Eliasz A. - Temperament a rozwój młodzieży.pdf

(12466 KB) Pobierz
TEMPERAMENT
A ROZWÓJ
MŁODZIEŻY
pod
redakcją.
Andrzeja Eliasza
i
Magdaleny
Marszał-Wiśniewskiej
Instytut Psychologii PAN
Warszawa 1992
TEMPERAMENT A ROZWÓJ
MŁODZIEŻY
Spis
treści
Andrzej Eliasz
i
Magdalena
Marszał Wiśniewska:
Andrzej Eliasz:
Rola Interakcji temperamentu i
człowieka
Wstęp
7
środowiska
w rozwoju
11
TEMPERAMENT A SILA WOLI
Magdalena
Marszał-Wiśniewska
i Anna Zalewska:
„Siła
woli" we
29
współczesnym ujęciu
Magdalena
Marszał-Wiśniewska:
Temperament a kontrola wolicjo-
nalna u
młodzieży
Anna Zalewska:
Przejawy konformizmu w systemie
u
młodzieży
o
różnej reaktywności
Magdalena
Marszał-Wiśniewska:
Kwestionariusz
Adaptacja do warunków polskich
PROCESY POZNAWCZE
waności
53
75
a
siła
woli
siły
woli Kuhla.
101
Lucyna
Nina
Golińska: Reaktywnośt
a formalna struktura wzorca poz-
121
nawczego
Ogińska-Bulik:
Temperament a poznawcza koncentracja na
bodźcach pochodzących
z
różnych
sfer
rzeczywistości
141
171
183
Nina
Ogińska-Bulik: Wpływ zaburzeń
regulacjistymulacji na
percepcję
zadań
i
środowiska społecznego
Lucyna
Golińska:
Dynamika
zachowań
i
percepcji
acji
wzmożonej
stymulacji zadaniowej
społecznej
w sytu-
TEMPERAMENT A STYLE KOMUNIKOWANIA
SIĘ
Waldemar
Świętochowski:
Temperament
i
samokontrola emocjonalna
a styl komunikowania
się młodzieży
szkolnej
TEMPERAMENT I
ŚRODOWISKO SZKOŁY
211
WSTĘP
Andrzej Eliasz:
CzyJZniki
warunkujące
rozwój
psychologii ekologiczJZej
Sławomir Jarmuż: Wpływ
Sławomir Jarmuż: Wpływ
młodzieży
w
ujęciu
229
organizalji
zaję<:
lekcyjnych
i
rotacji
nauczycieli na zaburzenia regulacji stymulacji u uczniów
w
szkołach
temperamentu na funkcjonowanie uczniów
o
różnym
poziomie nauczania
241
261
Temperament od
początku życia człowieka
wywiera
wpływ
na jego za-
chowanie i w rezultacie
także
na jego rozwój. Zgromadzono wiele danych
przede wszystkim na temat
związku
temperamentu z
odpornością
na stres, z
indywidualnymi stylami nauki
i
pracy, ze stylami poznawczymi, a
także
na
temat
związku
temperamentu z
osobowością.
Wyniki
badań dowodzą, że
temperament nabiera szczególnego znaczenia we wszelkich sytuacjach, w
których ogranicza
się swobodę działania
jednostek oraz w sytuacjach eks-
tremalnych. Wtedy temperament, nawet jako izolowana zmienna, istotnie
różnicuje
zachowania ludzi.
Można
w tym
kontekście wymienić
badania
nad
związkiem
temperamentu z
odpornością
na stres. Jednak w sytuacjach
mniej
obciążających
oraz wtedy, gdy sytuacja
umożliwia swobodę
w zakre-
sie
przyjęcia
stylu
działania
odpowiedniego do
możliwości
podmiotu male-
je
wpływ
samego temperamentu na efekty
działań.
Rola temperamentu
ujawnia
się
wówczas w indywidualnych stylach
działania. Widać
tu,
że
znaczenie temperamentu w wyznaczaniu
zachowań
i ich efektów
zależy
od
interakcji temperamentu i warunków.
Problem interakcji temperamentu i
środowiska
i ich roli w rozwoju
mło­
dzieży
jest przedmiotem
rozważań
w pierwszym rozdziale. Andrzej Eliasz
przedstawia tam
rolę spójności
vs
niespójności między
wymaganiami oto-
czenia a temperamentem jednostki w jej rozwoju. Wskazuje przy tym Autor
jakie negatywne skutki
może powodować środowisko społeczne
niedo-
stosowujące
swoich
wymagań
do
możliwości
wychowanków,
możliwości
określonych
ich temperamentem.
Problem interakcji temperamentu i sytuacji czy nawet
środowiska
jest
przedmiotem analiz
także
w wielu innych
rozdziałach.
W
szczególności
dotyczy to dwóch
rozdziałów
w
części poświęconej
strukturom poznaw-
czym oraz
rozdziałów
w
części dotyczącej środowiska
szkolnego. Badania
odnoszące się
do struktur poznawczych
dotyczą
problemu zmian w
zróżni­
cowaniu poznawczym
rzeczywistości
wraz z
narastającym obciążeniem
stymulacją
w
miarę zbliżania się
matury w ostatniej klasie licealnej. Nina
Ogińska-Bulik
interesuje
się wpływem narastającego napięcia
na spostrze-
ganie
zadań
i
środowiska społecznego
u ludzi
różniących się
temperamen-
tem. Spostrzeganie
podobieństw
i
różnic między
obiektamijest
uzależnione
od
zróżnicowania
poznawczego. Lucyna
Golińska
bada poza
percepcją
sy-
tuacji
społecznej także
zmiany w zachowaniu wraz ze
zbliżaniem się
matu-
8
ANDRZEJ. ELIASZ
ROLA INTERAKCJI TEMPERAMENTU I
ŚRODOWISKA
9
ry. Niezmiernie charakterystyczne wyniki tu uzyskane to pogarszanie
się
percepcji
zadań
u uczniów o wysokiej
reaktywności
wraz z
poprawą
spo-
strzegania
bodźców odnoszących się
do stanów
własnego
organizmu. Nato-
miast u osób o niskiej
reaktywności,
mimo wzrostu
lęku
w
miarę zbliżania
się
matury, nie stwierdzono
wpływu
takiej sytuacji na
percepcję zadań
ista-
nów
wewnętrznych.
Zarazem
Golińska zarejestrowała
w tej grupie bada-
nych
najwyraźniejsze
zmiany w zachowaniu. W obu grupach nie stwierdzo-
no zmian w percepcji
środowiska społecznego.
Z kolei badania
Sławomira Jarrnuża dotyczą wpływu
zmiennych
śro­
dowiska szkolnego na uczniów
.w
zależności
od ich temperamentu.
Uwzględniono
tu takie zmienne ekologiczne
dotyczące szkoły,
które
są
z
reguły
pomijane w analizach
wpływu środowiska
szkolnego na uczniów;
są
to: rotacja nauczycieli, organizacja lekcji i poziom
szkół. Układ wartości
na wymiarach temperamentu
świadczący
o niskiej i wysokiej potrzebie sty-
mulacji
różnicuje wpływ
ww. zmiennych
środowiskowych.
Poziom
szkół
różnicuje
stany emocjonalne uc;zniów w
zależności
od ich potrzeby stymu-
lacji na samym
początku,
a potem w
miarę upływu
lat
różnice
te
zanikają.
Natomiast
wpływ pozostałych
zmiennych (rotacji nauczycieli i organizacji
lekcji) stwierdza
się
dopiero po kilku latach nauki. Mamy tu do czynienia
'· z
kumulacją
negatywnych
doznań,
które u osób o niskiej potrzebie stymula-
cji
dają
o sobie
znać
dopiero po latach nauki w takich warunkach w postaci
pogorszenia
się
stanu emocjonalnego (nasilenia
lęku
i gniewu).
W
części poświęconej
interakcji niektórych czynników ekologicznych
dotyczących szkoły
i temperamentu znajduje
się również rozdział
Andrzeja
Eliasza, w którym dokonano
przeglądu
zmiennych
mogących wpływać
na
zachowanie
człowieka.
Analiza ta
została
przeprowadzona w ramach
zało­
żeń
psychologii ekologicznej. Wskazano,
że
postulaty metodologiczne psy-
chologii ekologicznej
dotyczące
w istocie holist:Ycznego ujmowania bada-
nych zjawisk
są
obecnie raczej traktowane jako cel, do którego
należy dą­
żyć niż obowiązujący
standard
badań.
W niniejszej
książce znajdują się też
prace, w których znaczenie inter-
akcji temperamentu i sytuacji ma
drugorzędne
znaczenie. To co je
wyróżnia
spośród
innych prac
dotyczących wpływu
temperamentu na funkcjonowa-
nie
człowieka
to analiza
nieuwzględnianych
do tej pory zakresów funkcjo-
nowania
człowieka.
W
szczególności wymienić
tu
należy rozdziały,
które
są poświęcone
sile woli.
Siła
woli tradycyjnie
była
traktowana jako
związa­
na z temperamentem. W obu wypadkach dostrzegano biologiczne uwarun-
kowania. Wiele przyczyn
złożyło się
na zanik zainteresowania
nią
w bada-
niach psychologów.
Przedstawiają
je autorki pierwszego
rozdziału
w
części
poświęconej
sile woli, tj. Magdalena
Marszał-Wiśniewska
i Anna Zale-
wska. Obecnie jednak problematyka
siły
woli podejmowana jest przez au-
torki w bardzo
odświeżonej
postaci zaproponowanej przez Juliusa Kuhla.
Przybliżenie
polskiemu czytelnikowi problematyki
siły
woli we
współczes._
nym
ujęciu
jest podstawowym celem tego
rozdziału.
Magdalena
Marszał-Wiśniewska
analizuje
związek
tzw. orientacji na
stan versus
działanie
z temperamentem. Wymiar orientacji na
stan/działanie
został wyróżniony
przez
Kubła.
Orientacja na stan nie sprzyja realizacji za-
miarów. Natomiast orientacja na
działanie
aktywizuje procesy poznawcze
i
emocjonalne
ułatwiające realizację
zamiaru. Innymi
słowy
orientacja na
działanie wpływa
na
efektywność
kontroli wolicjonalnej zwanej
też siłą
woli. Okazuje
się, że
orientacja na
działanie
charakteryzuje przede wszy-
stkim osoby o niskiej
reaktywności,
a orientacji na stan - osoby o wyso-
kiej
reaktywności.
Z kolei Anna Zalewska w swoim rozdziale przedstawia
dane
świadczące, że siła
woli jest
zmienną wielowymiarową,
tzn.
siła
woli
jest
zróżnicowana
w odniesieniu do
różnych
form
aktywności.
Ponadto
siła
woli w zakresie
różnych
form
aktywności zależy
od temperamentu i kon-
formizmu
wyrażanego
w systemie
wartości.
Część poświęconą
kontroli wolicjonalnej
kończy rozdział Marszał-Wiś­
niewskiej, w którym opisano
narzędzie
do diagnozy orientacji na stan/dzia-
łanie.
Kwestionariusz do diagnozy orientacji opracowany
został
przez Ku-
hla, a adaptowany
został
do warunków polskich przez
Autorkę.
Wcześniej
wymieniono
rozdziały dotyczące
relacji
między
tempera-
mentem a strukturami poznawczymi. Wskazano w nich jak sytuacja
może
zmieniać stopień zróżnicowania
poznawczego
odnoszącego się
do
różnych
aspektów
rzeczywistości.
Warto tu jednak
podkreślić, że
badania Lucyny
Golinskiej i Niny
Ogińskiej-Bulik
zawarte w dwóch innych
nie wspo-
mnianych
wcześniej
-
rozdziałach dotyczą związku
temperamentu ze stru-
kturami poznawczymi. Tego typu badania
są
oryginalne,
gdyż
badacze ana-
lizujący związek
temperamentu z procesami poznawczymi
koncentrują się
głównie
na stylach poznawczych. Tu badania
dotyczą
samych struktur po-
znawczych
warunkujących
spostrzeganie otoczenia.
Golińska wykazała
różnice
w formalnej stronie wzorców poznawczych
dotyczących
ludzi i sa-
mego podmiotu, które
są
skojarzone z temperamentem jednostek. W bada-
niach
Ogińskiej
stwierdzono
różnice
w koncentracji poznawczej na
różnych
aspektach
rzeczywistości towarzyszące różnicom
w zakresie temperamentu
10
ANDRZEJ ELIASZ
badanych.
Koncentrację poznawczą określano porównując zróżnicowanie
poznawcze
odnoszące się
do
różnych
aspektów badanej
rzeczywistości.
Innym nurtem
badań
prezentowanym w
książce dotyczącym
funkcjono-
wania
człowieka
w
zależności
od temperamentu,
są
style komunikowania
się
ludzi w toku
bezpośrednich
interakcji. Waldemar
Świętochowski
przed- -
stawia
własną propozycję dotyczącą
klasyfikacji stylów komunikacji oraz
przedstawia argumenty
uzasadniające
przypuszczenie o
woływie
tempera-
mentu
i
samokontroli emocjonalnej na formowanie
się
u ludzi preferencji w
tym zakresie. Autor przedstawia
również
wyniki
własnych badań dotyczą­
cych tego problemu.
Wszystkie zawarte w tej monografii prace wykonane
zostały
w ramach
podprogramu koordynowanego przez A.·Eliasza realizowanego jako
część
tzw. programu
węzłowego
RPBP. IJI/31.
Głównym
Koordynatorem tego
programu
była
Prof. dr hab. Antonina Gurycka. Pragniemy
wyrazić wdzię­
czność
za wzorowe organizowanie warunków do realizacji przedstawionej
tu
cząstki
programu. Pragniemy
także wyrazić podziękowanie
wszystkim
realizatorom
całego
programu.
Korzystaliśmy
z ich uwag w czasie konfe-
rencji w Kazimierzu Dolnym. Wszystkich realizatorów
było
za
dużo,
by
można
tu ich
wymienić.
Pragniemy zatem
złożyć
wszystkim
podziękowa­
nia na
ręce
Profesorów koordynatorów podprogramów: Jerzego
Brzeziń­
skiego, Krzysztofa
Kicińskiego, Mirosława
Kofty i Jerzego
Trzebińskiego.
Ponadto wiele
skorzystaliśmy
z sugestii i uwag krytycznych Profesor Anny
Matczak za co
również
serdecznie
dziękujemy.
Andrzej Eliasz i Magdalena
Marszał-Wiśniewska
Andrzej Eliasz
Instytut Psychologii PAN
i Katedra Psychologii
Uniwersytetu
Łódzkiego
ROLA INTERAKCJI TEMPERAMENTU I
ŚRODOWISKA
W ROZWOJU
CZŁOWIEKA
Hasła
kluczowe:
-
-
-
temperament
reaktywność
regulacja stymulacji

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin