Załącznik 4 do „Wspólnotowego przewodnika dobrej praktyki produkcji bezpiecznych materiałów paszowych”:
Branżowy dokument referencyjny organizacji FEDIOL
a) Wstęp
Członkowie organizacji FEDIOL poddają tłoczeniu ponad 30 milionów ton nasion oleistych rocznie, produkują 9 milionów ton olejów roślinnych oraz poddają dalszemu przerobowi 4 mln ton olejów importowanych. Członkowie FEDIOL produkują także 20 milionów ton różnego rodzaju śrut, odgrywając niezmiernie ważną rolę w UE, będącej największym światowym rynkiem zbytu dla pasz białkowych, których spożycie sięga tutaj 51 mln ton. Więcej danych statystycznych na ten temat dostępnych jest na stronie http://www.fediol.be/2/index.php.
W całej Europie znajduje się około 150 przedsiębiorstw zajmujących się przetwórstwem nasion oleistych i produkcją olejów i tłuszczów roślinnych, które w sumie zatrudniają około 20 tys. osób.
Unijna branża olejarska oraz śrut białkowych zajmuje się przetwórstwem różnego rodzaju nasion oleistych, owoców oraz orzechów w celu produkcji olejów roślinnych – przeznaczonych do spożycia przez ludzi oraz zwierzęta, jak również dla potrzeb technicznych – oraz w celu produkcji śrut oleistych stosowanych jako bogate w białko pasze. Przedsiębiorstwa przetwórstwa nasion oleistych wyposażone są zazwyczaj w zakłady rafinacyjne, które produkują tłuszcze stosowane w żywności, paszach oraz w celach technicznych. Sekcje b oraz c niniejszego dokumentu zawierają bardziej szczegółowe informacje dotyczące materiałów paszowych produkowanych przez branżę i stosowanych przez nią procesów produkcyjnych.
W celu wsparcia przedsiębiorstw w ich dążeniu do wytwarzania bezpiecznych produktów organizacja FEDIOL przeprowadziła ocenę ryzyka w łańcuchach materiałów paszowych otrzymywanych z najistotniejszych roślin uprawnych przetwarzanych przez podmioty sektora (patrz również sekcja d). Analizy te stanowią narzędzie pomagające przedsiębiorstwom zajmującym się tłoczeniem nasion oleistych oraz rafinacją oleju w ocenie ich własnych systemów zarządzania bezpieczeństwem pasz. Wspierają one również przedsiębiorstwa w dialogu z odbiorcami, dostawcami i innymi zainteresowanymi stronami na temat kontroli łańcuchów produkcyjnych, pomagając w ten sposób zwiększyć bezpieczeństwo całego łańcucha paszowego. FEDIOL pragnie podkreślić, iż to na przedsiębiorstwach spoczywa główna odpowiedzialność w kwestii produkcji bezpiecznych pasz, a przedstawione w dokumencie oceny ryzyka w żaden sposób nie zastępują tej odpowiedzialności. Metody oceny ryzyka zawierające środki kontrolne stanowią pogłębienie koncepcji programów warunków wstępnych (PWW) wspomnianych w rozdziale 5 „Wspólnotowego przewodnika…” towarzyszącego temu dokumentowi.
Spis treści:
a) Wstęp 1
b) Wykaz materiałów paszowych 3
c) Opis głównych procesów 3
1) Tłoczenie nasion oleistych 3
2) Rafinacja 5
3) Modyfikacja olejów i tłuszczów 7
Diagram procesu tłoczenia 9
Diagram procesu rafinacji 10
Diagram dalszych procesów przetwórczych 11
d) Oceny ryzyka 12
1) Przegląd roślin uprawnych objętych oceną ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu łańcuchów paszowych 12
2) Opis zastosowanych metod oceny ryzyka 12
Uwagi dot. wyłączenia niektórych kontaminantów z przeprowadzonego przez FEDIOL procesu oceny ryzyka w łańcuchu paszowym 15
Ocena ryzyka dla łańcucha śruty sojowej i produktów
oleju sojowego 17
Ocena ryzyka dla łańcucha śruty rzepakowej i produktów oleju rzepakowego 44
Ocena ryzyka dla łańcucha śruty słonecznikowej i produktów oleju słonecznikowego 66
Ocena ryzyka dla łańcucha produktów oleju palmowego i oleju z nasion palmowych 92
Ocena ryzyka dla łańcucha produktów oleju kokosowego 117
b) Wykaz materiałów paszowych
Nasiona rzepaku, soi, słonecznika, surowy olej palmowy, surowy olej z nasion palmowych oraz surowy olej kokosowy stanowią najważniejsze surowce przetwarzane przez sektor olejarski oraz śrut białkowych.
Proces tłoczenia wymienionych wyżej nasion oleistych prowadzi do uzyskania następujących materiałów paszowych:
– wytłoków (z nasion rzepaku);
– śruty sojowej, słonecznikowej oraz rzepakowej;
– łusek z nasion soi oraz słonecznika;
– olejów roślinnych (odgumowane surowe oleje sojowe, rzepakowe, słonecznikowe).
Nasiona soi i słonecznika mogą zostać obłuszczone, w rezultacie czego powstała śruta będzie posiadać niską zawartość włókien i wysoką zawartość białka (śruta niskobiałkowa a śruta wysokobiałkowa).
Rafinacja olejów prowadzi do powstania następujących produktów:
– rafinowane oleje roślinne (rafinowany olej sojowy, rzepakowy, słonecznikowy, palmowy, z ziaren palmowych i kokosowy);
– kwasy tłuszczowe z oleju sojowego, rzepakowego, słonecznikowego, palmowego, z ziaren palmowych i kokosowego;
– destylaty kwasów tłuszczowych oleju sojowego, rzepakowego i słonecznikowego.
Dalsze przetwarzanie olejów prowadzi do otrzymania:
– olejów uwodornionych;
– olejów estryfikowanych wewnętrznie;
– czystych kwasów tłuszczowych;
– frakcjonowanych olejów i tłuszczów roślinnych (oleiny i stearyny);
– gliceryny.
Branża olejarska zajmuje się również przetwórstwem nasion lnu, nasion sezamu, zarodków kukurydzianych oraz nasion maku, jak również przetwórstwem oleju z nasion masłosza, orzechów illipe, krokoszu barwierskiego oraz orzechów ziemnych.
c) Opis głównych procesów
1) TŁOCZENIE NASION OLEISTYCH
1.1. Czyszczenie, suszenie i przygotowanie nasion i ziaren
Pierwszy etap produkcji polega na oczyszczeniu i osuszeniu nasion. Ciała obce (np. kamienie, kawałki szkła lub metalu) zostają odseparowane przy pomocy systemu odsiewaczy i wychwytywaczy magnetycznych oraz usunięte z łańcucha paszowego.
Podczas procesu suszenia należy unikać kontaktu surowca z gazami spalinowymi, chyba że w procesie stosowany jest gaz ziemny.
Proces przygotowania nasion przed przystąpieniem do etapu ekstrakcji zależy od rodzaju nasiona oraz wymaganej jakości uzyskanej śruty.
Po zakończeniu procesu czyszczenia niektóre nasiona oleiste, np. nasiona soi lub słonecznika, można poddać obłuszczeniu. W rezultacie obłuszczenia śruta zawiera mniej surowych włókien i – co za tym idzie – więcej białka. Łuski nasion soi w formie istniejącej lub w postaci granulatu również mogą zostać użyte do produkcji paszy.
1.2. Rozgniatanie i ogrzewanie
Nasiona o wysokiej zawartości oleju, takie jak nasiona rzepaku oraz słonecznika, są zazwyczaj poddawane procesowi mechanicznego wyciskania w prasie śrubowej po uprzednim podgrzaniu w pośrednio ogrzewanych kondycjonerach. Otrzymany w ten sposób makuch zawiera do 18% oleju i zostaje poddany dalszej obróbce w ekstraktorze. W niektórych przypadkach makuch może zostać poddany głębokiemu tłoczeniu. W wyniku tego procesu zawartość oleju spada poniżej 10%, a otrzymany w ten sposób wytłok może zostać sprzedany z przeznaczeniem na paszę. Nasiona soi, w których zawartość oleju jest stosunkowo niska, są poddawane obróbce termicznej, mechaniczne rozdrabniane i trafiają do dalszej ekstrakcji jako surowiec lub płatki.
Czasami surowiec poddawany jest tłoczeniu bez uprzedniego ogrzewania; tego rodzaju oleje określane są terminem „oleje tłoczone na zimno”. Ponieważ tłoczenie na zimno nie jest w stanie wydobyć całej zawartości oleju z nasion, metoda ta stosowana jest tyko w produkcji kilku specjalnych olejów jadalnych, np. oleju z oliwek.
1.3. Ekstrakcja przy użyciu rozpuszczalnika
Metoda ta ma na celu oddzielenie oleju od nasion. Po wstępnej obróbce nasiona poddawane są procesowi wielostopniowej ekstrakcji przeciwprądowej z zastosowaniem rozpuszczalnika, do momentu aż pozostała w nasionach zawartość oleju nie zostanie zredukowana do możliwie najniższego poziomu. Najczęściej stosowanym rozpuszczalnikiem jest heksan.
Miscela, czyli mieszanina oleju i rozpuszczalnika, poddawana jest procesowi destylacji, który prowadzi do uzyskania dwóch składników, tj. oleju i rozpuszczalnika. Po oddzieleniu od oleju rozpuszczalnik zostaje zawrócony do procesu ekstrakcji.
1.4. Usuwanie rozpuszczalnika oraz toastowanie
Zawierająca heksan śruta poddawana jest dalszej obróbce w toasterze przy pomocy pośredniego ogrzewania i pary. Proces usuwania rozpuszczalnika poprzez toastowanie służy trzem głównym celom. Po pierwsze, służy oddzieleniu rozpuszczalnika od śruty. Po drugie, ma na celu zwiększenie wartości odżywczych śruty, np. poprzez redukcję poziomu glukozynolanów lub inhibitorów trypsyny. Po trzecie, ma na celu minimalizację ryzyka zanieczyszczenia biologicznego.
1.5. Suszenie, chłodzenie, składowanie
W celu otrzymania stabilnego oraz nadającego się do transportu i składowania materiału paszowego śruta poddawana jest najpierw procesowi suszenia, a następnie procesowi chłodzenia. Zazwyczaj śruty oleiste przechowywane są w silosach. Obecnie śruta pakowana jest w worki tylko w wyjątkowych przypadkach. W celu uniknięcia przywierania śruty do ścian silosu często dodawany jest do niej środek przeciwzbrylający (np. minerały ilaste). Jest to szczególnie konieczne w przypadku silosów o znacznej wysokości. Należy stosować środki przeciwzbrylające dopuszczone do tego celu przez przepisy dot. bezpieczeństwa pasz.
2) RAFINACJA
Surowy olej otrzymany przy pomocy tłoczenia i/lub ekstrakcji jest czasami bezpośrednio wykorzystywany w przemyśle spożywczym i paszowym. Niemniej jednak w większości przypadków surowe oleje poddaje się wieloetapowej rafinacji.
Oleje surowe mogą zawierać substancje oraz składniki śladowe, których obecność jest niepożądana ze względu na smak, stabilność, wygląd oraz zapach oleju oraz które mogą niekorzystnie wpływać na dalszy proces produkcji. Składniki te obejmują pozostałości nasion, fosfatydy, węglowodany, białka oraz śladowe ilości metali, barwników, wosku, produkty utleniania kwasów tłuszczowych, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne oraz pozostałości pestycydów.
Zgodnie z wewnętrznymi specyfikacjami sporządzonymi przez branżę przetwórstwa olejów i tłuszczów, oleje surowe powinny spełniać określone wymagania jakościowe. W istocie najważniejszym celem w procesie rafinacji jest upewnienie się, iż całkowicie rafinowany olej nadaje się do spożycia przez ludzi.
Celem rafinacji olejów i tłuszczów jadalnych jest usunięcie wolnych kwasów tłuszczowych i innych substancji bez uszczerbku dla wartości odżywczej, jakości oraz stabilności produktu końcowego. Procesy rafinacji chemicznej/alkalicznej oraz fizycznej składają się z podobnych etapów, jednak różnią się między sobą sposobem usuwania wolnych kwasów tłuszczowych z produktu (patrz poniżej).
2.1. Odgumowanie/odszlamianie
Surowe oleje zawierające stosunkowo wysoki poziom fosfatydów można poddać przed rafinacją procesowi odgumowania w celu usunięcia większości tych składników fosfolipidowych. Podczas procesu odszlamiania surowy olej traktuje się niewielką ilością wody oraz kwasów w celu hydratacji fosfatydów, a następnie ich oddzielenia poprzez odwirowanie. Po procesie odgumowania surowy olej poddawany jest procesowi suszenia. Proces odgumowania najczęściej stosowany jest w przypadku oleju sojowego. Uzyskany szlam lecytynowy (surowe lecytyny) można dodać do śruty.
2.2. Odkwaszanie (neutralizacja)
Neutralizacja alkaliczna pozwala zredukować poziom następujących składników: wolnych kwasów tłuszczowych, produktów utleniania wolnych kwasów tłuszczowych, pozostałości białek, węglowodanów, ilości śladowych metali i części barwników.
Olej traktowany jest roztworem alkalicznym (soda kaustyczna), który reaguje z wolnymi kwasami tłuszczowymi obecnymi w produkcie, zmieniając je w sole kwasów tłuszczowych (mydło). Powstała mieszanina umożliwia oddzielenie wolnej od kwasów tłuszczowych warstwy oleju, która unosi się na powierzchni, od warstwy soli, roztworu alkalicznego i innych substancji, która jest odciągana. Przed przeprowadzeniem bielenia i dezodoryzacji olej poddawany jest procesowi mycia w celu usunięcia soli, roztworu alkalicznego i innych substancji.
Dolna warstwa soli i innych substancji, które są usuwane z oleju, posiada formę materiału stałego wymieszanego z wodą. Jej znaczną część stanowią sole kwasów tłuszczowych, które można dodać do śruty (przed toastowaniem, zazwyczaj na poziomie 1,5% zawartości w śrucie), sprzedać przedsiębiorstwom produkującym mydło lub poddać działaniu kwasu siarkowego w celu wytrącenia kwasów tłuszczowych. Kwasy te można wykorzystać w produkcji paszy, mydła lub świec. Neutralizacja jako sposób na usunięcie wolnych kwasów tłuszczowych stanowi unikalny etap rafinacji chemicznej i nie wchodzi w skład procesu rafinacji fizycznej.
2.3. Winteryzacja
Winteryzacja jest procesem polegającym na usunięciu ...
andrewmu