Spotkania z zabytkami 2015 - 3-4.pdf

(9774 KB) Pobierz

.............................................................................................................................................................................

INDEKS 377325

•

ISSN 0137-222X

cena 17 zł

(

w tym 5

vat

)

ochrona

zabytkowych

ruin

Współczesne

koncepcje

rekonstrukcji

zabytków

i ich przeciwnicy

(s. 7-18)

stargard

szczeciński

Turystyczne

walory miasta

na Pomorzu

(s. 20-27)

w przestrzeni

smoka

Sztuka chińska

w zbiorach Muzeum

Narodowego

w Krakowie

(s. 58-61)

spuścizna

po kazimierzu

pacewiczu

Twórczość

zapomnianego

malarza

(s. 71-72)

| Spotkania z Zabytkami

...........................................................................................................................................

Spis treści

Przeglądy, poglądy

Małgorzata Rozbicka

...

Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków

I Kongres Muzealników Polskich

Karta Wenecka i zasady konserwacji zachowawczej

a współczesne problemy ochrony ruin zamków w Polsce

Rzecz o uśpionym potencjale: przypadek

Stargardu Szczecińskiego

Karta Ochrony Historycznych Ruin

Paweł Dettloff

Tomasz Pasterski, Dorota Jaworska-Pasterska

Jerzy Grzelak

Fryz heraldyczny Wałów Chrobrego w Szczecinie

MARIUSZ KLARECKI

Wokół jednego zabytku: Nieznany autoportret

Józefa Brandta

ELŻBIETA POKORZYŃSKA

Introligatorskie zdobienie brzegów kart książek

Spotkanie z książką: Fotografie ruin

JAN SKŁODOWSKI

Syłgudyszki i ich zabytki

Skarby z kraju Chopina

Sztuka chińska w zbiorach Muzeum Narodowego

w Krakowie

Spotkanie z książką: Kresowej Atlantydy ciąg dalszy

BEATA ROMANOWICZ

MAŁGORZATA GRZANKA

Barokowa perła wschodniej Wielkopolski

PIOTR HAPANOWICZ

Wystawa „Cyberteka. Kraków – czas i przestrzeń”

Spotkanie z książką: Przewodnik po zabytkach

województwa lubuskiego

DOROTA BUCHWALD, ANDRZEJ KRUCZYŃSKI

Teatry mówią o historii Europy

ELŻBIETA WIJAS-GROCHOLSKA

Materialne dziedzictwo kulturowe wsi

STANISŁAWA LINK-LENCZOWSKA

Zegary w zbiorach Zamku Królewskiego

na Wawelu

Spotkanie z książką: Wawelskie zegary

Piętnaście lat kroniki kolekcjonerstwa

Spotkanie z książką: Archiwa rodzinne

ELŻBIETA S. JEŻEWSKA

III

Malarstwo i pamiątki po Kazimierzu

Pacewiczu

Spotkanie z książką: Architektura

międzywojennego Poznania

EWA GWIAZDOWSKA, DARIUSZ KACPRZAK

Portret rodzinny we wnętrzu

........................................................................................................................................................................................................

3-4 (337-338) XXXIX

Warszawa 2015

ADRES REDAKCJI

00-545 Warszawa, ul. Marszałkowska 58 lok. 24

tel./fax 22 622-46-63

e-mail: redakcja@spotkania-z-zabytkami.pl

http:// www.spotkania-z-zabytkami.pl

http:// www.facebook.com/spotkaniazzabytkami

MIESIĘCZNIK POPULARNONAUKOWY

Od Redakcji

en numer czasopisma tradycyjnie otwieramy rubryką „Przeglądy, poglądy” (s. 2-4), w któ-

rej od blisko dwudziestu lat staramy się w wielkim skrócie przedstawiać najważniejsze i naj-

ciekawsze naszym zdaniem wydarzenia związane z ochroną zabytków w Polsce.

REDAKCJA

Wojciech Przybyszewski

redaktor naczelny

Lidia Bruszewska

sekretarz redakcji

zastępca redaktora naczelnego

Zapowiedź tegorocznych obchodów Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków (21-22

kwietnia 2015 r. w Białymstoku) oraz zbliżającego się I Kongresu Muzealników Polskich (23-25

kwietnia 2015 r. w Łodzi) – to kolejne dwie ważne informacje, którymi chcemy podzielić się z na-

szymi czytelnikami (s. 5-6). Z myślą o uczestnikach kongresu (ale nie tylko) prezentujemy też

w numerze wyjątkowo rozbudowane działy „Zbiory i zbieracze” oraz „Z wizytą w muzeum” z ar-

tykułami (s. 46-72), które – mamy nadzieję – zainteresują zarówno kolekcjonerów, jak i bywal-

ców muzealnych wystaw.

Z kolei tematem przewodnim numeru – wyjątkowo – jest tylko jeden artykuł:

Karta Wenec-

ka i zasady konserwacji zachowawczej a współczesne problemy ochrony ruin zamków w Polsce

(s. 7-18). Jego autor, dr Paweł Dettloff – adiunkt w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk,

członek Komisji Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności oraz Społecznego Komitetu Odno-

wy Zabytków Krakowa – zawarł w nim nie tylko refleksje odnoszące się do dziejów konserwator-

stwa europejskiego i współczesnych praktyk w tym zakresie, ale także podjął próbę odpowiedzi

na postawione przez redakcję „Spotkań z Zabytkami” pytania dotyczące ochrony zabytków z po-

szanowaniem (lub nie) ustaleń Karty Weneckiej – w pięćdziesiątą rocznicę jej uchwalenia (nr 7-8,

2014, s. 1).

Ale to nie wszystko, o czym warto powiedzieć w tym miejscu.

Ewa A. Kamińska

Jarosław Komorowski

Katarzyna Komar-Michalczyk

Piotr Berezowski

projekt graFiczny

Magdalena Barańska

łamanie i opracowanie komputerowe

RADA REDAKCYJNA

prof. dr hab. Dorota Folga-Januszewska

dr Dominik Jagiełło

prof. dr hab. Stanisław Januszewski

prof. dr hab. inż. arch. Robert M. Kunkel

prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska

prof. dr hab. Maria Poprzęcka

prof. dr hab. Jacek Purchla

prof. dr hab. Andrzej Rottermund

prof. dr hab. Bogumiła Rouba

mgr Bartosz Skaldawski

mgr Andrzej Sołtan

dr Marian Sołtysiak

prof. dr hab. inż. Bogusław Szmygin

WYDAWCA

00-545 Warszawa, ul. Marszałkowska 58 lok. 24

tel. 22 891-01-62

e-mail: fundacja@fundacja-hereditas.pl

http:// www.fundacja-hereditas.pl

WSPÓŁWYDAWCA

Jak wiadomo, jedną z najczęściej stosowanych w dziewiętnastowiecznej prasie technik re-

produkcyjnych – pozwalających czytelnikom czasopism na bieżąco śledzić dokonania w dziedzi-

nie sztuki – był drzeworyt sztorcowy, w Polsce upowszechniony w drugiej połowie XIX w. przede

wszystkim dzięki niezwykle wtedy poczytnym ilustrowanym tygodnikom, takim jak „Tygodnik Ilu-

strowany” oraz „Kłosy”. Matryce do publikowanych

w nich drzeworytów wykonywali niekiedy sami ma-

larze lub rysownicy, ale najczęściej wyspecjalizowa-

ni w tej dziedzinie sztuki ksylografowie (drzeworyt-

nicy). Było wśród nich wielu stosunkowo dobrze nam

znanych polskich drzeworytników, z których część

pracowała w Drzeworytni „Tygodnika Ilustrowane-

go”, Drzeworytni „Kłosów” lub Drzeworytni War-

szawskiej, ale normalną praktyką było też korzysta-

nie przez wydawców z matryc wykonywanych za gra-

nicą przez tamtejszych drzeworytników, np. działa-

jących w Niemczech, gdzie przebywali i tworzyli pol-

Richard Brend’amour, „Jarmark w Tyﬂisie” [„Jarmark w Bałcie

scy artyści, do których przede wszystkim zaliczyliby-

na Podolu”], 1888, drzeworyt wg obrazu Józefa Brandta z 188 r.

śmy malarzy z kręgu „monachijczyków”.

Do najwybitniejszych ówczesnych niemieckich drzeworytników należał Richard Brend’amour

(1831-1915), osiadły w Düsseldorfie założyciel firmy „Xylographische Kunstanstadt Brend’amour

& Cie” z przedstawicielstwami w Berlinie, Brunszwiku, Lipsku, Stuttgarcie i Monachium, które-

go ryciny przedstawiające obrazy polskich „monachijczyków” chętnie publikował „Tygodnik Ilu-

strowany”. Były wśród nich dzieła: Józefa Brandta „Jarmark w Tyflisie” z 1885 r. (drzeworyt

z 1888 r.), Leona Fortuńskiego „Nowy nabytek” (1894), Zdzisława Jasińskiego „Chora matka”

z 1889 r. (1890) i „Pierwsze kroki” (1891) oraz Antoniego Kozakiewicza „Na ulicy” z 1891-

-1892 (1892). Aż trzy z wymienionych obrazów pojawiły się w ostatnich latach na naszym ryn-

ku antykwarycznym, ale tylko jeden z nich – „Jarmark w Tyflisie”, lepiej dziś znany pod tytułem

„Jarmark w Bałcie na Podolu”, autorstwa Józefa Brandta (artysty, który tak, jak Richard Brend’a-

mour zmarł przed stu laty) – kryje w sobie pewną niezwykłą tajemnicę. Wykradł ją dziełu dr Ma-

riusz Klarecki, znawca dorobku artystycznego tego najwybitniejszego z polskich monachijczyków

(s. 34-36 oraz il. na I okł.).

Redakcja zastrzega sobie prawo wprowadzania zmian

i skrótów w materiałach przeznaczonych do publikacji

oraz publikowania wybranych artykułów w wersji

elektronicznej. Materiałów niezamówionych redakcja

nie zwraca. Za treść reklam i ogłoszeń redakcja nie

odpowiada.

Nakład: 8000 egz.

NA OKŁADCE:

Fragment obrazu Józefa

Brandta „Jarmark w Bałcie

na Podolu” (zob. artykuł

na s. 34-36)

PRZEGLĄDY, POGLĄDY

.........................................................................................................................

KULTURA DOSTĘPNA

Likwidowanie barier w dostępie do kul-

tury jest jednym z priorytetowych dzia-

łań Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa

Narodowego. W związku z tym, z inicja-

tywy minister Małgorzaty Omilanow-

skiej, resort wdraża program Kultura Do-

stępna. Jest to systemowe rozwiąza-

nie, które ma służyć niwelowaniu barier

kompetencyjnych i finansowych, szcze-

gólnie dla grup z różnych względów (pro-

blemy zdrowotne, niskie dochody, wiek,

miejsce zamieszkania) narażonych na

wykluczenie.

Kwestia dostępności jest definiowana

w dwojaki sposób. Dostępność bezpośred-

nia to uczestnictwo w różnorodnych wy-

darzeniach kulturalnych (spektakl teatral-

ny, koncert muzyczny, spektakl operowy,

wystawy stałe i czasowe itp.), stymulowa-

na systemem ulg i zachęt z jednej strony,

z drugiej – wychodzeniem instytucji poza

swoje mury i działalnością w terenie. Do-

stępność wirtualna natomiast wykorzy-

stuje nowe technologie, dzięki którym tre-

ści kultury są upowszechniane za pomo-

cą tematycznych platform cyfrowych.

Oferta tańszego dostępu do wydarzeń ar-

tystycznych, muzeów i wybranych teatrów

jest systematycznie rozszerzana. Należą

do niej funkcjonujące już kilka lat: „Darmo-

wy Listopad” (cztery rezydencje królewskie:

Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Ła-

zienki Królewskie w Warszawie, Muzeum

Pałacu Króla Jana III w Wilanowie i Zamek

Królewski w Warszawie są dostępne bez-

płatnie przez cały miesiąc, towarzyszą temu

lekcje muzealne dla dzieci i młodzieży) oraz

„Muzeum za złotówkę” (kilkadziesiąt insty-

tucji w całej Polsce oferuje bilety wstępu do

placówek dla dzieci do lat 16 za symbolicz-

ną złotówkę). W lutym i marcu br. zainau-

gurowano trzy nowe projekty: „Muzea Na-

rodowe za złotówkę” (oferta wybranych mu-

zeów dla dzieci i studentów do 26 roku ży-

cia), „Dodatkowe lekcje muzealne” (finan-

sowane przez MKiDN w tym roku w 17 pla-

cówkach) i „Sztuka współczesna za złotów-

kę” (dla dzieci i studentów do 26 roku życia

w warszawskich instytucjach: Narodowej

Galerii Sztuki „Zachęta” i Centrum Sztuki

Współczesnej Zamek Ujazdowski oraz kilku

samorządowych instytucjach kultury w Lu-

blinie, Białymstoku, Toruniu i Gdańsku.

Przeglądy, poglądy

WOJCIECH GERSON I JEGO SZKOŁA

W końcu 2014 r. zainaugurowało swą

mecenasowską działalność reaktywowa-

ne Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Na-

rodowego w Szczecinie. Ta nowa spo-

łeczna inicjatywa nawiązuje do szlachet-

nych gestów osób prywatnych, pozwala-

jących stworzyć przed stu laty Muzeum

Wojciech Gerson, „Przysięga na szarotkę”, olej, płótno, 1867

POWRÓT DO POLSKI OBRAZU JACOBA

JORDAENSA

Po sześciu latach starań Ministerstwa

Kultury i Dziedzictwa Narodowego wró-

cił do Polski obraz Jacoba Jordaensa

(1593-1678) „Św. Iwo wspomaga bied-

nych”; został przekazany do zbiorów Mu-

zeum Narodowego we Wrocławiu.

Malowidło, wykonane techniką olej-

ną na desce dębowej, przedstawia św.

Jacob Jordaens, „Św. Iwo wspomaga biednych”,

pocz. XVII w.

Iwa − sędziego z Rennes i Tréguier, pro-

boszcza w Louannec (1253-1303), szla-

chetnego obrońcę uciśnionych, ukaza-

nego wśród grupy ubogich. Przed woj-

ną obraz znajdował się w zbiorach wro-

cławskiego Muzeum Sztuk Pięknych.

W 1942 r. został ewakuowany do skład-

nicy w Kamieńcu Ząbkowickim, gdzie

zaginął. Dopiero w 2008 r. został od-

naleziony w domu aukcyjnym Sothe-

by’s w Londynie. Ministerstwo Kultu-

ry i Dziedzictwa Narodowego przygo-

towało wniosek restytucyjny, na pod-

stawie którego obraz wycofano z au-

kcji. Potwierdzenie pochodzenia dzie-

ła przyniosły oględziny wykonane przez

polskich ekspertów. Prowadzone w ko-

lejnych latach przez resort kultury roz-

mowy miały na celu pozyskanie osta-

tecznego stanowiska domu aukcyjnego

Sotheby’s. Wcześniejsza sprzedaż ob-

razu na terenie USA (1999 r.) pozwoliła

na włączenie w sprawę amerykańskiej

agencji dochodzeniowej Homeland Se-

curity Investigations. Działania MKiDN

wspierane były również przez Ambasa-

dę RP w Londynie.

Miejskie. Obecnie Muzeum Narodowe

w Szczecinie rozpoczęło prace nad nową

Galerią Sztuki Europejskiej, w której pre-

zentować będzie dzieła XIX i pierwszej

połowy XX w. różnych szkół narodowych

oraz międzynarodowej awangardy. Zło-

żą się na nią prace ze zbiorów własnych

muzeum oraz sukcesywnie pozyskiwane

depozyty, w tym od tworzącego własną

kolekcję towarzystwa.

Pierwszym pokazem zasobów muzeal-

nych, stanowiących zrąb przyszłej stałej

ekspozycji, jest wystawa „Wojciech Ger-

son i jego szkoła”, dedykowana Towa-

rzystwu Przyjaciół Muzeum Narodowego

w Szczecinie; kurator wystawy dr Szymon

Piotr Kubiak, współpracownicy: Aleksan-

dra Gieczys-Jurszo i Stefania Hernik.

W zbiorach Muzeum Narodowego

w Szczecinie znajdują się cztery kom-

pozycje Gersona: „Portret Rozalii Win-

ter”, „Pejzaż z wiatrakiem”, „Krajobraz

tatrzański” oraz „Przysięga na szarot-

kę”. Dzieła te skonfrontowane są na wy-

stawie z pracami studentów Akademii

Sztuki w Szczecinie, którzy zapropono-

wali reinterpretację dzieła historyczne-

go Wojciecha Gersona „Bez ziemi. Pomo-

rzanie wyparci przez Niemców na wy-

spy Bałtyku” (1888, olej, płótno, wym.

114,8 x 207 cm). Malowidło to, niezwykle

cenne ze względów historiograficznych,

zwłaszcza w kontekście pomorskiego

wielonarodowego dziedzictwa, usiłuje

nabyć Towarzystwo Przyjaciół Muzeum

Narodowego w Szczecinie. Aby tego do-

konać, potrzebne jest jednak wsparcie

rozrastających się kręgów darczyńców.

Spotkania z Zabytkami

3-4 2015

PRZEGLĄDY, POGLĄDY

MUZEUM OD NOWA

W Muzeum Warszawy trwa projekt „Mo-

dernizacja, konserwacja oraz digitali-

zacja obiektów zabytkowych siedziby

głównej Muzeum Warszawy przy Rynku

Starego Miasta w Warszawie”. Jego ce-

lem jest ochrona polskiego dziedzictwa

kulturowego oraz udostępnianie go dla

przyszłych pokoleń. Inwestycja rozpo-

częła się w 2014 r. i będzie realizowa-

na do roku 2016 w obrębie historycznego

obszaru Starego Miasta, wpisanego na

Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Projekt ma charakter kompleksowy i wie-

loaspektowy. Obejmuje rewitalizację i re-

waloryzację 11 zabytkowych kamienic,

będących siedzibą Muzeum Warszawy,

w celu ochrony przed degradacją i znisz-

czeniem. Ponadto konserwacji oraz di-

gitalizacji poddane zostaną wybrane

muzealia, m.in. obrazy, grafiki oraz sre-

bra. Planuje się także stworzenie nowo-

czesnej infrastruktury dla pracowni digi-

talizacji w celu wprowadzenia cyfrowe-

go odwzorowania cennych zabytków ru-

chomych, które dzięki nowym technolo-

giom komunikacyjnym zostaną udostęp-

nione większej liczbie odbiorców.

Największy zakres projektu dotyczy prac

budowlanych i konserwatorskich siedzi-

by głównej muzeum, ale ważnym jego

elementem jest także realizacja nowo-

czesnej ekspozycji stałej ukazującej dzie-

je Warszawy. W ramach projektu zostanie

zrealizowany pierwszy etap wystawy sta-

łej oraz wystawa czasowa. Projektowana

wystawa główna będzie wielowątkową

opowieścią o Warszawie w możliwie wie-

lu aspektach jej istnienia oraz o jej historii

od początku do współczesności.

w kościele w Sieniawie przedstawiają

postacie z profilu i z tyłu. Jest to rzadko-

ścią, bowiem zazwyczaj malowano oso-

by z przodu lub z tzw. półprofilu, czyli

lekko zwrócone w bok. Ponadto w pre-

zbiterium tamtejszego kościoła odkryto

obraz olejny przedstawiający ukrzyżo-

wanego Chrystusa.

O ponad 100 lat młodsze, bo z 1876 r.,

są malowidła odkryte w kaplicy św.

Anny w Prałkowcach, namalowa-

ne przez Karola Huberta z Przemyśla.

Są to dekoracje o charakterze iluzjoni-

stycznym, mają ciekawą kolorystykę,

a ornamenty roślinne imitują sztuka-

terię. W kaplicy tej odkryto także geo-

metryczne dekoracje o cechach moder-

nistycznych z lat trzydziestych XX w.

Są to krzyżujące się pasy z rozetami

i łezkami.

Odkryte polichromie zostaną odnowione

i zakonserwowane.

podkreślał, że stara się wspomagać dzia-

łania mogące stanowić o „zakorzenieniu”

w dziedzictwie narodowym. Zwrócił uwa-

gę, że Polacy − z racji obecności w inte-

grującej się Europie − w coraz większym

stopniu stykają się ze światowym i euro-

pejskim dziedzictwem kultury, obecno-

ścią różnych języków, tradycji i obycza-

jów. Wyraził wolę kontynuowania wysił-

ku na rzecz współdziałania z samorząda-

„w pięknym, ważnym dziele nie za-

wsze docenianym, jakim jest umacnianie

mechanizmów dziedzictwa narodowego

w wymiarze lokalnym”.

Debatę, będącą elementem obchodów

25 lat polskiej samorządności, prowadził

podsekretarz stanu KPRP Maciej Klim-

czak, a w gronie uczestników wypowiedzi

PREZENTACJA OBRAZU WOJCIECHA

KOSSAKA

Z okazji 95. rocznicy aktu zaślubin Polski

z Bałtykiem w Muzeum Wojska Polskie-

go odbyła się uroczysta prezentacja obra-

zu Wojciecha Kossaka „Zaślubiny Polski

z morzem”. Obraz ten, zakupiony do zbio-

rów muzeum, datowany jest na 1930 r.

W centrum kompozycji znajduje się postać

gen. Józefa Hallera na koniu. Malarz uka-

zał go na brzegu morza, w momencie rzu-

cania pierścienia do wody. Wzdłuż brzegu

ODKRYTE POLICHROMIE

Zabytkowe polichromie z XVIII oraz

XIX w. odkryto podczas przygoto-

wań do remontów w kościele św. Jana

Chrzciciela w Sieniawie oraz w kapli-

cy w Prałkowcach. Malowidła odkryte

Wojciech Kossak, „Zaślubiny Polski z morzem”, 1930

Kościół św. Jana Chrzciciela w Sieniawie

widoczny jest długi szereg żołnierzy. Nad

nimi, na wysokich masztach, powiewają

polskie bandery wojenne. Pomiędzy nimi

znajduje się proporzec Marynarki Wojen-

nej. W głębi płótna zwraca uwagę sztandar

pułkowy, pochylony w czasie uroczystości.

Na pierwszym planie, z lewej strony ob-

razu widoczny jest grający sygnał trębacz

konny z Pułku Ułanów Krechowieckich.

Obraz znajdował się dotychczas w pry-

watnych rękach i nie był szerzej udostęp-

niany. Pozyskanie go do zbiorów Mu-

zeum Wojska Polskiego stworzyło moż-

liwość przypomnienia i poznania tego

dzieła przez liczną publiczność zwiedza-

jącą muzeum.

Pozyskanie obrazu do kolekcji muzealnej

stało się możliwe dzięki dofinansowaniu

zakupu ze środków Fundacji PZU.

panelowych znaleźli się: Piotr Żuchow-

ski – Generalny Konserwator Zabytków,

sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury

i Dziedzictwa Narodowego; Przemysław

Niedźwiecki – wicedyrektor w Minister-

stwie Kultury i Dziedzictwa Narodowe-

go; Marek Bryx − prorektor Szkoły Głów-

nej Handlowej; Paweł Orłowski – podse-

kretarz stanu w Ministerstwie Infrastruk-

tury i Rozwoju; Wojciech Szczurek − pre-

zydent Miasta Gdyni; Krzysztof Piątkow-

ski − wiceprezydent Miasta Łodzi; Mał-

gorzata Rozbicka – dyrektor Narodowe-

go Instytutu Dziedzictwa; Michał Socha

− prezes Fundacji Instytut Zrównoważo-

nej Przestrzeni; Andrzej Krzysztof Kunert

− sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk

i Męczeństwa.

UROCZYSTOŚĆ W KANCELARII

PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ

POLSKIEJ

W Pałacu Prezydenckim 22 stycznia br.

odbyło się otwarcie wystawy z okazji 152.

rocznicy powstania styczniowego „Ale

nie depczcie przeszłości ołtarzy, choć ma-

cie sami doskonalsze wznieść” oraz de-

bata w ramach Forum Debaty Publicznej

„Rola samorządów w ochronie dziedzic-

twa narodowego”.

W czasie uroczystości prezydent RP Bro-

nisław Komorowski podziękował za ini-

cjatywę, by rozmawiać o roli samorządów

w utrzymywaniu, wzmacnianiu i dbaniu

o dziedzictwo narodowe na wszystkich

poziomach polskiego życia. Prezydent

Spotkania z Zabytkami

3-4 2015

Plik z chomika:

mac1127

Inne pliki z tego folderu:

Spotkania z zabytkami 2015 - 11-12.pdf (9611 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 9 -10.pdf (11972 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 7-8.pdf (14229 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 5-6.pdf (9357 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 3-4.pdf (9774 KB)

Spotkania z zabytkami 2015 - 3-4.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: