Nieletni sprawni inaczej
i ich ortopedagogika
Diagnoza i socjalizacja reedukacyjna przez ergoterapię
Aleksander Makowski
Wydawnictwo Naukowe
PWN
Warszawa 1997
W trzydziestą rocznicę śmierci
ś.p. Profesor Marii Grzegorzewskiej,
twórczyni ortopedagogiki w Polsce
Projekt okładki i stron tytułowych: Maryna Wiśniewska Redaktor: Joanna Perzyńska Redaktktor techniczny: Teresa Skrzypkowska
Copyright © by
Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o. Warszawa 1997
ISBN aS&l-12406-7
Spis treści
Przedmowa
Wstęp
11
13
Rozdział I. Nieletni sprawni inaczej jako innowacja terminologiczna w ortopedagogice .......................... 25
1. Zaburzenia rozwojowe a upośledzenia i niedostosowanie społeczne ....................................... 25
1.1. Wpływ zaburzeń rozwojowych na upośledzenia, niedostosowanie społeczne i trudności w nauce .......... 26
1.2. Upośledzenia jednostek z punktu widzenia ich wychowal-
ności .................................... 30
1.3. Analogia porównawcza między upośledzeniem a niedostosowaniem społecznym ...................... 30
1.4. Pojęcie, aspekty i kierunki rewalidacji upośledzonych . . 32
1.5. Specyfika ortopedagogiki w resocjalizacji niedostosowanych społecznie ............................. 36
2. Upośledzenia a inne określenia stosowane w rewalidacji ... 37
3. Niedostosowanie społeczne na tle postępowej terminologii w resocjalizacji ................................ 38
3.1. Jednostki „nieobyte" w środowisku .............. 39
3.2. Osobnicy z zaburzeniami w socjalizacji ............ 44
3.3. Nieletni sprawni inaczej oraz motywy ich przestępczej
działalności ................................ 51
Podsumowanie ................................... 53
Niepełnosprawni inaczej w znowelizowanej ortopeda-
.............................. 55
l i yflkii l przedmiot zainteresowań ortopedagogiki ...... 55
<0ll/tu'|iii ortopedagogiki szczegółowej ............. 61
J,| Oli^ofrenopedagogika w rewalidacji upośledzonych umysłowo .................................... 62
1.2. Tyflopedagogika w rewalidacji niewidomych ........ 68
2.3. Surdopedagogika w rewalidacji głuchych ........... 73
2.4. Logopedia w rewalidacji osób z wadami mowy ...... 79
2.5. Pedagogika lecznicza w rewalidacji przewlekle chorych
i kalekich ................................. 95
2.6. Pedagogika resocjalizacyjna w rewalidacji nieletnich spra-
wnych inaczej .............................. 100
3. Nieletni sprawni inaczej w znowelizowanej ortopedagogice
szczegółowej — problemy ......................... 102
Podsumowanie ................................... 106
Rozdział III. Socjalizacja reedukacyjna w znowelizowanej orto-
pedagogice szczegółowej ........................... 108
££ 1. Specyfika i zakres oddziaływań ortopedagogicznych w socja-
lizacji reedukacyjnej ............................. 109
1.1. Istota socjalizacji reedukacyjnej ................. 109
1.2. Zakresy socjalizacji reedukacyjnej ................ 109
1.3 Relacja między socjalizacją a socjalizacją reedukacyjna . 111
2. Wychowanie resocjalizujące jako przedmiot socjalizacji reedu-ły,i kacyjnej ..................................... 112
2.1. Funkcjonalne znaczenie wychowania resocjalizującego . 113
2.2. Swoistość oddziaływań ortopedagogicznych w wychowa-] niu resocjalizującym ......................... 114
3. Ergoterapia i jej zastosowanie w socjalizacji reedukacyjnej .. 115 , 4. Działalność ortopedagogiczna wspomagająca wychowanie re-
socjalizujące ................................... 116
4.1. Adaptacja i readaptacja nieletnich sprawnych inaczej do
warunków wychowania w zakładzie ortopedagogicznym 116
4.2. Opieka ortopedagogiczna ...................... 118
4.3. Profilaktyka ortopedagogiczna .................. 121
5. Współczesny zakład ortopedagogiczny jako znowelizowane
środowisko społeczno-wychowawcze ................. 124
Podsumowanie ................................... 129
i-' n/il/.iuł IV. Metodologia badań ........................ 133
1. Problem badawczy i hipotezy ...................... 135
2. Teren, metody i organizacja badań .................. 140
K 3> Wyniki badań oraz sposób opracowania zebranego materiału 149 ' 4. Zarys historyczny i przeobrażenia strukturalno-organizacyjne
placówek badawczych ........................... 150
Podsumowanie ................................... 156
JZd/iał V. Charakterystyka nieletnich sprawnych inaczej, objętych badaniami ................................. 159
1. Nieletni sprawni inaczej z przejawami zaburzeń osobowościowych ..................................... 162
2. Nieletni sprawni inaczej z przejawami defektów charakteru . 169
3. Nieletni sprawni inaczej sprawiający trudności wychowawcze 172 Podsumowanie ................................... 176
Rozd/iał VI. Zastosowanie nowych koncepcji ortopedagogicz-
nych w socjalizacji reedukacyjnej .................... 182
1. Poszukiwanie nowych koncepcji w przezwyciężaniu izolacji zakładowej i trudności wychowawczych ............... 182
2. Pogląd na innowacje ortopedagogiczne i zasady ich wdrażania 190
3. Model działań celowościowych w systemie wdrażania innowacji do praktyki ortopedagogicznej ................... 194
3.1. Inicjatywne ośrodki działań .................... 199
3.2. Sytuacje zadaniowe .......................... 201
3.3. Sekcje pracy problemowej ..................... 202
3.4. Zasady realizacji zadań ....................... 208
4. Innowacje ortopedagogiczne ułatwiające nieletnim realizację obowiązku szkolnego i nauki zawodu ................ 208
5. Profil kształcenia zawodowego i znowelizowane przepisy w sprawie szkolenia rzemieślniczego ................. 215
6. Praktyka wychowania resocjalizującego w relacji z wychowaniem ortopedagogicznym ......................... 218
Podsumowanie ................................... 220
Rozdział VII. Strategia działań ortopedagogicznych w socjalizacji reedukacyjnej nieletnich ........................ 222
1. Pogląd na strategię celowościowego postępowania w socjalizacji reedukacyjnej ............................... 222
2. Niekonwencjonalne zasady działań strategicznych w socjalizacji reedukacyjnej ............................... 226
:fcMriji "'' fłttbleinowc w zespołach uczniowskich . . ||txl 227 Miwiinie /ainteresowań nieletnich ............ 228
• nwiimc negatywnych reakcji i postaw ........ 229
i j n i " |n nieletnich z zakładem ortopedagogicznym l ńi< ><i.>wiskiem ............................. 229
U, Współdziałanie wychowanka z grupą i nauczycielem -wychowawcą ...................... ,,,<,>, 230
2.6. Samoregulacja zachowania ................ .V. ..- 232
2.7. Projektowanie perspektyw życiowych ........ . / .-f jiisi: 232
3. Podstawowe techniki socjalizacji reedukacyjnej .....:.'!.:' 233
Podsumowanie ................................... 234
Rozdział VIII. Procedura działań ortopedagogicznych w socjalizacji reedukacyjnej nieletnich ....................... 236
1. Pogląd na procedurę działań socjalizująco-reedukacyjnych 236
2. Podstawowe zasady działań proceduralnych ............ 237
3. Specyficzne procesy uczenia się w socjalizacji reedukacyjnej . 239
3.1. Uczenie się reedukujące ....................... 239
3.2. Uczenie się reedukacyjne ...................... 240
3.3. Uczenie się edukacyjne ....................... 241
4. Metody socjalizacji reedukacyjnej ................... 241
5. Ergoterapia i jej odmiany ......................... 245
5.1. Ergoterapia terapeutyczno-poznawcza ............. 248
5.2. Ergoterapia kształcąca w zawodzie ............... 249
5.3. Ergoterapia o charakterze pracy smaoobsługowej .... 251
5.4. Ergoterapia kreatywna ....................... 256
5.5. Ergoterapia profilaktyczna ..................... 257
6. Ergoterapia antropotechniką wychowania ............. 259
6.1. Psychotechnika resocjalizująca .................. 260
6.2. Socjotechnika resocjalizująca ................... 260
7. Ergoterapia kulturotechniką wychowania .............. 261
8. Ergoterapia w samowychowaniu nieletnich ............. 262
9. System strategiczno-proceduralnych oddziaływań ergotera-
peutycznych .................................. 268
Podsumowanie ................................... 272
Rozdział IX. Skuteczność metod i technik socjalizacji reedukacyjnej ......................................... 275
1. Promocja śródroczna i roczna oraz świadectwo ukończenia nauki w szkole ................................. 278
2. Uzyskanie uprawnień w określonej profesji zawodowej .... 281
3. Wartości społeczno-wychowawcze w zakresie reformowania negatywnych reakcji i postaw ...................... 284
Podsumowanie ................................... 293
|Ro/dział X. Tendencje i kierunki rozwoju działalności socjalizu-
jąco-reedukacyjnej ............................... 295
1. Propozycje nazewnictwa placówek o ograniczonej wolności . 296
2. Podstawowe założenia dotyczące zasadności funkcjonowania zakładów ortopedagogiczńych ...................... 299
3. Postępowe poglądy na wymogi pracy szkoły w domu wychowania ortopedagogicznego ...................... 301
4. Propozycje dotyczące profilizacji kształcenia zawodowego . . 303
5. Wytyczne do pracy socjalizująco-reedukacyjnej nauczyciela i wychowawcy internatu .......................... 305
Podsumowanie ................................... 307
l/ukończenie i wnioski ..................................... 308
Literatura ............................................... 318
taeks
329
Z zainteresowaniem przeczytałem tekst kolejnej książki Aleksandra Makowskiego, Nieletni sprawni inaczej i ich ortopedagogika. Zagadnienia te zostały przedstawione innowacyjnie, zwłaszcza z dwóch powodów: w pierwszym przedsięwzięciu Autor wskazał w ortopeda-gogice szczegółowej na kolejny, szósty dział dotyczący upośledzeń mowy, podporządkowując go logopedii. To ważne dokonanie, o którym Maria Grzegorzewska myślała od zarania dziejów pedagogiki specjalnej, należy wpisać na konto osiągnięć naukowych Aleksandra Makowskiego i widzieć jako Jego pionierski wkład do rozwoju orto-pedagogiki rewalidacyjnej.
Drugim kluczowym zagadnieniem książki jest wskazanie na dewiacje społeczne, defekty charakteru i trudności w zachowaniu nieletnich oraz innowacyjne (bądź znowelizowane) środki strategiczno-pro^ eeduralnych oddziaływań socjalizująco-reedukacyjnych, w których Autor wyodrębnił: działania naprawcze etio-, ergo- i semiotropowe oraz uczenie się reedukujące (oduczające od nałogu i zdrożnych czynów), uczenie się reedukacyjne (ponownie przywracające utracone wartości) i uczenie się edukacyjne nowych wzorów zachowania, aktywności i hierarachii wartości. Ponadto w działaniach tych jest uwzględniony proces, a nie tylko stan czy wynik ortopedagogiczny. Tak też Autor ułożył całość rozprawy, od przejawów, przyczyn, typologizacji i upośledzeń (fizycznych, psychicznych, społecznych) aż do rewalidacji i resocjalizacji jednostek upośledzonych w różnym stopniu i zakresie.
Struktura całości rozprawy jest dobrze pomyślana. Interpretacja kwestii problemowo-hipotetycznych dotyczących zarówno tzw. czynników awaryjnych, zamierzeń badawczych jak i sfery oddziaływań rewalidacyjnych z przewagą resocjalizacji kompensacyjnej i reformu-jąco-korektywnej nieletnich jest właściwa, klarowna i przejrzysta w odbiorze. Podobnie rzecz ma się w odniesieniu do metodologii badań i charakterystyki badanych o cechach charaktero-, psycho-i neuropatycznych. Przedstawione statystyczne dane z badań są potwierdzone również doświadczeniami zawodowymi Autora z Jego wieloletniej praktyki ortopedagogicznej w różnych organizacyjnie i re-sortowo placówkach szkolnych, opiekuńczo-wychowawczych i poprawczych, w zakresie których Autor proponuje interesujące rozwiązania terminologiczne.
Dodać należy, że również niekonwencjoanlne zasady, metody i techniki socjalizacji reedukacyjnej nieletnich prezentowane są w sposób interesujący. Łączne widzenie odnośnych kwestii, w całości tworzy właśnie system socjalizacji reedukacyjnej nieletnich sprawnych inaczej. Cenne są też wskazówki dotyczące efektywności pracy ortopedagogicznej z zastosowaniem ergoterapii i antropotechniki wychowania oraz propozycje dotyczące tendencji i kierunków rozwojowych działalności socjalizująco-reedukacyjnej w zakładach ortopedagogicznych z udziałem środowiska społecznego, zakładów pracy rzemieślniczo-usługowej i samorządu wychowanków sprawnych umysłowo.
Książka pod względem rzeczowym, metodologicznym i formalnym spełnia wszelkie warunki pracy badawczej, jest również godna polecenia jako pomocna lektura dla studentów pedagogiki. Powinna także okazać się bardzo przydatna dla praktyków — nauczycieli—wychowawców szkół podstawowych i ponadpodstawowych (zawodowych, licealnych i technicznych) w ich pracy dydaktyczno-wycho-wawczej. Zachęcam Czytelników do lektury tej książki o pionierskich koncepcjach wiedzy ortopedagogicznej.
Prof. dr hab. Adam Krakowski
Warszawa, 21.02.1996 r.
Nieletni sprawni inaczej1 — to osobnicy sprawiający trudności wychowawcze. W życiu codziennym i w kontaktach międzyludzkich przejawiają oni zaburzenia osobowościowe, które obejmują sferę cha...
rutkowska-j