORA WE I CZADECKIE

Krakowska Komisja polsko-czechoslowacka.

W lipcu 1919 r. otrzymalem, jako ekspert dla spraw Spisza, Orawy

i okregu Czadeckiego, wezwanie Z M. S. Z. do udzialu w Komisji polsko;..

czechoslowackiej, majacej zalatwic sprawe spornych granic miedzy Polska a Cze

choslowacja. Drugim obok mnie ekspertem dIaSpisza i Orawy byl p. Stanislaw

Qsiecki z Warszawy, wicemarszalek sejmu. Delegacja polska, na której czele

stal p. Stanislaw Grabski, otrzymala od Ministerstwa szerokie pelnomoc-

nictwa do zalatwienia z delegacja czeska, przybyla do Krakowa pod prze-

wodnictwem dra Bedricha Stepanka, radcy .czechoslowackiego M. S. Z.,

wszelkich spraw spornych, zwiazanych z kwest ja granic. Pelnomocnictwa te

dotyczyly zatem nietylko Slaska Cieszynskiego, ale takze granicy ze Slowa-

cja, w zupanstwach trenczynskiem, orawskiem i spiskiem.

Instrukcja, jaka otrzymali czlonkowie delegacji polskiej z Ministerstwa,

polecala ustalic przedewszystkiem granice w obrebie Slaska Cieszynskiego

i okregu Czacy. Co do sprawy okregu Czadeckiego, podkreslala instrukcja, ze ze

wzgledu na jego historyczna przynaleznosc do Slaska winna byc zalatwiona

górnej Kisuczy i doline Oszczadnicy, jako terytorjum zamieszkane przez ludnosc

lacznie ze sprawa Slaska. Zadania polskie mialy obejmowac w zasadzie dolin

polska. Dla umozliwienia Czechoslowacji zbudowania wzglednie malym nakla-

dem polaczenia kolejowego Ostrawa-Zylina dopuszczala instrukcja zrezygno':'

wania z doliny górnej Kisuczy, t. zn. z terenu, którym przebiega kolej Czacza-

Maków. Natomiast kolej jablonków-Zwardon miala calkowicie przebiegac

po terytorjum polskiem. Na Orawie dazyc nalezy do przeprowadzenia gra-

nicy szczytem Magury Orawskiej, dalej tuz na poludnie od Twardoszyna

i kotami 1154-1140-1312-1687 do granicy powiatu nowotarskiego. Lud:"

nosc slowacka, oddana w tym wypadku 'Polsce, miala byc traktowana jako

równowaznik kilkudziesieciu tysiecy Polaków, pozostawionych w panstwie

czechoslowackiem, na Morawach, Slasku i w Czadeckiem. Minimum zadan

stanowila granica etnograficzna z wlaczeniem miasteczek Namiestowa i Trzciany.

Na Spiszu nalezalo zadac powiatów: Starej Wsi, Lubowli i Kiezmarku oraz

czesci powiatu popradzkiego (sic!). Wzgledy gospodarcze wymagaja zadanfa

calej doliny Popradu, w ostatecznym jednak razie dazyc nalezy do poprawa.

dzenia granicy na poludnie od traktu Smokowce-Mil bach-Lomnica, a dalej

wododzialem Popradu i Hornadu do koty 671 na granice galicyjska: Panstwo

polskie moze przepuszczac na szczególnie dogodnych warunkach (wspólna

1aryfa) ladunki kolejowe czechoslowackie, idace koleja bogu minska z Czech

na Slowaczyzne i odwrotnie, a tow ciagu lat pieciu, które wystarcza ha

WLADYSLAW SEMKOWICZ

budowe kolei Bila-Maków, wzglednie Bila-Zy1ina, laczacych Ostrawe ze

Slowaczyzna. Podobnie Polska poczyni ewentualne udogodnienia dla pocia-

gów czechoslowackich linji Smokowce-Szczyrbskie jezioro, do czasu wy-

budowania linji na zachód od jeziora. Utrzymanie ruchu na kolejce zebatej

Szczyrba-Szczyrbskie jezioro, ewentualnie tez Wielka-Smokowiec, nie na-

trafi z polskiej strony na zadne przeszkody. Wzamian za to Czechoslowacja

winna uprzystepnic komunikacje kolejowa górnego Spisz a Polsce droga na

Preszów-ObyszQwce-Poprad, równiez na przeciag lat pieciu, koniecznych dla

przeprowadzenia kolei, laczacej Podoliniec z Nowym Saczem. Panstwo pol-

skie gotowe jest pokryc koszta kolei Bila-Maków i odcinka kolei Zylina-

Koszyce, przeprowadzonego dolina Wagu na poludnie od Popradu.

Tak opiewala instrukcja dla delegacji polskiej w odniesieniu do granic

poludniowych ze Slowacja. Byla ona w zasadniczych punktach zgodna ze sta-

nowiskiem Narodowego Komitetu Obrony Spisza i Orawy, które to' stanowisko,

jako jego delegat, mialem sposobnosc przedstawic Ministerstwu w dniu 6 lipca

1919 r. jako zasadniczy postulat wysunalem wtedy koniecznosc postawienia

w Komisji czesko-polskiej sprawy kresów poludniowych równorzednie ze

sprawa Slaska Cieszynskiego, nie zas jako doczepek do sprawy slaskiej,

ja stawiala nasza delegacja paryska. Przedstawilem koniecznosc niedo-

puszczenia do takiego iunctim miedzy obu sprawami, cieszynska i spisko-

orawska, któreby dalo stronie przeciwnej sposobnosc i moznosc wysuniec

jakichkolwiek rekompensat kosztem jednej czy drugiej sprawy. Obie winny

byc traktowane równorzednie i kazda z osobna. Ministerstwo uznalo to nasze

stanowisko za sluszne i uzasadnione, wyslalo tez w tym duchu depesze do

Paryza. Zabiegi nasze w M. S. Z. odniosly widocznie pozadany skutek, skoro

na tych wlasnie zasadach oparto instrukcje dla delegacji polskiej na Konfe-

rencje polsko-czechoslowacka. Druga sprawa, która wtedy, w dniu fi lipca, przed-

stawilem Ministerstwu, dotyczyla zadanych przez nas granic na Spiszu, Orawie

i w Czadeckiem. Wiadomo, ze w tej sprawie nie bylo porozumienia i zgody

miedzy postulatami Narodowego Komitetu spisko-orawskiego a stanowiskiem

reprezentacji polskiej w Paryzu, która zarówno na Orawie, jak i na Spiszu

zadala wezszych granic, zakreslajac je scisle do terytorjum etnograficzn

a nie uwzgledniajac momentów strategicznych i ekonomicznych. Oóz cho-

dzilo mi o przekonanie Ministerstwa, ze granice, zadane przez Delegacje

Polska w Paryzu, a okreslone w broszurze francuskiej, która wyszla pod

redakcja prof. K. Nitscha, nie moga zadowolic naszych potrzeb, a jedynie

uzasadnione sa granice, ustalone przez Narodowy Komitet Obrony, a podane

w wydanej przezen broszurze p. 1.: "Spisz, Orawa i Okreg czadecki" oraz na do-

laczonej tam mapie. Granice te aprobowalo juz pierwej warszawskie Biuro Prac

Kongresowych, które tez broszure nasza wydalo w jezyku francuskim, nie-

o SPISZ, ORA WE I CZADECKIE

stety jednak broszura ta zostala na zadanie paryskiej Delegacji wycofana

z obiegu, jako niezgodna, pod wzgledem zakresu, z zadaniami jej wlasnej

broszury. Otóz - jak widzimy - Ministerstwo po konferencji w dniu 6 lipca

uznalo w zupelnosci n a s z e stanowisko i granice przez nas zadane zyskaly

we wspomnianej instrukcji pelna aprobate rzadu.

Wracajac do delegacji polskiej w Komisji polsko-czechoslowackiej, zauwa-

zyc trzeba, ze reprezentacja spisko-orawska w osobie p. Osieckiego i mojej mu-

siala liczyc sie z faktem, iz interesy slaskie, majace zreszta w delegacji silna

reprezentacje lokalna, beda w niej stanowczo przewazaly. Istotnie tez u de-

legatów slaskich nie moglismy zauwazyc szczerego zainteresowania sie sprawa

Spisza i Orawy oraz Czadeckiego a nawet u niektórych z nich. dala sie wy-

czuc jawna niechec dla naszej sprawy. Trzeba bylo te niechec zwalczac

i trzeba bylo czuwac nad tern, aby sprawa spisko-orawska nie zostala ze-

pchnieta do rzedu doczepku do sprawy slaskiej. Dzieki jednak poparciu

kilku czlonków delegacji, którzy szerzej umieli spojrzec na sprawe naszych

kresów, powiodlo sie zaraz na wstepnej konferencji wewnetrznej zyskac

uchwale jednomyslna, ze obie sprawy, cieszynska i spisko-orawska, trakto-

wac nalezy równorzednie, jedna po drugiej, przyczem sprawe okregu czadec-

kiego postawic miano lacznie ze sprawa Slaska Cieszynskiego, którego Cza-

deckie stanowilo niegdys czesc intergralna.

W duchu tej uchwaly, gdy zaraz na pierwszem posiedzeniu wspólnem

Komisji mieszanej polsko-czechoslowackiej delegacja czeska zazadala od strony

polskiej sformulowania postulatów, delegacja nasza przez usta przewodniczacego

stwierdzila przedewszystkiem, ze jest powolana do rozpatrzenia caloksztaltu

spraw spornych miedzy obu panstwami, wiec jako pierwszy punkt rokowan

stawia kwestje uregulowania granicy na Slasku Cieszynskim a jako punkt

drugi sprawe Spisza i Orawy. Na to oswiadczyli Czesi, ze postawieniem na

porzadku dziennym sprawy Spisza i Orawy sa zaskoczeni i ze ich pelno-

mocnictwa nie siegaja poza sprawe Cieszynskiego. Gdy jednak na prosbe

nasza odczytano pelnomocnictwa delegacji czeskiej, okazalo sie, ze sa one

równie obszerne jak nasze i dotycza caloksztaltu spraw spornych miedzy

Polska a Republika Czechoslowacka. Wówczas delegacja czeska oswiadczyla,

ze wlasciwie sprawa spisko-orawska oficjalnie nie istnieje i kwest ja granic

na terenie dawnych górnych Wegier nie podlega dyskusji, gdyz Slowaczyzna

zostala Republice przyznana przez Entente az po dawna granice wegiersko-

galicyjska. Nie trudno bylo odeprzec ten zarzut zwróceniem uwagi, ze w sprawie

spisko-orawskiej zaszedl caly szereg oficjalnych aktów (jak konferencje Be-

nesza z Paderewskim i Grabskim, ustanowienie linji demarkacyjnej, objecie Spisza i Orawy polska ordynacja wyborcza do Sejmu i t. d.), które od chwili

rozpadniecia sie panstwa wegierskiego sprawe Spisza i Orawy wysunely na

Plik z chomika:

misiaaaty

Inne pliki z tego folderu:

Goetel Walery (red.) - Wierchy - R.13 [1935].pdf (18865 KB)
Goetel Walery (red.) - Wierchy - R.14 [1936].pdf (28362 KB)
Goetel Walery (red.) - Wierchy - R.15 [1937].pdf (21803 KB)
Goetel Walery (red.) - Wierchy - R.16 [1938].pdf (24234 KB)
Goetel Walery (red.) - Wierchy - R.18 [1948].pdf (22772 KB)

Pawlikowski Jan Gwalbert (red.) - Wierchy - R.8 [1930].pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: