UKŁAD POKARMOWYGÓRNY ODCINEK UKŁADU POKARMOWEGO
JAMA USTNA- zachodzą w niej następujące procesy:-pobieranie pokarmu i jego fragmentacja-percepcja smaku-formatowanie kęsów-ochrona organizmu -artykulacja mowyBudowa ogólna ściany, jamy ustnej: od wewnątrz tworzą ją następujące warstwy: . błona śluzowa, w której wyróżnia się dwie warstwy:-nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący lub rogowaciejący,
ü blaszkę właściwą błony śluzowej
ü błona podśluzowa
ü mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe
Nabłonek wielowarstwowy plaski rogowaciejący pokrywa blaszkę właściwą błony śluzowej w okolicach narażonych na działanie bodźców mechanicznych.Występuje on na powierzchni, dziąseł, podniebienia twardego (bruzdy i fałdy podniebienne) oraz grzbietu języka . Nabłonek ten jest częścią błony śluzowej, która bierze udział w rozdrabnianiu pokarmu w procesie żucia. Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący pokrywa wewnętrzne powierzchnie warg, policzki i okolicę podjęzykową.Błona śluzowa pokryta nabłonkiem nierogowaciejącym bierze udział głównie w przesuwaniu pokarmu.
Język Główną jego masę stanowią krzyżujące się pasma mięśni szkieletowych. W języku wyróżnia się dwie powierzchnie: grzbietową, najbardziej wyspecjalizowaną, pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym,i brzuszną pokrytą nabłonkiem nierogowaciejącym. Grzbietowa powierzchnia języka jest podzielona bruzdą graniczną w kształcie litery ‘V' szczytem zwróconą ku tyłowi, na dwie części. Część przednią, czyli trzon (2/3 długości języka), i część tylną, czyli nasadę (1/3 długości języka).Wzdłuż bruzdy przebiegają Iiczne kopulkowate uwypuklenia; są to brodawki okolone. Między częścią przednią a tylną języka, w błonie śluzowej właściwej i w górnych warstwach mięśni znajdują się gruczoły językowe tylne.Na powierzchni nasady języka są niskie uwypuklenia, będące wynikiem nagromadzenia się tkanki limfoidalnej tworzącej migdałek językowy w błonie podśluzowej.Na powierzchni grzbietowej trzonu języka występują brodawki, które są wyniosłości blaszki właściwej błony śluzowej i nabłonka (tzw. brodawki pierwotne). Błona śluzowa właściwa wytwarza pod nabłonkiem luźne wypuklenia, określane jako brodawki wtórne. Ze ze względu na pełnione funkcje dzielo się brodawki języka na nie mechaniczne i smakowe(złożone). Wyróżnia się następujące typy brodawek:
ü nitkowate- rozmieszczone na całej powierzchni są wysokie (c1o 3 mln), wąskie i ostro zakończone z haczykowatym zagięciem ku tyłowi oraz pokryte szczelnie silnie zrogowaciałym nabłonkiem . Tworzą na powierzchni języka rodzaj tarki umożliwiającej rozcieranie pokarmu. Należą do brodawek mechanicznych.
ü grzybowate- mniej liczne, na grzbiecie i brzegach języka. Mają kształt grzyba. Przez cienki nabłonek słabiej rogowaciejący przechodzą naczynia krwionośne tkanki łącznej, dzięki czemu brodawki te mają kolor czerwony. Ze względu na obecność kubków smakowych zalicza się je do brodawek smakowych.
ü brodawki okolone- smakowe, są najmniej liczne lecz największe . Mają kształt spłaszczonych kopuł. Zagłebiają się poniżej powierzchni grzbietowej języka. Zagłębienie nabłonka wielowarstwowego płaskiego okalającego brodawkę tworzy rowek okołobrodawkowy który z kolei jest otoczony kolistym uwypukleniem, zwanym walem około brodawkowym . Do dna wchodzą przewody wyprowadzające gruczołów surowiczych von Ebnera . Kubki smakowe znajdują się w nabłonku pokrywającym boczne powierzchnie brodawki oraz w nabłonku wałów około brodawkowych. Substancje pokarmowe wnikają do wału i podrażniają receptory smakowe w kubkach smakowych.
ü brodawki liściaste leżą na brzegach tylnej części języka, u człowieka w formie szczątkowej. Utworzone są przez fałdy błony śluzowej, pomiędzy którymi występują wąskie i głębokie rowki. Do dna rowka w uchodzą gruczoły surowicze von Ebnera. Między komórkami nabłonka znajdują się liczne kubki smakowe. W każdej brodawce pierwotnej występują trzy regularne brodawki wtórne, co nadaje im w przekroju poprzecznym ,,liściasty'' wygląd.
Kubki smakowe są rozmieszczone nie tylko na zmysłowych brodawkach języka, nieliczne znajdują się też w nabłonku podniebienia ustnej części gardła. Najliczniej występują w brodawkach okolonych języka. Mają one postać jasnych ,,beczułek'’ zagłębionych w nabłonku pokrywającym brodawki smakowe. Są utworzone przez 40-60 zmodyfikowanych komórek nabłonka, zwanych komórkami nabłonkowo-zmysłowymi. Kubki smakowe spoczywają na błonie podstawnej, a częścią szczytową, Zaopatrzoną w otworek smakowy' nie dochodzą do powierzchni nabłonka. W tym otworku tkwią pęczki mikrokosmków komórek smakowych, zwane pręcikami smakowymi. Wyróżnia się co najmniej cztery typy komórek budujących kubki smakowe:
ü komórki typu I są najliczniejsze, pełnią rolę kom. podporowych, układają się podobnie jak klepki w beczce. Kształt wrzecionowaty. W pobliżu powierzchni szczytowej występują ziarna wydzielnicze, których gęsta zawartość, bogata w glikoaminoglikany, wydostaje się do otworka smakowego.
ü komórki typu II są komórkami owalnymi. Szczytowe , jak w komórkach typu I, są zaopatrzone w mikrokosmki.
ü komórki typu III są najmniej liczne, wrzecionowate mają liczne mikrotubule w strefie ponadjądrowej. Obecność pęcherzyków synaptycznych w strefie podjądrowej wskazuje, że są tu produkowane i wydzieIane neuromediatory. Do otworka smakowego wystają pojedyncze i grube wypustki tych komórek. Należą one do komórek receptorowych.
ü komórki typu IV są małe, okrągłe, umiejscowione przy podstawie kubka' tworzą populację komórek macierzystych.
Komórki smakowe kubków są ,,zużywane'' co 10-14 dni, z komórek podstawnych różnicują się opisane wyżej typy komórek smakowych. Kubki smakowe odbierają tyko smak słodki, gorzki i słony, inne wrażenia smakowe natomiast zależą od receptorów węchowych w jamie nosowej. Zapoczątkowanie transdukcji sygnału drogi smakowej następuje w błonie komórkowej wypustek cytoplazmatycznych kom rek smakowych. Tu znajdują się receptory odbierające wrażenia smakowe. Smak jest bodźcem chemicznym, który jest przekształcany w impulsy nerwowe. Są one przekazywane przez zakończenia nerwowe, z którymi mają połączenia komórki receptorowe. Brzuszna powierzchnia języka jest pokryta cienką i gładką błoną śluzową bez brodawek językowych i grudek chłonnych. Pomiędzy nią a mięśniowym rdzeniem języka występuje błona podśluzowa.
ŚLINIANKI I GRUCZOŁY ŚLINOWE
Małe gruczoły śIinowe, w odróżnieniu od ślinianek nie mają torebki łącznotkankowej, nie mają też budowy zrazikowej ich krótkie przewody wyprowadzające otwierają się na powierzchni błony śluzowej.
Ślinianki mają budowę zrazikową. Torebka łącznotkankowa ślinianek wnika pasmami w miąższ gruczołu dzieląc go na zraziki. Miąższ każdego zrazika zawiera odcinki wydzielnicze i przewody wyprowadzające. Odcinki wydzielnicze ślinianek mogą mieć budowę pęcherzykową, cewkową lub cewkowo-pęcherzykową i są główną masą każdego zrazika. Otaczają one na kształt kiści winogron przewody.
ü pęcherzyk surowiczy- odc. wydzielniczy, kształtu kulistego, prod. wydzielinę surowiczą. ściana pęcherzyka jest utworzona z jednej warstwy piramidalnych surowiczych. Mają nieregularne światło, do którego dochodzą szczelinowate kanaliki wydzielnicze międzykomórkowe, będące przestrzeniami pomiędzy bocznymi powierzchniami sąsiednich komórek. Kanaliki międzykomórkowe.większają powierzchnię wydzielniczą komórek. Komórki mioepitelialne (komórki koszyczkowe)- są pochoclzenia ektodermalnego mają zdolność kurczenia się i w ten sposób ułatwiają opróżnianie gruczołów.
ü cewka śluzowa- oclcinki wydzielnicze śluzowe mają postać cewek, których ściana zbudowana jest z .jednej warsrwy kom rek sześciennych. Cewki mają szerokie światło Ziarna wydzielnicze bardzo liczne w części przyszczytowej, spychają ku podstawie jądra, kt re z tego powodu są owalne, często nerkowate.
ü cewko-pęcherzyki(półksiężyce surowicze) to odcinki wydzieinicze śluzowo-surowicze. Zbudowane są w większości z cewek, których dno tworzy grupa kom. surowiczych układających się na kształt ,,czapeczek". Komórki surorwicze przekazują swoją wydzielinę za pośrednictwem kanalików międzykomórkowych. wstawek.
Przewody Wyprowadzające ślinianek:
ü wstawka- nabłonek jednowarstwowy sześcienny. Jest bezpośrednim przedłużeniem pęcherzyka lub cewki Komórki przewodu wstawkowego wydzielają laktoferrynę i nabłonkowy czynnik wzrostu. Wstawka przechodzi w przewód prążkowany.
ü Przewód prążkowany, zwany cewką ślinową, ma większe i nieregularne światło o zmiennej średnicy. Jest wyścielony 1 warstwą kom. walcowatych. W części podstawnej kom. przewodu prążkowanego występuje charakterystyczne prążkowanie przypodstawne. Prążkowanie jest charakterystyczne dla kom. nabłonkowych aktywnie transportujących jony. Do światła przewodu są transportowane jony potasu, a do krwi jony sodu. Komórki prążkowane produkują nabłonkowy czynnik wzrostu.
ü Przewody międzyzrazikowe są wysłane nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Przechodzą one w główny przewód wyprowadzający z nabłonkiem dwuwarstwowym walcowatym lub dwurzędowym. Przy ujściu do jamy ustnej przewód ten pokrywa nabłonek wielowarstwowy płaski. Wszystkie przewody wyprowadzające ślinianek odgrywają istotną rolę w ogólnoustrojowej regulacji wodno-elektlolitowej.
Ślnianka przyuszna ma tylko odcinki wydzielnicze pęcherzykowe, produkujące wydzielinę surowiczą. Powszechnie występują w niej przewody prążkowane. Wstawki ślinianek przyusznych są najdłuższe i rozgałęzione. Pomiędzy zrazikamj znajduje się zmienna ilość kanki tłuszczowej.
Ślinianka podżuchwowa ma odcinki wydzielnicze pęcherzykowe, cewkowe lub mieszane i diatego jej wydzielanie ma charakter surowiczo-śluzowy. Komórki surowicze stanowią ok. 80% wszystkich komórek. Mniej liczne cewki śluzowe mają bardzo dobrze wykształcone półksiężyce surowicze. Wstawki są krótkie i nierozgałęzionePrzewody prążkowane są najlepiej rozwinięte w porównaniu z innymi śliniankami.
Ślinianka podjęzykowa zawiera odcinki wydzielnicze cewkowe wydzielające śluz lub mieszane, bardzo rzadko pęcherzykowe. Również rzadko spotyka się wstawki i przewody prążkowane. Komórki śluzowe stanowią ok. 70%, a surowicze ok. 30% wszystkich komórek gruczołowych.
PRZEWÓD POKARMOWY-ODCINEK DOLNY
Przełyk, żołądek, dwunastnica, jelito cienke, jelito grube- budowa cewy, ściana zbudowana z: błony śluzowej, błony podśluzowej, błony mięśniowej, przydanki lub błony surowiczej
Błona śluzowa- od wewnątrz: nabłonek, blaszka właściwa błony śluzowej, blaszka mięśniowa błony śluzowej. Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący występuje od jamy ustnej do przełyku i w odbycie, a jednowarstwowy walcowaty(kom. walcowate z połączeniami zamykającymi) od żołądka do jelita grubego. W nabłonku następuje produkcja enzymów i hormonów oraz wchłanianie skł. odżywczych.
Blaszka właściwa błony śluzowej- zbudowana z tk. łącznej luźnej, zawiera sieć naczyń włosowatych, nerwy, gruczoły. Kosmki- fałdy utworzone z uwypukleń błony podśluzowej. Jelito cienkie: grudki chłonne i komórki plazmatyczne- komórki te produkują immunoglobuliny, które przedostają się na powierzchnię nabłonka i łącząc się z antygenami, wirusami czy bakteriami unieczynniają je- ochrona przed uczuleniami i zakażeniami.
Blaszka mięsniowa błony śluzowej- z 2 warstw kom. mięśniowych gładkich, wewn.- okrężna, zewn.- podłużna.
ü błona podśluzowa- z tk. łącznej luźnej, leżącej między błoną śluzową i błoną mięśniową. Zawiera naczynia krw. i limf., sploty nerwowe(Meissnera) oraz grudki chłonne. W dwunastnicy dobrze rozwinięta.
ü błona mięśniowa- 2 warstwy kom. mięśniowych gładkich: wewn.(okrężna) i zewn.(podłużna). Warstwy rozdzielone niewielką ilością tkanki łącznej luźnej, w której są sploty nerwowe(Auerbacha). Mięśnie otaczają cały przewód. W żołądku trzecia warstwa kom. mięśniowych gładkich. Górna część przełyku i końcowy odcinek odbytu- błona mięśniowa z włókien mięśniowych poprzecznie prążkowanych.
ü przydanka i błona surowicza- przydanka utworzona z tk. łącznej luźnej, pokrywa zewnętrzny pokład mięśniówki przewodu pokarmowego. Zawiera naczynia krw. i limf. oraz włókna nerwowe.
PRZEŁYK- cewa długości 25-30 cm. Ściana przełyku ma budowę warstwową.
ü błona śluzowa i podśluzowa silnie pofałdowana, dlatego światło ma kształt gwiazdkowaty. Przełyk pokryty nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym, w maks 1.5 cm odcinku jednowarstwowym walcowatym. Gruczoły wpustowe przełyku- grucz. cewkowe, których gruczoły wydzielnicze są w blaszce właściwej bł. śluzowej. Blaszka mięśniowa- gruba i zwarta, różnorodnie przebiegające mięśnie gładkie.
ü błona podśluzowa- na całej długości śluzowe gruczoły cewkowo- pęcherzykowe (gruczoły właściwe przełyku), a także bogata sieć naczyń limf. i żylnych, anastomozujących z żyłami żołądka.
ü błona mięśniowa- w górnej 1/3 części zbudowana z mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych, które stopniowo przechodzą w 2-warstwowe mięśnie gładkie- wew. okrężna, zew. podłużna, między nimi niewielkie zwoje splotu nerwowego śródmięśniowego.
ü w odcinku nadprzeponowym pokryty jest przydanką, w krótkim odcinku podprzeponowym- otrzewną.
Żołądek
Części anatomiczne:
· Wpust – treść pokarmowa przechodzi z przełyku
· Trzon
· Dno
· Odźwiernik – pokarm przedostaje się do dwunastnicy
Ściana żołądka:
· Błona śluzowa, leżąca na błonie podśluzowej, (nabłonek wielowarstwowy plaski + blaszka właściwa błony śluzowej)
· Gruba mięśniówka (trzy warstwy mięśni gładkich)
· Błona surowicza, pokrywająca cały żołądek
Nabłonek występujący w przewodzie pokarmowym człowieka ( od żołądka do odbytu ) jest nabłonek jednowarstwowy walcowaty – tworzą go wysokie komórki o kształcie nieregularnych graniastosłupów .W jelicie cienkim komórki nabłonka maja duża liczbę cieniutkich paluszkowatych wypustek cytoplazmatycznych nazywanych mikrokosmkami które wielokrotnie zwiększają powierzchnie wchłaniania.
Żołądek charakteryzuje się dużą aktywnością wydzielniczą i motoryczną. Rozpoczyna się w nim zasadniczy proces trawienia treśli pokarmowej. Dzieje się to pod wpływem kwasu solnego i pepsyny, które tworzą sok żołądkowy. Dochodzi do wstępnego trawienia białek. Z żołądka do dwunastnicy pokarm przechodzi w postaci płynnej, silnie kwaśnej papki.
Błona śluzowa żołądka - tworzy liczne fałdy i podłużne rowki, które zanikają po wypełnieniu narządu. Oprócz fałd, błona śluzowa tworzy wzniesienia zwane półkami żołądkowymi. Między nimi występują zagłębienia zwane dołeczkami żołądkowymi.
Nabłonek wyścielający błonę śluzową – zbudowany z powierzchniowych komórek śluzowych. Są to wysokie komórki walcowate. Jądra komórkowe owalne, zlokalizowane przypodstawnie. Przyszczytowa cytoplazma barwi się jasno, zawiera licznie drobne wakuole ze śluzem (glikoproteiny), które wydzielane są drogą egzocytozy. Maja dobrze rozwiniętą siateczkę plazmatyczną i aparat Golgiego, umiejscowiony nad jądrem. Na ich powierzchni znajdują się mikrokosmki pokryte glikokaliksem oraz śluzem chroniącym nabłonek i częściowo neutralizuje kwas żołądkowy. Ze względu na wysoką aktywność wydzielniczą, nazywany powierzchnią gruczołową.
Blaszka właściwa błony śluzowej – występują gruczoły żołądkowe w postaci wpukleń nabłonka. W zależności od miejsca występowania, gruczoły te maja inną budowę i funkcję. Wśród gruczołów żołądkowych wyróżnia się:
Gruczoły właściwe – występują najliczniej, są rozwidlone i zlokalizowane w trzonie i dnie żołądka. Zbudowane z trzech odcinków: cieśni, szyjki i trzonu z dnem.
Komórki główne – występują w szyjce i dnie gruczołów. Jądro położone przypodstawnie i kwasochłonne ziarnistości. Ziarnistości zawierają nieaktywny prekursor pepsynogen, który pod wpływem kwasy solnego przechodzi w aktywną pepsynę trawiącą białka.
Komórki okładzinowe – występują w szyjce i dnie gruczołów. W okresie niemowlęcym produkują i wydzielają podpuszczkę. Duża zawartość siateczki szorstkiej. Mają kształt piramid wciskających się między komórki główne. Są większe i mają bardzo dużą powierzchnię wydzielniczą, gdyż w części szczytowej występują liczne wpuklenia błony komórkowej. W fazie spoczynku – wpuklenia głębokie, kanalikowate, otaczają centralnie położone pęcherzykowate jądro. W cytoplazmie otaczającej jądro duża liczba mitochondrii oraz bardzo liczne błoniaste rurki i pęcherzyki (system tubularno-pęcherzykowy). W fazie pobudzenia – dochodzi do 10-krotnego zwiększenia powierzchni przez wytworzenie mikrokosmek, które powstają w wyniku wbudowania się rurek i pęcherzyków w błonę kanalików wewnątrzkomórkowych. Komórki okładzinowe wydzielają jony, z których powstaje kwas solny w soku żołądkowym.
Wydzielanie kwasu solnego stymulowane jest przez m. in. : gastrynę, histaminę, układ cholinergiczny.Czynnik wewnętrzny Caslle’a – wytwarzany wewnątrz komórek okładzinowych, glikoproteid niezbędny do wchłaniania witaminy B12.
Komórki śluzowe – występują w szyjce gruczołów. Jądra położ...
Nihasza