Spotkania z zabytkami 2015 - 11-12.pdf

(9611 KB) Pobierz

.............................................................................................................................................................................

INDEKS 377325

•

ISSN 0137-222X

11-12

listopad-grudzień 2015

cena 17 zł

(

w tym 5

vat

)

łazienki

królewskie

Zabytkowe obiekty

w łazienkowskim

zespole

(s. 4-17)

Powrót

Diany

250 lat szkoły

rycerskiej

Uczelnia założona

przez króla

Stanisława Augusta

(s. 18-25)

tradycje

warszawskich

uczelni

Pałac

Tyszkiewiczów-

-Potockich

i Gmach Główny

Politechniki

(s. 38-48)

powojenne

polichromie

Dekoracje malarskie

na elewacjach

kamienic

(s. 69-70)

| Spotkania z Zabytkami

...........................................................................................................................................

Spis treści

Przeglądy, poglądy

11-12 2015

...

■2

■4

■

■ 14

■

Pałac na Wyspie i „republika marzeń” Stanisława Augusta

Emilia Olechnowicz

Królewska Galeria Obrazów Stanisława Augusta w Pałacu na Wyspie

Izabela Zychowicz, Piotr Zambrzycki

Spotkanie z książką: Galeria Obrazów w Łazienkach Królewskich

Królewska Galeria Rzeźby Stanisława Augusta w Starej Oranżerii

Izabela Zychowicz, Piotr Zambrzycki

Jerzy Miziołek, Małgorzata M. Przybyszewska

Maciej Warchoł

Szkoła Rycerska w Warszawie we wspomnieniach jej wychowanków

Więźby dachowe warszawskich kościołów

Spotkanie z książką: Historyczne więźby dachowe

zabytki w krajobrazie

■ 36

z wizytą w muzeum

■ 59

Anna Grochala, Joanna Sikorska

Spotkanie z książką: Ceramika z Ćmielowa

Adam Tyszkiewicz

Stulecie odnowienia tradycji Uniwersytetu

Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej

Mistrzowie pastelu

■ 38

Małgorzata M. Przybyszewska

Anna Agata Wagner

Pałac Tyszkiewiczów-Potockich – piękno odzyskane

■ 62

■ 43

■ 48

■ 49

Gmach Główny Politechniki Warszawskiej

Spotkanie z książką: Architektura Politechniki Warszawskiej

Maciej Choynowski

Spotkanie z książką: Sztuka doby napoleońskiej

Napoleon i sztuka

■ 65

■ 66

Stanisław Grzelachowski

Oblicza kompromisu w odbudowie warszawskich

zabytków

Magdalena Piwocka

Arras Zygmunta Augusta ze zbiorów wileńskich

w gościnie na Wawelu

rozmaitości

■ 68

■ 69

z warsztatu konserwatora

■ 53

Mateusz Jasiński

„Przeszłość dla przyszłości”

II Kongres Konserwatorów Polskich

Anna Jagiellak

Wokół obrazu „Sen św. Józefa”

Powojenne dekoracje starówek polskich miast

zbiory i zbieracze

■ 56

Joanna Paprocka-Gajek

■ 70

■ 71

■ 72

Nowe argentaria w kolekcji wilanowskiej

Wojciech Przybyszewski

Finis coronat opus

W setną rocznicę śmierci Alfreda Wierusza-Kowalskiego

Listy

■ 58

Spotkanie z książką: Zbiory egipskie w Wilanowie

........................................................................................................................................................................................................

n um er pr zyg otowany

pr z y ws p ółp racy

z biu re m s to łe cz neg o

k on se rwator a zab y tków

miesięcznik popularnonaukowy

Od Redakcji

11-12 (345-346) XXXIX

Warszawa 2015

ADRES REDAKCJI

00-545 Warszawa, ul. Marszałkowska 58 lok. 24

tel./fax 22 622-46-63

e-mail: redakcja@spotkania-z-zabytkami.pl

http:// www.spotkania-z-zabytkami.pl

http:// www.facebook.com/spotkaniazzabytkami

REDAKCJA

Wojciech Przybyszewski

redaktor naczelny

Lidia Bruszewska

sekretarz redakcji

zastępca redaktora naczelnego

Ewa A. Kamińska

Jarosław Komorowski

Katarzyna Komar-Michalczyk

Piotr Berezowski

projekt graficzny

Magdalena Barańska

łamanie i opracowanie komputerowe

RA A RE AK YJ A

D C N

prof. dr hab. Dorota Folga-Januszewska

dr Dominik Jagiełło

prof. dr hab. Stanisław Januszewski

prof. dr hab. inż. arch. Robert M. Kunkel

prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska

prof. dr hab. Maria Poprzęcka

prof. dr hab. Jacek Purchla

prof. dr hab. Andrzej Rottermund

prof. dr hab. Bogumiła Rouba

mgr Bartosz Skaldawski

mgr Andrzej Sołtan

dr Marian Sołtysiak

prof. dr hab. inż. Bogusław Szmygin

WYDAWCA

00-545 Warszawa, ul. Marszałkowska 58 lok. 24

tel. 22 891-01-62

e-mail: fundacja@fundacja-hereditas.pl

http:// www.fundacja-hereditas.pl

Dofinansowano

ze środków Ministra

Kultury i Dziedzictwa

Narodowego

Redakcja zastrzega sobie prawo wprowadzania zmian i skró-

tów w materiałach przeznaczonych do publikacji oraz publikowa-

nia wybranych artykułów w wersji elektronicznej. Materiałów nieza-

mówionych redakcja nie zwraca. Za treść reklam i ogłoszeń redak-

cja nie odpowiada.

uż po raz siódmy oddajemy Czytelnikom „warszawski” numer „Spotkań z Zabytkami”.

Tym razem – w wyniku współpracy redakcji z Biurem Stołecznego Konserwatora Zabyt-

ków, warszawskimi muzeami oraz naszymi niezawodnymi autorami – ma on szczegól-

ną rocznicową i okolicznościową wymowę. W Łazienkach Królewskich właśnie dobiegł koń-

ca trzyletni projekt współfinansowany ze środków unijnych w ramach Programu Operacyj-

nego Infrastruktura i Środowisko „Konserwacja i remont Pałacu na Wyspie wraz z otocze-

niem w Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie”, wcześniej zakończyła się tam kon-

serwacja królewskiej kolekcji obrazów oraz prace konserwatorskie w Starej Pomarańczarni

w ramach projektu „Strefa Muz i Myśli Stanisława Augusta – remont i konserwacja XVIII-

wiecznej Starej Pomarańczarni z Teatrem Stanisławowskim na potrzeby nowej ekspozycji

rzeźby i realizacji programu kulturalnego”. W bieżącym roku mija też 250 lat od założenia

przez króla Stanisława Augusta słynnej Szkoły Rycerskiej w Warszawie. Warszawskie wyż-

sze uczelnie (Uniwersytet Warszawski, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego) zainaugu-

rowały obchody 200 lat działalności oraz (Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszaw-

ska) uczciły setną rocznicę odnowienia ich tradycji w warunkach zbliżającej się niepodle-

głości państwa. Ponadto dzięki inicjatywie Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków uka-

zało się książkowe wydanie niezwykle ważnego pod względem badawczym opracowania

na temat historycznych więźb dachowych warszawskich kościołów, zorganizowana została

konferencja naukowa „Polichromie i sgraffita na fasadach ośrodków staromiejskich odbu-

dowanych po 1945 r. Kreacja i konserwacja”, a także dwie towarzyszące tym inicjatywom

wystawy planszowe na dziedzińcu Pałacu Branickich przy Nowym Świecie 18/20, obecnej

siedziby tej instytucji. Materiałów zgłoszonych do bieżącego numeru było tak dużo, że nie-

które z nich zmuszeni byliśmy przenieść do przyszłorocznego, styczniowo-lutowego wyda-

nia „Spotkań z Zabytkami”, którego ukazanie się rozpocznie czterdziesty rok funkcjonowa-

nia czasopisma.

W numerze nie zmieściły się także wszystkie godne odnoto-

wania, naszym zdaniem, informacje na temat ważnych wydarzeń

kulturalnych w Polsce, a jeśli najważniejszym z nich w 2015 r. był

XVII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina

– w co chyba nikt nie wątpi – to towarzyszącym Konkursowi bez-

precedensowym wydarzeniem w dziedzinie edytorstwa było wy-

danie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego mo-

numentalnej książki autorstwa dr Bożeny Schmid-Adamczyk

Dziedzictwo Fryderyka Chopina. Kolekcja Boutroux-Ferrà w Val-

ldemossie.

Promocja wydanej w serii „Poza krajem” publikacji –

o której Krystian Zimerman, poproszony o napisanie do niej re-

komendacji, wyraził się, że jest

„najwspanialszym hołdem zło-

żonym wielkiemu kompozytorowi”

– zgromadziła, w przededniu

rozpoczęcia przesłuchań uczestników Konkursu, 2 października 2015 r. w Sali Senatorskiej

Zamku Królewskiego w Warszawie, szacowne grono wybitnych znawców i miłośników mu-

zyki Fryderyka Chopina, w tym także jurorów Konkursu oraz wielu zagranicznych gości. Mo-

gli oni usłyszeć dużo ciepłych słów na temat nowej książki, a także podziękowań skierowa-

nych pod adresem tych wszystkich osób i instytucji, bez których zaangażowania i profesjo-

nalizmu nie udałoby się doprowadzić do szczęśliwego zakończenia prac podjętych nad tym

wyczekiwanym od wielu lat wydawnictwem.

Nakład: 8000 egz.

NA OKŁADCE:

„Diana”, marmurowe popiersie autorstwa

Jean-Antoine Houdona z 1780 r. – rzeźba

antycznej bogini zrabowana w czasie

drugiej wojny światowej z Pałacu na Wyspie

w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Więcej

na temat powrotu popiersia w następnych

numerach „Spotkań z Zabytkami”

(fot. Piotr Ceraficki)

Więcej informacji na temat wydanej przez MKiDN książki

Dziedzictwo Fryderyka

Chopina. Kolekcja Boutroux-Ferrà w Valldemossie

można znaleźć na naszej stronie

internetowej pod adresem: www.spotkania-z-zabytkami.pl/aktualnosci/1/501

PRZEGLĄDY, POGLĄDY

.........................................................................................................................

KSIĘGA HENRYKOWSKA I AKTA

BRACI CZESKICH NA LIŚCIE UNESCO

„PAMIĘĆ ŚWIATA”

Obradujący w październiku br. w Abu

Dhabi (Zjednoczone Emiraty Arab-

skie) Międzynarodowy Komitet Progra-

mu UNESCO „Pamięć Świata” zdecydo-

wał o wpisaniu na Listę „Pamięć Świata”

47 z 88 zgłoszonych obiektów dokumen-

tacyjnych, pochodzących z 61 krajów.

Z Polski wyróżnienie to spotkało dwa za-

bytki: Księgę Henrykowską i Akta Braci

Czeskich.

Księga Henrykowska jest jednym z naj-

cenniejszych zabytków rękopiśmien-

nych znajdujących się w zbiorach wro-

cławskiego Archiwum Archidiecezjal-

nego. Jest to powstała w drugiej poło-

wie XIII w. kronika opactwa cystersów

w Henrykowie na Dolnym Śląsku. Księga

jest spisana po łacinie, jednak w jej tre-

ści znajduje się zdanie uważane za naj-

starsze zapisane w języku polskim: „Day

ut ia pobrusa, a ti poziwai”,

które w wy-

niku transkrypcji można zapisać: „Daj,

ać

ja pobruszę, a ty poczywaj”.

Księga jest

też cennym świadectwem przemian cy-

wilizacyjnych, jakie dokonały się na śre-

dniowiecznym Śląsku w dobie kryzysu

wywołanego najazdami tatarskimi. Do-

kumentuje pokojowe spotkanie różnych

żywiołów etnicznych, w wyniku którego

ukształtowała się oryginalna formuła ich

Przeglądy, poglądy

KAPLICA KRÓLEWSKA

PŁOCKIEJ KATEDRY ZOSTANIE

ODRESTAUROWANA

Fragment Księgi Henrykowskiej

koegzystencji, ukazuje również w wyjąt-

kowy sposób ścieranie się światów kul-

tury oralnej i kultury pisma.

Z kolei pochodzące z XVI-XIX w. Akta

Braci Czeskich to wyjątkowe na skalę

światową źródła historyczne ukazujące

aktywność polityczno-gospodarczą oraz

intelektualną i twórczą ruchu społecz-

no-religijnego Braci Czeskich. Potwier-

dzają one wyjątkowy w targanej wojna-

mi religijnymi Europie fakt współistnie-

nia różnych narodowości i wyznań w de-

mokratycznej Polsce, w której na począt-

ku XVI w. wyznawcy kościoła Braci Cze-

skich znaleźli azyl i możliwość godnego

życia. Główna część zbioru znajduje się

w Archiwum Państwowym w Poznaniu,

pozostałe przechowywane są w Biblio-

tece Kórnickiej i Bibliotece Raczyńskich

w Poznaniu.

„stabilny”, lecz „zagrożony”, ze stale po-

głębiającymi się obszarami zniszczeń.

Dał on asumpt do podjęcia komplekso-

wych prac badawczych i konserwator-

skich nad ołtarzem. Podjęte obecnie pra-

ce poprzedził też trzyetapowy konkurs,

który miał na celu wyłonienie wykonaw-

cy tego odpowiedzialnego przedsięwzię-

cia. Zwycięzcą konkursu został Między-

uczelniany Instytut Konserwacji i Re-

stauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk

Pięknych w Krakowie i w Warszawie.

Obecnie rozpoczęty, pierwszy etap prac

obejmie techniczną konserwację rzeźb

zwieńczenia – postaci Grupy Korona-

cji Marii, św. św. Wojciecha i Stanisława

oraz aniołów. Wszystkie prace prowadzo-

ne będą w sposób minimalnie ogranicza-

jący użytkowanie ołtarza. Będzie on do-

stępny zarówno na potrzeby kultu religij-

nego i liturgii, jak i dla turystów. Zakoń-

czenie remontu ołtarza przewiduje się

w grudniu 2020 r.

Kaplica Królewska katedry w Płocku,

jednej z najstarszych bazylik w Polsce,

gdzie spoczywają średniowieczni wład-

cy Polski − Władysław I Herman i jego

syn Bolesław III Krzywousty oraz kilku-

nastu książąt mazowieckich − zostanie

gruntownie odrestaurowana. Odnowie-

nia i zabezpieczenia wymagają wszyst-

kie elementy wystroju kaplicy, w tym

mury z widocznymi pęknięciami, łusz-

czące się tynki i polichromie z począt-

ku XX w., uszkodzony książęcy nagro-

bek, pochodzący z 1825 r., autorstwa ar-

chitekta Zygmunta Vogla, oraz osiemna-

stowieczna posadzka. Wszystkie te prace

mają trwać około roku.

Przy okazji podjęcia decyzji o restaura-

cji Kaplicy Królewskiej konsultowana jest

kwestia ewentualnych badań złożonych

tam szczątków, badań antropologicz-

nych i DNA.

RYNEK WE FROMBORKU ODNOWIONY

Zakończyła się rewitalizacja rynku i czter-

nastowiecznego kanału wodnego we

Fromborku. Odnowiony plac nawiązuje

wyglądem do Układu Słonecznego i ma

podkreślać związki miasta z Mikołajem

Kopernikiem. Centralnym punktem odno-

wionego rynku jest fontanna z podświe-

tlanymi, tryskającymi z posadzki strumie-

niami wody. W nawierzchni placu odzna-

czają się łuki z ciemnej granitowej kost-

ki, przypominające orbity. Ustawiono na

nich ławki symbolizujące osiem planet.

Na trzeciej od centrum umieszczono od-

REMONT OŁTARZA WITA STWOSZA

We wrześniu br. rozpoczęły się prace

konserwatorskie przy ołtarzu Wita Stwo-

sza w Bazylice Mariackiej w Krakowie.

Są one konsekwencją działań rozpoczę-

tych w latach 2011-2012, kiedy to z ini-

cjatywy SKOZK i Bazyliki Mariackiej po-

wołano Komisję Konserwatorską do prze-

prowadzenia oceny stanu zachowania

ołtarza Wita Stwosza. Opracowany przez

Komisję raport określił stan ołtarza jako

Wizualizacja odnowionego rynku we Fromborku

opracowana przez firmę EURO-PROJEKT

Grzegorz Latecki z Elbląga

Fragment ołtarza Wita Stwosza w Bazylice Mariackiej

laną z brązu figurę Kopernika, zwrócone-

go twarzą w kierunku Wzgórza Katedral-

nego. W pobliżu fontanny umieszczono

odrestaurowaną zabytkową pompę. Wo-

kół rynku posadzono szpalery drzew pod-

świetlanych po zmroku lampami wbudo-

wanymi w bruk. Wyremontowano też po-

chodzący z XIV w. Kanał Kopernika, uwa-

żany za najstarszą budowlę hydrotech-

niczną w północnej Polsce. Doprowadzał

on kiedyś do miasta wodę pitną z rzeki

Baudy, napędzał też młyny i garbarnie.

Spotkania z Zabytkami

11-12 2015

PRZEGLĄDY, POGLĄDY

MUZEUM JOSEPHA CONRADA-

-KORZENIOWSKIEGO W BERDYCZOWIE

Po wielu latach żmudnych starań oraz

dzięki przychylności władz ukraińskich

i działaniom polskich instytucji państwo-

wych udało się powołać w Berdyczowie,

w miejscu narodzin Josepha Conrada-

-Korzeniowskiego, poświęcone temu pi-

sarzowi muzeum. Po przeprowadze-

niu niezbędnego remontu siedzibą mu-

zeum stał się gmach klasztoru Karmeli-

tów Bosych.

Ekspozycja w Muzeum Josepha Conrada-

-Korzeniowskiego jest opowieścią o wiel-

kim Polaku i wybitnym przedstawicielu li-

teratury angielskiej XX w. Zadaniem eks-

pozycji jest nie tylko upamiętnienie faktu

„PRZESTRZEŃ I CZAS” W PAŁACU

TYSZKIEWICZÓW NA LITWIE

Wystawa „Przestrzeń i czas”, goszczą-

ca od 16 września 2015 r. do 8 września

2016 r. w pałacu założenia pałacowo-par-

kowego na Zatroczu na Litwie (byłej ordy-

nacji Tyszkiewiczów), jest już trzecią od-

słoną wystaw czasowych w ramach „Pro-

jektu Zatrocze”, finansowanego przez Mi-

nisterstwo Kultury i Dziedzictwa Narodo-

wego RP i Litewską Radę Kultury. „Prze-

strzeń i czas. Malarstwo Alfreda, Czesła-

wa i Joanny Wieruszów-Kowalskich” pre-

zentuje dorobek malarski trzech poko-

leń rodu Wieruszów-Kowalskich: Alfreda

(1849 Suwałki – 1915 Monachium), jego

syna Czesława (1882 Monachium – 1984

Warszawa) oraz Joanny (1930 Wilno –

2005 Paryż), córki Czesława.

Każdy z artystów, pochodzących z róż-

nych generacji i związanych z innym śro-

dowiskiem artystycznym – Alfred z Mo-

nachium, Czesław z Wilnem, a Joanna

z Paryżem – reprezentuje odmienny nurt

malarstwa i odmienne okresy historii

polskiego malarstwa. Ich twórczość wią-

że się z innymi ośrodkami artystyczny-

Fragment ekspozycji w Muzeum Josepha Conrada-

-Korzeniowskiego

narodzin autora

Lorda Jima

w Berdyczo-

wie, ale także zgromadzenie jak najwięk-

szej liczby fotografii i materiałów archiwal-

nych związanych z pisarzem w miejscu,

gdzie rozpoczęła się historia jego życia.

PAWILON CZTERECH KOPUŁ

WE WROCŁAWIU

Dobiegła końca trwająca dwa lata rewa-

loryzacja i przebudowa Pawilonu Czte-

rech Kopuł we Wrocławiu. Jest to dzie-

ło Hansa Poelziga, zbudowane w latach

1912-1913. Teraz będzie się tu mieścić

KONSERWACJA POLICHROMII

W KATEDRZE W SOSNOWCU

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Na-

rodowego dofinansuje prace przy kon-

serwacji polichromii sklepienia nawy

głównej w katedrze w Sosnowcu,

w której w ubiegłym roku doszło do po-

żaru. Konieczna jest też renowacja oł-

tarza, w tym m.in. odnowienie obrazu

pędzla Włodzimierza Tetmajera; malo-

widło przedstawia Matkę Bożą Wnie-

bowziętą.

Katedra Wniebowzięcia Najświętszej

Maryi Panny w Sosnowcu została wy-

budowana w latach 1893-1899, według

projektu Karola Kozłowskiego. Budowla

o cechach neoromańskich powstała jako

trójnawowa bazylika z transeptem i wy-

dłużonym prezbiterium, zamkniętym pół-

kolistą absydą. Znana jest m.in. z unika-

towych malowideł, wykonanych przez

Włodzimierza Tetmajera (sceny figural-

ne) i Henryka Uziembłę (motywy orna-

mentalne). Po utworzeniu w 1992 r. die-

cezji sosnowieckiej, kościół parafialny

został podniesiony do godności katedry

biskupa sosnowieckiego.

Pawilon Czterech Kopuł po rewaloryzacji

Muzeum Sztuki Współczesnej – oddział

wrocławskiego Muzeum Narodowego.

W trakcie prowadzonych prac zachowa-

no 99% zabytkowej substancji obiektu.

W Pawilonie będą eksponowane m.in.

prace: Witkacego, Tadeusza Makowskie-

go, Jerzego Nowosielskiego, Tadeusza

Kantora, Władysława Hasiora, Katarzyny

Kozyry i Magdaleny Abakanowicz.

Alfred Wierusz-Kowalski, „Orszak wieśniaków”, olej,

płótno, własność prywatna

„SANTANDER ART AND CULTURE LAW

REVIEW”

Ukazał się pierwszy numer nowe-

go czasopisma (półrocznika) po-

święconego zagadnieniom zwią-

zanym z prawem kultury. Cza-

sopismo to ma pełnić funkcję fo-

rum wymiany poglądów pomię-

dzy naukowcami i praktykami.

Rozwój technologii (digitalizacja,

muzea

online,

internetowe aukcje

dzieł sztuki, mobilność obiektów)

oraz liczne zagrożenia dla rozwo-

ju kultury sprawiają, że konieczne

jest postrzeganie jej w kontekście

globalnym, a przynajmniej europejskim.

W skład redakcji oraz rady naukowej cza-

sopisma wchodzą uznani eks-

perci z zakresu problematyki

prawnej ochrony dziedzictwa

kulturowego i rynku sztuki.

„Santander Art and Cultu-

re Law Review” finansowa-

ne jest przez Bank Zachodni

WBK w ramach Santander Uni-

versidades, a jego wydawcą

jest Pracownia Prawa Ochrony

Dziedzictwa Kulturowego Uni-

Okładka czasopisma

wersytetu Kazimierza Wielkie-

„Santander Art and

Culture Law Review”

go w Bydgoszczy.

mi, rozwijała się w innych uwarunkowa-

niach historycznych, ale łączy ją talent

i pasja każdego z przedstawicieli malar-

skiego rodu Wieruszów-Kowalskich.

Otwarciu wystawy, które odbyło się 16

września 2015 r., towarzyszyła następ-

nego dnia międzynarodowa konferencja

„Przestrzeń i czas”, w trakcie której pol-

scy i litewscy historycy sztuki przedsta-

wili wykłady o życiu artystycznym Wilna

początku XX w.

Kuratorem wystawy jest Eliza Ptaszyńska

z Muzeum Okręgowego w Suwałkach.

W poprzednim numerze „Spotkań z Zabytkami”

(9-10, 2015), na stronie 3, w dziale „Przeglądy, poglą-

dy” zamieszczona została informacja wykorzystują-

ca wykonane przez Pracownię WXCA wizualiza-

cje projektu Muzeum Wojska Polskiego, w której za-

brakło autorów projektu. Wyjaśniamy, że projekt Mu-

zeum Wojska Polskiego jest autorstwa Pracowni Pro-

jektowej WXCA z Warszawy.

Spotkania z Zabytkami

11-12 2015

Plik z chomika:

mac1127

Inne pliki z tego folderu:

Spotkania z zabytkami 2015 - 11-12.pdf (9611 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 9 -10.pdf (11972 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 7-8.pdf (14229 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 5-6.pdf (9357 KB)
Spotkania z zabytkami 2015 - 3-4.pdf (9774 KB)

Spotkania z zabytkami 2015 - 11-12.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: