3

Lucyna Marnik

nauczycielka

Zespółu  Szkół im. H. Sienkiewicza 

w Grabowcu

PROGRAM

TERAPII  PEDAGOGICZNEJ

DLA UCZNIÓW

KSZTAŁCENIA ZINTEGROWANEGO

I.   Wstęp

              Ukończony w lipcu 2004 r.  kurs kwalifikacyjny z zakresu terapii pedagogicznej i zaplanowane godziny zajęć korekcyjno – kompensacyjnych 
z dziećmi, skłoniły mnie do napisania programu terapii pedagogicznej dla uczniów kształcenia zintegrowanego uczęszczających na zajęcia korekcyjno- kompensacyjne.

Problem pomocy dzieciom w nauce rozpoczynającym naukę w klasie pierwszej   jest szczególnie istotnym zagadnieniem zwłaszcza obecnie, kiedy duża liczba dzieci już w pierwszych latach nauki potrzebuje pomocy pedagogiczno-psychologicznej. Rodzice, często z braku czasu i wiedzy, nie są
w stanie sami rozwiązać problemów. Także możliwość specjalistycznej pomocy w ramach pracy korekcyjno-kompensacyjnej jest - jak na razie - ograniczona. Jednocześnie czas reformy edukacji oraz trudna sytuacja na rynku pracy związana z niżem demograficznym stawiają coraz wyższe wymagania nauczycielom nauczania początkowego.

System opieki i po­mocy dzieciom z zaburze­niami rozwojowymi obejmuje profilaktykę, diagnozę i tera­pię. Dokładne rozpoznanie nieprawidłowości w roz­woju i ich ujemnych konsekwencji stanowi podstawę doboru form, metod i środ­ków pedagogicznego oddziaływania.

Terapia pedagogiczna to oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji. Zmierza  ona do spowodowania pozytywnych zmian w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno- motywacyjnej oraz w strukturze wiedzy
i umiejętności szkolnych dziecka.

To proces podjęty w celu skorygowania niepełnowartościowych zachowań wynikających z zaburzeń rozwoju. To takie organizowanie aktywności, by poprzez zaspokajanie potrzeb, wyzwalanie zmian motywacyjnych, usprawnianie zaburzonych procesów poznawczych, korygowanie zachowań, kompensowanie braków w funkcjach przy jednoczesnym oparciu się na najmocniejszych stronach dziecka umożliwić mu dalszy pełny rozwój osobowości. Nadrzędny cel terapii pedagogicznej, jakim jest wszechstronny rozwój każdego dziecka, wymaga opracowania szczegółowego programu terapii, tj. stymulacji, usprawniania rozwoju funkcji psychomotorycznych, rekonstrukcji materiału programowego (wie­dzy i umiejętno­ści), a w konsekwencji eliminowania niepowodzeń szkolnych oraz ich emocjonalnych i społecz­nych skutków.

Aby bliżej przyjrzeć się istocie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, należy zanalizować znaczenie tych słów. Korekcja pochodzi od słowa correctus – poprawiony, kompensacja od compensatio – wyrównywanie. Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne są nastawione na usprawnienie zaburzonych funkcji (korek­cja) i wspomaganie funkcji rozwijających się dobrze (kompensa­cja), aby stały się wsparciem dla funkcji zaburzonych. Potocz­nie uważa się, że dzieci źle się uczą, ponieważ nie chcą się uczyć (z powodu lenistwa, złej woli itp.). Szczegółowa analiza kliniczna takich przypadków pozwala stwierdzić, że zależność ta jest odwrotna: dzieci nie chcą się uczyć, ponieważ źle się uczą z po­wodu różnych niezależnych od nich przyczyn, jak deficyty w sfe­rze poznawczej i motorycz­nej lub zaburzenia neurodynamiki, które dodatkowo potęgują trudności w na­uce spowodowane mikrodefektami. Efektem tych trudności jest zanikanie motywacji do nauki.

W procesie terapii pedagogicznej niezbędne jest stosowanie oddziaływań psychoterapeutycznych, a przede wszystkim respektowanie głównej reguły postępowania – starej zasady medycznej – primum non nocere, a więc przede wszystkim nie szkodzić, nie karać za to, co nie jest winą dziecka, nie pogłębiać istniejących zaburzeń i nie przyczyniać się do powstawania nowych, nie ośmieszać i nie dyskwalifikować. Niezmiernie ważne w ca­łym procesie dydaktyczno-wychowawczym, a szczegól­nie w tera­pii, jest zaspokojenie potrzeby sukcesu poprzez stwarzanie sytuacji dydaktyczno-wychowawczych dających poczucie zadowolenia, radości z osią­gnięć w pracy.

Trzy najważniejsze cele terapii pedagogicznej to:

1.     Usuwanie bezpośrednich przyczyn niepowodzeń szkolnych

2.     Wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach

3.     Przywrócenie prawidłowych postaw ucznia wobec nauki.

Do napisania programu wykorzystałam wiele materiałów  zgromadzonych  na  kursie kwalifikacyjnym, który wyposażył mnie w szczegółową  wiedzę  
i umiejętności pomocy dzieciom napotykającym specyficzne trudności w nauce zwłaszcza czytania, pisania, liczenia oraz czynnościach motorycznych.

  Przygotowanie do nauki czytania i pisania ściśle wiąże się z szerokim pojęciem dojrzałości szkolnej niezbędnym do rozpoczęcia  nauki w klasie pierwszej. Przygotowanie do nauki czytania i pisania koncentruje się na rozwijaniu sprawności psychomotorycznych, rozbudzaniu, wyrównywaniu
i rozwijaniu procesów poznawczych  oraz pozytywnych nastawień emocjonalno-społecznych. Podstawowym zadaniem związanym
z przygotowaniem do nauki czytania i pisania jest doskonalenie  percepcji wzrokowo – słuchowej dziecka.  

              W pierwszym etapie nauki czytania i pisania, dzieci z zaburzoną analizą
i syntezą wzrokową mogą napotkać na poważne trudności, a więc m. in.:  nie potrafią prawidłowo spostrzegać i zapamiętywać obrazu poszczególnych liter oraz całych struktur graficznych (figur geometrycznych),

liter z pamięci i z modelu, mylą podobne litery i znaki, gubią drobne elementy liter.

Zaburzenie percepcji  słuchowej  może powodować trudności w;

-         syntezowaniu słów,

-         nieprawidłowym zmiękczaniu liter,

-         różnicowaniu i pisowni „j- i”

-         opuszczaniu liter, sylab w wyrazach i wyrazów w zdaniach. Dużą trudność sprawia dzieciom pisanie ze słuchu.

Powyższy program ma za zadanie dostarczyć uczniom, którzy mają jeszcze niedostatecznie opanowany słuch fonematyczny i pamięć wzrokowo – słuchową dodatkowych bodźców w postaci gier, zabaw, pracy z komputerem i dostępnymi programami edukacyjnymi, układanek i różnorodnych ćwiczeń  prowadzących do doskonalenia tych funkcji, a w późniejszym etapie do prawidłowego procesu edukacyjnego dziecka.

              Opracowany przeze mnie program został dostosowany do potrzeb uczniów z którymi prowadzę zajęcia korekcyjno- kompensacyjne, może jednak po modyfikacji być wykorzystany do pracy ze starszymi dziećmi w szkole podstawowej.

II.  Cele  programu

1.       Doskonalenie spostrzegawczości wzrokowej

2.     Zapamiętywanie bodźców słuchowo - wzrokowych
i różnicowanie  ich

3.     Rozpoznawanie struktur o charakterze abstrakcyjnym

4.     Usprawnianie percepcji wzrokowo – słuchowej

5.     Doskonalenie koordynacji wzrokowo- słuchowo- ruchowej

6.     Usprawnianie grafomotoryki

7.     Pozytywne wzmacnianie dzieci

8.     Eliminowanie niepowodzeń szkolnych

Praca z uczniami będzie dostosowana do możliwości i umiejętności   rozwojowych dzieci.

Ćwiczenia, zabawy i zajęcia będą przeprowadzane na materiale:

-  obrazkowym

-  drobnych przedmiotach

-  geometrycznym

-  literowym

-  słownym

- oglądowym - praca z komputerem z wykorzystaniem programów edukacyjnych („Dyslektyk”, „Klik uczy czytać”, „Klik uczy liczyć
w zielonej szkole”, „Sam piszę”)

Zajęcia prowadzone będą z  uczniami za potwierdzeniem pisemnej zgody rodziców,  w  osobnej salce, indywidualnie i grupie dwuosobowej.

Uwzględniłam następujące ogniwa zajęć korekcyjno- kompensacyjnych.

Ø     Nawiązanie kontaktu emocjonalnego z dzieckiem

Ø     Sprawdzenie stopnia opanowania materiału powtórka tego, co już dziecko utrwaliło

Ø     Wprowadzenie nowego materiału

Ø     Elementy relaksacji, odprężenia

Ø     Ćwiczenia usprawniające i utrwalające nowe umiejętności

Ø     Zabawa pożegnalna dająca poczucie zadowolenia, spełnienia.

Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne muszą uwzględniać następujące zasady pedagogiczne:

- zasadę indywidualizacji;

- zasadę powolnego stopniowania trudności;

- zasadę korekcji zaburzeń;

- zasadę kompensacji zaburzeń;

- zasadę systematyczności;

- zasadę ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.

Zasada indywidualizacji środków i me­tod oddziaływania korekcyjnego

Zasada ta musi być bezwzględnie przestrzegana w pracy z dziećmi o zaburzo­nym rozwoju. Uczniowie z częściowymi, tzw. parcjalnymi deficytami, np. percepcji wzrokowej, wymagają dodatkowego indywidualnego wsparcia pedagogicznego, gdyż ich możliwości percepcyjne często uniemożliwiają przyswajanie wiedzy i umiejętno­ści w naucza­niu masowym. Istnieje także duże zróżnicowanie rodzajów, zakresu i głęboko­ści zaburzeń rozwojowych, a tym samym trudności w na­uce. Indywidualizacja musi być również stosowana w trak­cie zajęć zespołowych.

Zasada powolnego stopniowania trudności w na­uce czytania i pisa­nia, uwzględniająca złożoność tych czynności i możliwo­ści percepcyjne dziecka

Zgodnie z tą zasadą należy stopniować trudności, zwracając uwagę na objętość opracowanego materiału, przystępność dla dziecka, postępy w nauce i punkt wyjścia materiału programowego, tzn. poziom czytania i pisania: tempo, biegłość, płynność, poprawność czytania, czytanie ze zrozumieniem; tempo pisania, stronę graficzną pisma, zasób słownictwa i umiejętność konstruowania wypowiedzi pisemnej, poprawność ortograficzną i gramatyczną w kontekście rzeczywistych umiejętności dziecka i wymagań programowych klasy, do której uczęszcza. Dziecko w spo­sób namacalny powinno odczuć, że pokonuje trudności i doko­nuje postępu w zakre­sie swojej wiedzy i umiejętno­ści.

Zasada korekcji zaburzeń

Jest to niezmiernie ważna zasada, gwarantująca skuteczność oddziaływania pedagogicznego. Podczas zajęć najwięcej czasu trzeba poświęcić na ćwiczenie funkcji najgłębiej zaburzonych i najsła­biej opanowanych umiejętności. Należy jednocześnie pamiętać, że u dzieci o specjal­nych potrzebach edukacyjnych często występuje zwiększona podatność na zmęczenie najgorzej funkcjonujących i naj­mniej sprawnych struktur nerwowych, a to prowadzi do  zniechęcenia i pogorsze­nia wyników. (Na­leży to uświadomić rodzicom). Zależność jest tu wprost proporcjonalna: im głębiej zaburzona funkcja, tym szybciej dziecko męczy się podczas wykonywania czynności angażujących tę funkcję. Planowanie zajęć uwzględniających ćwiczenie tylko jednej funkcji jest więc niecelowe, a czę­sto szkodliwe.

Zasada kompensacji zaburzeń

Niezmiernie ważne jest łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwicze­niami funkcji bardziej sprawnych, aby utworzyć właściwe mechanizmy kompensacyjne. Dzieci napotykające trudności w opanowa­niu poszczególnych umiejętności uruchamiają często niewłaściwe mechanizmy obronne, np. uczą się na pamięć bez zrozumienia, „czyta­ją” z pa­mięci. Zadaniem terapeuty jest uruchomienie tych mechanizmów psychologicznych, w któ­rych funkcje sprawniejsze wspierają czynności funkcji zaburzonych.

Zasada systematyczności

Zasada ta w prak­tyce bywa najczęściej łamana, co uniemożliwia skuteczną terapię. Powodem tego są czynniki obiektywne – duża liczba dzieci a mało czasu przeznaczonego na zajęcia. Zasada ta dotyczy systematyczności i częstotliwo­ści ćwiczeń korekcyjnych i korek­cyjno-kompensacyjnych. Jej przestrzeganie wpływa bardzo korzystnie na opanowanie i utrwale­nie nabytej wiedzy i umiejętno­ści. Długotrwałe przerwy powodują najczęściej częściowy lub całkowity regres, co zmniejsza skuteczność terapii. Jest to bardzo charakterystyczne dla...