PROCES SUKCESJI W POLSKICH FIRMACH RODZINNYCH Malwina Szczepkowska.pdf

(414 KB) Pobierz
STUDIA I PRACE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH I ZARZĄDZANIA NR 21
Malwina Szczepkowska
PROCES SUKCESJI W POLSKICH FIRMACH RODZINNYCH
Wstęp
Firmy rodzinne są jednym z fundamentów
światowej
gospodarki. Ich tworze-
nie, funkcjonowanie i upadek ma duży wpływ zarówno na rozwój gospodarki kra-
jowej jak i globalnej. Długoterminowa perspektywa prowadzenia przedsiębiorstwa
przez przyszłe pokolenia, a także
łączenie
funkcji rodzinnych z menedżerskimi na-
daje takim podmiotom wyraźną identyfikację
1
.
Przedsiębiorstwa rodzinne są najstarszym i coraz popularniejszym sposobem
prowadzenia biznesu. W USA
fi
rmy rodzinne to prawie 90% wszystkich przed-
siębiorstw, które wytwarzają od kilkunastu do ponad 40% PKB
2
. Według badań
z Grand Thorton z 1999 roku
3
, w Unii Europejskiej jako
fi
rmy rodzinne postrze-
ga swoje przedsiębiorstwo od 41% do 80% europejskich właścicieli, a ich udział
w narodowym PKB wynosi od 45% do 65%
4
.
Por.
Ł.
Sułkowski, A. Marjański,
Firmy rodzinne. Jak osiągnąć sukces w sztafecie pokoleń,
Poltext, Warszawa 2009, s. 9.
1
Por. M.C. Shaker, J.H. Astrachan,
Myths and Realties: Family Businesses’ Contribution to the
US Economy – A Framework for Assesing Family Business Statistic,
„Family Business Review” 1996,
Vol. 9, No. 2, s. 107–119.
2
Ł.
Sułkowski,
Kapitał ludzki w przedsiębiorstwie rodzinnym,
zasoby Internetu: mikro.univ.szcze-
cin.pl/bp/pdf/59/5.pdf, s. 1.
3
Por.
Ł.
Sułkowski, A. Marjański,
Determinanty przedsiębiorczości w biznesach rodzinnych – ba-
dania empiryczne,
w:
Przedsiębiorczość i innowacyjność. Wyzwania współczesności,
Prace Naukowe
Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 1116, Wrocław 2006, s. 349; K. Safin,
Przedsiębiorstwo
rodzinne – ujęcie modelowe,
w:
Zarządzanie i Marketing 10,
Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej
4
216
P
RZEDSIĘBIORSTWO ZORIENTOWANE NA WIEDZĘ
III. W
IEDZA O METODACH I TECHNIKACH OCENY DZIAŁALNOŚCI...
Jak podaje „Rzeczpospolita”, wśród polskich przedsiębiorstw zamieszczonych
na „Liście 2000” co dziesiąta
fi
rma uznaje się za biznes rodzinny, a wśród sektora
MSP jest ich zdecydowana większość. Badacze mówią nawet o 90% podmiotów
wśród przedsiębiorców mikro określających siebie jako
fi
rmy rodzinne
5
.
Polskie
fi
rmy rodzinne nie zawsze chętnie utożsamiają się z biznesem rodzin-
nym, kojarząc go z niewielkim przedsięwzięciem, nieprofesjonalnie prowadzonym.
Stale jednak powiększa się grupa przedsiębiorstw podkreślających swój rodzinny
rodowód
6
. Szczególnie dotyczy to dużych
fi
rm, które odniosły znaczny sukces na
rynku (np. ITI, Solar Bus & Coach, Roleski, Duda, Bracia Krzanowscy – Fakro).
Problem sukcesji jest najbardziej charakterystyczny dla zarządzania
fi
rmą ro-
dzinną. W wielu definicjach podkreśla się,
że
jest to immanentny element takiego
podmiotu. Dla samych
fi
rm sukcesja jest kwestią, która determinuje ich dalsze ist-
nienie i rozwój.
Znaczenie sukcesji w polskich przedsiębiorstwach rodzinnych będzie wzrasta-
ło
w związku ze zbliżającą się zmianą pokoleniową w
fi
rmach założonych w okre-
sie transformacji gospodarczej. Według badań PARP przeprowadzonych w latach
2008–2010 (1610 podmiotów), nawet 2/3
fi
rm deklaruje chęć przekazania władzy
następnemu pokoleniu, a z raportu PricewaterhouseCoopers z 2008 roku (1454
fi
r-
my w 29 krajach) wynika,
że
w ciągu najbliższych pięciu lat w 25% polskich
fi
rm
rodzinnych nastąpi proces sukcesji
7
.
Jak wskazują badania, około 70% przedsiębiorstw rodzinnych jest likwidowa-
nych lub przejmowanych przez
fi
rmy zewnętrzne po odejściu osoby założyciela.
Udana sukcesja gwarantuje zatem zachowanie rodzinnego charakteru
fi
rmy
8
.
we Wrocławiu nr 800, Wrocław 1998, s. 77;
Ł.
Sułkowski,
Przedsiębiorczość w
fi
rmach rodzinnych,
w:
Przedsiębiorczość i innowacyjność małych i
średnich
przedsiębiorstw – wyzwania współczesności,
Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu nr 1030, Wrocław 2004, s. 465.
Por. J.
Żukowska,
Polskie
fi
rmy rodzinne a kryzys,
zasoby Internetu: www.firmyrodzinne.pl/index.
php.polskie-firmy-rodzinne-a-kryzys, s. 1.
5
6
7
Por.
Ł.
Sułkowski, A. Marjański,
Firmy rodzinne...,
s. 54.
Por.
Znaczenie
fi
rm rodzinnych dla polskiej gospodarki,
PARP, Warszawa 2010, zasoby Internetu:
www.parp.gov.pl; „Businessfamilies Magazine”, 2008 summer, zasoby Internetu: www.pwc.co.uk/pdf/
business_families_summer_2008.pdf-846k;
Skuteczne działanie,
Raport PricewaterhouseCoopers, za-
soby Internetu: http://www.pwc.com/pl/pl/publikacje/publikacje-2008.jhtml.
8
Por.
Ł.
Sułkowski, A. Marjański,
Firmy rodzinne...,
s. 54.
M
ALWINA
S
ZCZEPKOWSKA
P
ROCES SUKCESU W POLSKICH FIRMACH RODZINNYCH
217
1. Przebieg sukcesji w firmach rodzinnych
Planowanie sukcesji jest złożonym procesem opracowywania i realizacji stra-
tegicznego planu przekazania własności i władzy przez aktualnego właściciela (lub
właścicieli)
fi
rmy rodzinnej wybranemu następcy, który będzie w stanie zapewnić
kontynuację i rozwój rodzinnego przedsięwzięcia zgodnie z ustaloną strategią
9
.
W procesie sukcesji bardzo ważne jest połączenie przekazania dwóch oddziel-
nych elementów: władzy i własności. Wiele planów sukcesji kończy się niepowodze-
niem, ponieważ te dwa procesy nie przebiegają jednocześnie. W sukcesji ważne jest
również wyjaśnienie takich kwestii, jak podatki (np. podatek od darowizn, spadku),
zabezpieczenie
fi
nansowo-emerytalne wycofującego się właściciela czy określenie
jego roli w „nowej”
fi
rmie
10
.
Według S. Goldsteina, sukcesja władzy składa się z czterech faz
11
:
a)
inicjacji
– okresu, gdy dzieci lub potencjalni sukcesorzy zapoznają się
z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa rodzinnego;
b)
selekcji
– w trakcie której dokonuje się oceny oraz wyboru przyszłych
liderów wśród młodego pokolenia, biorąc pod uwagę ich zaangażowanie
i umiejętności;
c)
edukacji
– gdy cała uwaga jest skupiona na rozwijaniu umiejętności przy-
szłych sukcesorów;
d)
sukcesji właściwej
– gdy następuje proces przekazania młodym sukceso-
rom wszelkich praw i obowiązków (władzy).
Wymienione fazy powinny współistnieć z sukcesją własności, w trakcie której
właściciele podejmują decyzje co do
12
:
a) liczby nowych sukcesorów i struktury ich udziałów;
b) sposobu przeprowadzenia transferu własności, która może być przeprowa-
dzona na kilka sposobów.
J. Jeżak, W. Popczyk, A. Winnicka-Popczyk,
Przedsiębiorstwo rodzinne. Funkcjonowanie i roz-
wój,
Difin, Warszawa 2004, s. 59.
9
10
11
Por.
ibidem.
Por.
ibidem,
s. 60; J. Jamer,
Sukcesja własności i władzy w
fi
rmie rodzinnej,
zasoby Internetu:
http://firmyrodzinne.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=71:sukcesja-wasnoci-i-wa-
dzy-w-firmie-rodzinnej&catid=45:artykuly&Itemid=57.
12
J. Jeżak, W. Popczyk, A. Winnicka-Popczyk,
op.cit.,
s. 61.
218
P
RZEDSIĘBIORSTWO ZORIENTOWANE NA WIEDZĘ
III. W
IEDZA O METODACH I TECHNIKACH OCENY DZIAŁALNOŚCI...
Pierwszym sposobem przekazania własności jest
darowizna,
która wiąże się
z zapłatą wysokich podatków, a ich wysokość jest uzależniona od stopnia pokre-
wieństwa i wartości przekazanego majątku.
Drugą formą transferu własności jest przekazanie
fi
rmy rodzinnej w dro-
dze
spadku,
co może nastąpić dopiero po
śmierci
właściciela. Z punktu widzenia
właściciela jest to rozwiązanie korzystne, gdyż z reguły chce on jak najdłużej odsu-
nąć od siebie myśl o przekazaniu własności następnym pokoleniom. W rzeczywisto-
ści
jest bardzo niekorzystne i to zarówno dla sukcesora jak i dla
fi
rmy, gdyż wiąże się
z radykalnymi i niespodziewanymi zmianami, które mogą zachwiać
fi
rmą.
Trzecią formą przekazania własności jest
wykup
fi
rmy
przez członków rodzi-
ny, zarząd lub zespół pracowniczy. Jest to najtrudniejsza z dróg, może jednak gwa-
rantować pełną satysfakcję wszystkim stronom. Na podstawie tylko jednej transakcji
nowi właściciele przejmują własność oraz kontrolę nad
fi
rmą.
Własność może być również przekazana przez
dystrybucję udziałów przed-
siębiorstwa wśród pracowników
nienależących do rodziny. Właściciel chce wy-
cofać swój kapitał i przejść na emeryturę. Może zastosować taką drogę również
w celu motywacji załogi, zatrzymania w
fi
rmie najlepiej rokujących pracowników
czy pozyskania dodatkowego kapitału przez emisję akcji
fi
rmy
13
.
Ostatnią, najprostszą możliwością jest przekazanie własności przez
sprzedaż
udziałów
fi
rmy rodzinnej osobom trzecim.
Pod względem biznesowym jest to
zwykła transakcja kupna-sprzedaży, natomiast z punktu widzenia rodziny jest to
utrata
fi
rmy.
Planowanie sukcesji, prawidłowo opracowane i zrealizowane, ma zagwa-
rantować przetrwanie i rozkwit
fi
rm rodzinnych w rękach następnego pokolenia.
Przedsiębiorcy rodzinni muszą się przekonać,
że
sukcesja nie jest zagrożeniem ich
dotychczasowej pozycji oraz dorobku, ale przyszłością
fi
rmy, która oddana w ręce
wykwalifikowanych przedstawicieli młodszego pokolenia może się dalej rozwijać,
osiągając sukces, o którym jej założyciele nawet nie marzyli
14
.
13
14
Por. J. Jamer,
op.cit.
Por.
ibidem.
M
ALWINA
S
ZCZEPKOWSKA
P
ROCES SUKCESU W POLSKICH FIRMACH RODZINNYCH
219
2. Sukcesja w opinii polskich przedsiębiorców rodzinnych
Sukcesja rodzinna jest jednym z najważniejszych przejawów funkcjonowania
family business.
Udana sukcesja jest bardzo ważnym procesem, gdyż od niej zależy
rozwój i przyszłe funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Znaczną część badań prowa-
dzonych przez PARP w latach 2008–2010 poświęcono więc tej tematyce
15
.
Problem oceny już dokonanych sukcesji wynika z tego,
że
w Polsce jest tylko
15%
fi
rm rodzinnych, w których doszło do transferu pokoleń. Większość polskich
przedsiębiorstw prywatnych powstała po 1989 roku, a
średnia
długość istnienia
fi
r-
my rodzinnej to 14 lat. Obecni właściciele
fi
rm rodzinnych odkładają moment roz-
poczęcia przygotowań do sukcesji na bliżej nieokreśloną przyszłość.
Jak pokazują badania, większość respondentów myśli o przekazaniu swojej
fi
r-
my następnemu pokoleniu, w tym 31% w sposób zdecydowany wyraża wolę sukce-
sji. Część badanych (29% respondentów) nie podjęła jeszcze w tej sprawie decyzji,
a tylko co dziesiąte przedsiębiorstwo nie zamierza uruchamiać procesów sukcesyj-
nych. Wyniki zaprezentowano na wykresie 1.
Wykres 1. Ocena chęci przekazania
fi
rmy rodzinnej następnemu pokoleniu
29%
31%
5%
8%
27%
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
odmowa odpowiedzi
Źródło:
Znaczenie
fi
rm rodzinnych dla polskiej gospodarki, PARP,
Warszawa 2010, zasoby internetu: www.parp.gov.pl.
Sukcesja w polskich
fi
rmach rodzinnych,
zasoby Internetu: http://www.ipbbs.org.pl/pl/119/biu-
letyn_2010/?biuletyn_id=72&artykul_id=1142;
Znaczenie
fi
rm rodzinnych dla polskiej gospodarki,
PARP, Warszawa 2010, zasoby Internetu:www.parp.gov.pl.
15

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin