Najdawniejsze zabytki języka polskiego BN.pdf

(10851 KB) Pobierz
Nr 104
BIBLIOTEKA NARODOWA
Seria I
N A J D A W N I E J S Z E Z ABYT KI
JĘZYKA P O L S K IE G O
WYDANIE PIĄTE
PO RAZ WTÓRY ROZSZERZONE
OPRACOWAŁ
WITOLD TASZYCKI
WROCŁAW — WARSZAWA ~ KRAKÓW — GDAŃSK
Z A K Ł A D N A R O D O W Y I M I E N I A O S S O L I Ń S K I C H —W Y D A W N I C T W O
Redakcja Biblioteki Narodowej
JA N HULEW ICZ i M IECZYSŁAW KLIMOWICZ
*
Redaktor tom u: Maria Podłodowska-Reklewska
Redaktor techniczny: Stanisław R otnicki
W szelkie prawa zastrzeżone
Printed in Poland
Zakład Narodowy im . Ossolińskich — W ydaw nictw o, W rocław.
Oddział w Krakowie, 1975. W ydanie V . N akład 8000 egz. Ark.
w yd. 14,70; ark. druk. 10 (x 3 2 ); ark. form. A l 13,33. Pap. druk.
s a t .im p .k l.V , 65
g,
7 0 x 1 0 0 . Oddano do składania 17 V I 1975.
Podpisano do druku w październiku 1975. Druk ukończono w paź­
dzierniku 1975.
Zam. 590/75
Z-12-1251
Cena zł 40.—•
Drukarnia U niw ersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
I
I. PO C H O D ZEN IE JĘ Z Y K A PO LSK IEG O
Początki języka polskiego giną w^pomroee dziejów, się-
gają one epoki, w której język prasłowiański, wspólna
podstaw a wszystkich języków słowiańskich, począł się w y­
raźnie rozpadać n a mniejsze całości językow e1. Proces
rozdrabniania się języka prasłowiańskiego, k tó ry zresztą
nigdy nie tw orzył bezwzględnie jednolitej całości, odbywał
się bardzo powoli. Trzeba było n a to całych wieków, by
się z niego rozwinęły poszczególne języki słowiańskie. Dzi­
siejszy stan językowy słowiańskiego św iata przedstaw ia,
ja k wiadomo, tego rodzaju obraz; n a południu poziemia
przez Słowian zamieszkałego stykam y się z językam i: słoweń­
skim, serbskim (serbsko-chorwackim), macedońskim i b u ł­
garskim . J e s t to ta k zwana południowosłowiańska grupa
językowa. Język i północnosłowiańskie dzielimy n a dwie
części: wschodnią i zachodnią. Do pierwszej należą języki:
1 Język prasłowiański znowu był jednym z członków indo-
europejskiej rodziny językowej, na którą składały się następujące
grupy językowe: 1. hetycka (w dawnej Azji^ Mniejszej, dziś nie
istniejąca), 2. tocharska (w dawnej Azji Środkowej, dziś nie
istniejąca), 3. indo-irańska, 4. armeńska (ormiańska), 5. grecka,
6. albańska, 7. italska (łacina jej częścią), 8. celtycka, 9. germ ań­
ska, 10. słowiańska, 11. bałtycka (tzn. język litewski, łotewski
i wymarły pruski). Po szczegóły odsyłam do książki T. M ile w ­
s k ie g o
Zarys językoznawstwa ogólnego.
Część II:
Rozmieszczenie
języków,
z. I, Lublin 1948, s. 220—333.
1*
IV
POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO
ro sy jsk i,
białoruski i ukraiński (dawniej także m ałoruskim
zwany), n a grupę zachodnią składają się języki: polski
(z narzeczem kaszubskim), dolnołużycki, górnołużycki,
czeski i słowacki. N adm ienić w ypada, że pomiędzy języki
grupy zachodniej wchodzi także osobliwie blisko z językiem
polskim spokrewniony język połabski, w ym arły w pierwszej
połowie X Y III w ie k u 2.
D okładnie określić czas, w k tó ry m widoczniejsze po ­
w stały rysy n a budow ie języka prasłowiańskiego, jest nie­
możliwością wobec braku jakichkolwiek po tem u źródeł.
N a podstawie jednak rozważań teoretyczno-językow ych m o­
żemy z dużą dozą praw dopodobieństw a przypuścić, że stało
się to w ostatnich stuleciach ery przedchrześcijańskiej.
Stało się to zatem n a kilka wieków przed rozejściem się
Słowian ze wspólnej im wszystkim praojezyzny, której
jądro leżało ongiś w dorzeczu Odry i Wisły, a k tó ra pod
koniec istnienia językowej wspólności prasłowiańskiej obej­
mowała obszary, rozciągające się co najm niej od Odry
aż po środkową część dorzecza D niepru w łącznie3. J e s t
rzeczą jasną, że różnice pomiędzy zaczynającym i się w y­
odrębniać częściami języka prasłowiańskiego były zrazu
niewielkie. Ale pom ału różnic przybywało, szczególnie
wzmogły się one z t ą chwilą, kiedy pojedyncze plem iona
prasłowiańskie opuściły praojezyznę i zajęły siedziby histo­
ryczne. W iek V I—V II po Chr. znajduje już Słowian w zie­
m iach dzisiaj przez nich zamieszkiwanych. K uchy m igra­
cyjne do nowych siedzib zaczęły się oczywista wcześniej.
W szystkie te zm iany w układzie szczepów prasłowiańskich
2 Był to język słowiańskich mieszkańców ziem nad dolną
Ł abą położonych. Popadłszy w niewolę niemiecką, ulegli Poła-
bianie
z
wolna całkowitej germanizacji.
3 Dokładniejsze w tej sprawie wiadomości znaleźć można
w pracach T . L e h r a - S p ł a w i ń s k i e g o
O pochodzeniu i praojczy-
dnie Słowian,
Poznań 1946, oraz
Początki Słowian,
Kraków 1946.
\
POCHODZENIE JĘZYKA POLSKIEGO
V
sprzyjały niesłychanie tendencjom odśrodkowym, które,
jak wyżej zaznaczyłem, poczęły się pojawiać jeszcze wów­
czas, kiedy szczepy te siedziały na rozległym terytorium
nad Odrą, W isłą i środkowym Dnieprem .
P atrząc n a zachodnią grupę języków słowiańskich, do­
strzegam y bez większego tru d u , że nie tylko narzecze k a ­
szubskie, ale także w ym arły język połabski wykazuje do­
syć wielką liczbę starych zgodności z językiem polskim,
obejm ujących takie zjawiska, jakich b rak w innych języ­
kach słowiańskich, naw et zachodnich. Świadczy to o tym ,
iż język polski z kaszubszezyzną oraz język połabski prze­
szły wspólny okres rozwojowy. Stanowiły one kiedyś bli­
żej z sobą pow iązaną grupę, zwaną w nauce grupą le-
e h i c k ą języków słowiańskich. Z tej to grupy wyłonił się
wreszcie z jednej strony język połabski, z drugiej zaś polski
z dialektem kaszubskim , k tó ry jeszcze z początkiem n a ­
szego tysiąclecia najściślejszą tworzył jedność z językiem
polskim. Późniejsze dopiero zmiany wyosobniły go spośród
narzeczy polskich.
W obec tego, że niektórzy uczeni przyjm ują także wspól­
ność zaeliodniosłowiańską na podstawie kilku cech języko­
wych, tej tylko grupie języków słowiańskich właściwych,
możemy język polski od czasów prasłowiańskich przepro­
wadzić przez następujące stadia rozwojowe: zaehodnio-
słowiańskie, lechickie i polskie. Tym ostatnim stadium zaj­
miemy się w dalszym ciągu przede wszystkim.
II. OSOBLIWOŚCI JĘ Z Y K A POLSKIEGO
. Z trzech najw ażniejszych grup językowych, z jakim i
się spotykam y w Europie, a mianowicie: słowiańskiej, ger­
mańskiej i rom ańskiej, słowiańska jest najbardziej spoista.
Pom im o wszystkie rozszczepienia językowe, jakie od la t

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin