L
Laban (hebr. biały).
1) Aramejczyk, syn Betuela, którego z kolei ojcem był Nachor, brat Abrahama (Rdz 25,20); brat Rebeki (Rdz 24,29n; 29,10). Odegrał ważną rolę przy zaślubinach Rebeki z Izaakiem (Rdz 24,50n). Był on także wujem ►Jakuba [1]. Kiedy Jakub uciekał przed swoim bratem, Ezawem, skierował się do Labana. Tam służył mu w zamian za jego córki Leę i Rachelę, które poślubił (Rdz 29,16-30). Ponieważ Laban przy wydawaniu córek za mąż za Jakuba oszukał go, ten dzięki podstępowi zdobył dla siebie liczne trzody, kiedy pracował dla teścia (Rdz 30,36-43). Napięcia między Jakubem a Labanem były jednak tak silne, że skłoniły syna Betuela do ucieczki (wraz z żonami, dziećmi, stadami i dobytkiem). Laban pośpieszył za zięciem i ostatecznie doszło między nimi do pojednania umocnionego zawarciem przymierza (Rdz 31).
2) Miejsce o niesprecyzowanej lokalizacji, znajdujące się po wsch. stronie Jordanu
(Pwt 1,1). fr [ts]
Lacedemończycy ► Sparta.
Lachmas (hebr. [zdobyte] za sprawą przemocy). Miejscowość ta należała do pokolenia Judy; była usytuowana w żyznej Szefeli, prawd. ok. 20 km na płn. zach. od Hebronu
(Joz 15,40). fr [ts]
Lachmi (hebr. wojownik, żarłok; ew. mieszkaniec Betlejem). Wg 1 Krn 20,5 brat Goliata, zabitego przez ► Elchanana [1]; wg starszej tradycji, zachowanej w 2 Sm 21,19, Goliat nie miał brata. W 1 Krn jest zawarta tradycja, która mówi, że to Elchanan, a nie Dawid zabił legendarnego mocarza Goliata, fr [ts]
Ladan (hebr. uporządkować).
1) Wg 1 Krn 7,26 był on przodkiem ►Jozuego [1] w czwartym pokoleniu.
2) Przy przedstawieniu przypisywanej Dawidowi reformy polegającej na podziale kapłanów na poszczególne oddziały, pojawia się on jako pierwszy syn Gerszona (1 Krn 23,7). fr [ts]
Ladanum ► Żywica.
Laeda (hebr. porządek). Wnuk Judy zrodzony z jego trzeciego syna - Szeli (1 Krn 4,21). fr [ts]
Lael (hebr. należący do El/Boga). Ojciec przywódcy wielkiego rodu spośród Gerszonitów, który - jak podaje Lb 3,24 - sprawował swą funkcję w czasie pobytu Izraela na Synaju, fr [ts]
Lagidzi ►Ptolemeusze.
Lahad (hebr. w radości). Potomek Judy w czwartym pokoleniu (1 Krn 4,2). fr [ts]
Laikat (laik od gr. laikos = należący do [zwykłego] ludu). W każdej religii, w której znaczącą rolę odgrywał kult, istniało bardzo ważne rozróżnienie: z jednej strony byli ►kapłani, którzy mieli dostęp do sfery sacrum, z drugiej zaś strony był zwykły lud, zależny od kapłanów wykonujących czynności kultyczne.
Widoczne jest to na kartach ST, gdzie ten modelowy podział daje się zauważyć choćby w architekturze terenu świątynnego w Jerozolimie: istniało tam rozdzielenie obszaru zarezerwowanego dla kapłanów i obszaru, na którym mógł się gromadzić pozostały lud (dziedziniec Izraelitów). NT znosi to rozróżnienie: ponieważ dzięki Jezusowi złożona została jedyna prawdziwa ofiara i poprzez to zaistniała nowa relacja względem Boga, nie jest już potrzebny taki kult, jaki sprawowano do tej pory (Rz 3,21-31; Hbr 9,11-10,25). Dawne wyraźne oddzielenie między sferą świętości (sacrum) a świeckości (profanum) również przestało obowiązywać (podobnie jak między kapłanami i świeckimi). Wszyscy należący do chrześcijańskiej wspólnoty są „kapłanami” (1 P 2,9n)!
Termin laikoi w rozumieniu NT (należący do ludu Bożego) nie wyznacza zatem podziału na kapłanów i świeckich wewnątrz Kościoła, lecz podkreśla odróżnienie ludu Bożego od „nie-ludu”. Dopiero od czasów 1 Listu Klemensa (40,5) daje się zauważyć ponowne rozróżnienie pomiędzy chrześcijańskimi kapłanami i chrześcijanami świeckimi. Dalszy rozwój doprowadził do uformowania się święceń (►Urząd) jako cechy odróżniającej świeckich i duchownych.
W czasach nowożytnych termin „laik” ma zastosowanie także w potocznym języku i oznacza kogoś, kto jest przeciwieństwem fachowca (laik - ten, kto nie jest specjalistą w danej dziedzinie), me [ts]
Laisz/Lajisz (hebr. lew).
1) Kiedy pokolenie Dana zostało wyparte z terytorium położonego na zach. od Judy, zwróciło się ono ku płn. Tam dokonano zwiadu w Laisz i zaobserwowano, że miejscowy lud żyje w pokoju, nie stanowiąc żadnego niebezpieczeństwa (Sdz 18,7n). Danici napadli na Laisz, zabili mieszkańców i osiedlili się na ich miejscu, zaś nazwę miasta zmienili na Dan (Sdz 18,27-30).
2) Ojciec pewnego człowieka, któremu Saul dał za żonę swoją córkę, wcześniej żonę Dawida. Uczynił to dlatego, aby upokorzyć swojego nielubianego zięcia (1 Sm 25,44). fr [ts]
Laisza (hebr. lwica). Mała miejscowość w pobliżu Jerozolimy (na płn. od niej); stamtąd, jak to ogłasza Izajasz, nastąpi atak wrogów (Iz 10,30). fr [ts]
Lajisz ► Laisz.
Lakisz (znaczenie nazwy nieznane). Miasto w Palestynie zasiedlone od III tys. przed Chr, położone ok. 25 km na zach. od Hebronu; krótko przed 1700 r. przed Chr. zostało umocnione przez wybudowanie fortyfikacji typu hyksoskiego (wał ziemny między dwoma murami oraz fosa), jednakże w XVI w. przed Chr. uległo zniszczeniu. Także Jozue obok innych miast amoryckich zdobył również Lakisz (por. Joz 10,31-35). W czasach Dawida (ok. 1000 r. przed Chr.) miasto zamieszkiwali Judejczycy; syn i następca Salomona, Roboam, rozbudował je i przekształcił w twierdzę (2 Krn 11,9); w Lakisz szukał schronienia przed spiskowcami król Amazjasz (2 Krn 14,19), jednakże został zabity. W 701 r. przed Chr. miasto opanował król asyr. Sennacheryb, zaś w 588 r. przed Chr. neobabil. władca Nabuchodonozor. Wg relacji w Ne 11,30 osiedlili się tam powracający z wygnania babil. Wykopaliska w Lakisz odsłoniły słynne kananejskie zabudowania świątynne, a ponadto pozostałości pałacu z czasów izraelskich (X w. przed Chr.). ms [ts]
Lakkum (hebr. być może „koniec drogi”)· Miejsce przy płd. granicy terytorium Neftalego, w pobliżu Jordanu (Joz 19,33). fr [ts]
Lamek (hebr. silny człowiek). Potomek Kaina w piątym pokoleniu; był on ojcem synów, od których wywodzą się wykonawcy różnych zawodów. Najbardziej znana jest jednak wypowiedź Lameka mówiąca o zemście (Rdz 4,19-24). Wg młodszej tradycji Lamek to potomek Adama w ósmym pokoleniu (Rdz 4,25; 5,25n), ojciec Noego (Rdz 5,29-31). ►Apokryf Księgi Rodzaju, ►Pieśń Lameka. fr [ts]
Lameka Księga ► Apokryf Księgi Rodzaju.
Lameka Pieśń ► Pieśń Lameka
Lamentacja. Forma literacka znana w ST, mająca również paralele w tekstach babil.; modlitwa błagalna wygłaszana z powodu ciężkiego położenia danej osoby lub całego narodu; należy odróżnić ją od lamentu pogrzebowego.
Lamentacja indywidualna jest najczęściej występującym gatunkiem psalmów (np. Ps 3; 5; 6; 13; do tego Lm 3; żale Hioba i Jeremiasza) i jako główne elementy zawiera skierowaną do Boga prośbę o pomoc, zawsze ogólnie wygłoszoną skargę na niedolę modlącego się (prześladowanie, cierpienia, niesprawiedliwość), jak również prośbę i wskazanie na stan faktyczny, które mają skłonić Boga do interwencji (np. zapewnienie o niewinności albo wyznanie grzechów); często kończy się ona pewnością wysłuchania i ślubem dziękczynnym lub pochwalnym.
Lamentacja narodu także zawiera zasadnicze części lamentacji indywidualnej; okolicznościami dla tego rodzaju pieśni były m.in. klęska wojenna (Ps 44), zniszczenie Jerozolimy i wygnanie babil. (np. Ps 74; 79; 80; Lm 5).
Z biegiem stuleci zmianie uległa podstawowa struktura pieśni. Wykształciły się formy mieszane, w których poszczególne elementy mocno wysuwały się na pierwszy plan, np. motyw odpuszczenia grzechów, przez co lamentacja zbliżyła się do modlitwy pokutnej (np. Ps 51). me [ts]
Lamentacje
Ta niewielka księga bibl. nosi różne nazwy. W tradycji żydowskiej oprócz ’Ekah (= ach/ och; Lm 1,1; 2,1; 4,1) stosowane było również określenie qinot (= pieśni żałobne), które zostało przejęte także w tłumaczeniu gr. (Threnoi) i łac. (Threni, wzg. Lamentationes Ieremiae Prophetae). Lamentacje składają się z pięciu kunsztownych poematów. Tło ich powstania tworzą wydarzenia związane ze zniszczeniem Jerozolimy i świątyni przez króla babil. Nabuchodonozora w 586 r. przed Chr. Wnikliwość i zróżnicowanie poszczególnych opisów tragicznej sytuacji mogłyby wskazywać na to, że zostały one sporządzone zaraz po klęsce Królestwa Judzkiego, jednak nie wszystkie w tym samym czasie i prawd, nie przez jednego autora. Z drugiej strony, w tych wstrząsających obrazach odbija się także typowy świat ekspresji - w którym pojawia się żal spowodowany zagładą i żal zawierający prośbę
- z widocznymi paralelami do Księgi Psalmów i Księgi Jeremiasza. W tradycji (zob. początek Lamentacji w Septuagincie) księga ta przypisana została Jeremiaszowi, co dzisiaj prawd, należy wykluczyć. Świadczyć o tym może również jej usytuowanie w wydaniach Biblii - pozycja po Księdze Jeremiasza. Jako miejsce powstania Lamentacji przyjęto Jerozolimę. Być może owe pieśni wygłaszane były już podczas odbywających się w ruinach świątyni nabożeństw żałobnych po 586 r. przed Chr. (por. Za 7,2; 8,19). Od VI w. Lamentacje odczytywane są podczas nabożeństwa pokutnego dziewiątego dnia w miesiącu A w
(lipiec/ sierpień) na pamiątkę zniszczenia Drugiej Świątyni przez Rzymian w 70 r. po Chr. Stąd też w Biblii Hebrajskiej Lamentacje zaszeregowane są także - obok czterech innych (Księga Rut, Pieśń nad Pieśniami, Księga Koheleta Księga Estery) - do tzw. pięciu zwojów (►Zwoje świąteczne; Megillot). W tradycji chrześc. tekstami z Lamentacji opłakiwano w czasie Wielkiego Tygodnia mękę i śmierć Pańską.
Budowa
Struktura literacka jest wyjątkowo misterna. Lm 1-4 mają budowę akrostychiczną, czyli są poematami hebr. ułożonymi zgodnie z porządkiem alfabetycznym, gdzie poszczególne strofy rozpoczynają się kolejnymi literami alfabetu (por. Ps 111; 112; 119). Z kolei Lm 5 liczy 22 wersety, a więc tyle, ile liter posiada alfabet hebr. W pieśniach tych pojawiają się rozmaite gatunki literackie.
Lm 1 zawiera elementy opłakiwania zmarłego (1,1 „ach”) i opisuje nieszczęście ludności, przy czym to, co „niegdyś” i to, co „teraz” są tutaj mocno skontrastowane i plastycznie ukazane. Jerozolima/Syjon spersonifikowana jest jako skarżąca się wdowa, pozbawiona dzieci. W ten sposób stolica ma udział w cierpieniu mieszkańców. Jego przyczyną jest własna wina, zwłaszcza sprzeniewierzenie się Panu. Od w. 12 pogrążona w samotności i rozpaczy wdowa zwraca się ku Bogu, skarżąc się w obrazowy sposób na swoją nędzę, którą doświadczył ją Pan, „gdy gniewem wybuchnął” (1,12). Syjon wyznaje grzechy, żałuje za nie i w udręce dopomina się o odwet na wrogach.
Lm 2 ukształtowana jest przez mowę o gniewie. Przy pomocy tej teologicznej kategorii objaśniającej podejmuje się próbę „przepracowania” idei zniszczenia Jerozolimy. Sprawiedliwy JHWH uwidacznia w swoim gniewie karzący wymiar swej sprawiedliwości i reaguje tym samym na złe zachowanie (czyli złamanie przymierza) wybranego przez siebie narodu. Dokładnie i drastycznie przedstawiony jest tutaj opłakany los ludności, począwszy od dzieci aż do starców. To wszystko powinno Boga nakłonić, by „spojrzał” i „rozważył”
(w. 20).
Podczas gdy w Lm 1-2 Jerozolima ukazana jest pod postacią skarżącej się kobiety, to w
Lm 3 postacią cierpiącą jest „mąż, co zaznał boleści”, który ma wiele podobieństw ze Sługą Pańskim z Księgi Izajasza (por. Iz 52,13-53,12). W pierwszej części (ww. 1-24) znajduje się opis osoby poddanej ciężkiej próbie; modlący wgłębia się w swój ból (ww. 21-24). W ww. 25-29 zawarta jest refleksja nad krzywdą i cierpieniem. Cierpiący powinien cierpliwie wytrwać, bo JHWH nie tylko oskarża, lecz także ciągle się lituje. Od Niego pochodzi dobro i zło; zło interpretowane jest jako następstwo wykroczeń. W ww. 40-47 grupa „my” wzywa do powrotu do Pana i wyznaje grzechy, które spowodowały tak wielki upadek. Do obrazu płaczących oczu (ww. 48-51) przylega opis niedoli, który wraz ze skargą na nieprzyjaciół połączony jest z prośbami o ocalenie (w. 59).
W Lm 4 nakreślone jest znów (por. Lm 1) przeciwieństwo „niegdyś” i „teraz”. Ma ona styl pieśni żałobnej, gdzie również przedstawiono obraz spustoszenia. Straszliwy głód dotyka wszystkich, powodując załamanie wszelkich zasad moralnych i prowadząc nawet do kanibalizmu (w. 10). Prorocy i kapłani zostają okrutnie „doścignięci” przez swoje wykroczenia. W w. 17 ponownie wypowiada się głos „my”, który opisuje daremną nadzieję na (wojskową) pomoc i który oczekuje sądu nad sąsiednim wrogim państwem - Edomem - sądu podobnego do tego, jaki zapadł także nad Jerozolimą.
Lm 5 jako pieśń kończąca zawiera błaganie o miłość JHWH w obliczu grozy i chaosu po zniszczeniu. Po krótkiej, kontrastującej pieśni pochwalnej (w. 19) i po przejmujących pytaniach, czy JHWH zupełnie zapomina o swoim narodzie, następuje gorąca prośba o wsparcie przez Boga jego chęci nawrócenia się i odnowienia. Na zakończenie raz jeszcze pojawia się wzmianka o gniewie (JHWH), która pozostawia tekst, a tym samym całą księgę niejako otwartą na przyszłość.
W Lamentacjach do głosu dochodzą w całej rozciągłości ofiary przemocy oraz wojny i sprzeciwiają się one każdemu rodzajowi zagłuszenia cierpienia. Lamentacja w sytuacji kryzysu wiary wyraża przepełnione nadzieją oczekiwanie, zawiera także pełne uczuć zmaganie z Bogiem, do którego lud zwraca się o podniesienie z tej egzystencjalnej zapaści. Punktem centralnym jest mowa o ►gniewie Bożym jako metaforze teologicznej. Karząca sprawiedliwość Boża reaguje na winę, a Jego zbawcza sprawiedliwość pozwala z nadzieją oczekiwać pomocy po nawróceniu się tych, którzy wyrażają swój żal. Tym samym teksty te strzegą przed wizerunkiem niegroźnego Boga. Ponadto uświadamiają ciężar winy i otwierają w procesie żalu drogę, która pozwala znieść napięcia związane z trudną rzeczywistością, wu [ts]
Lamentacje Jeremiasza ► Wyznania Jeremiasza.
Lampa. W starożytności miała najczęściej formę płaskiego naczynia (czarki) z gliny, które napełniano oliwą; w jednym z lejkowatych nacięć na brzegu znajdował się knot. W późnej epoce brązu nastąpiła pewna ewolucja kształtu, która polegała na dodaniu podstawy, jak również na zwiększeniu ilości nacięć oraz na zamknięciu górnej powierzchni z pozostawieniem dwóch otworów. Ponadto pojawiły się zróżnicowane kształty lejków, czasem przybierających formę długiej szyjki, me [ts]
Lampart ► Świat zwierząt.
Laodycea (gr. sprawiedliwość ludu). Miasto we Frygii w prowincji Azja, w pobliżu Kolosów przy ujściu Lykosu do rzeki Meander (6 km na płn. od dzisiejszego Denizli/ Turcja); Antioch II (261-246 r. przed Chr.) założył to miasto dla uczczenia swojej żony Laodike.
W czasach NT było ono znaczącym centrum handlowym; ponadto mieszkało tu wielu znamienitych lekarzy, przede wszystkim okulistów. Wspólnota chrześcijańska w Laodycei została założona przez ucznia św. Pawła ►Epafrasa (Kol 4,12n). Ostatni z tzw. siedmiu listów do Kościołów w Apokalipsie św. Jana (Ap 3,14-22) gani miasto z powodu jego religijnej obojętności, me [ts]
Lapis lazuli ► Kamienie szlachetne.
Lappidot (hebr. błyskawice, pochodnie). Mąż ►Debory [2], słynnej prorokini sprawującej sądy nad Izraelem w czasach przedkrólewskich (Sdz 4,4). fr [ts]
Larsa (sumer. nazwa miejscowości; znaczenie słowa nieznane). Miasto na płd. Babilonii (dziś Tell as-Senkereh). Około końca III tys. przed Chr. Larsa była siedzibą XX dynastii; została podbita przez Hammurabiego. Rdz 14,1 wymienia to miasto pod nazwą ►Ellasar.
me [ts]
Lasaja (kreteńska nazwa miasta; znaczenie słowa nieznane). Port na płd. Krety, w którego pobliżu więziony Paweł miał krótki postój w czasie podróży do Rzymu (Dz 27,8). me [ts]
Laska ► Kij.
Lastenes (imię greckie, znaczenie nieznane). Dostojnik za czasów Demetriusza II (145-140 r. przed Chr.); jemu seleudzki władca zakomunikował w liście, że uznaje suwerenność Jonatana w Judei oraz w niektórych okolicznych terytoriach (1 Mch 11,31). fr [ts]
Lata przestępne / Dni przestępne ► Rachuba czasu.
...
nbogdanus