CZĘŚCI MOWY.docx

(22 KB) Pobierz

I. CZĘŚCI MOWY:

NIEODMIENNE:
1). Przysłówek (jak, gdzie, kiedy) gdy pochodzi od przymiotnika lub imiesłowu to się stopniuje.
2). Przyimek:
- przestrzenne
- czasowe
- przyczynowe
- proste
- złożone
3). Spójnik
4). Wykrzyknik "!":
- uczucia
- przywołania
- wywołania
- naśladowania
5). Partykuła: (-by; -bym; -byśmy; -byście; -byś; -że; -ż; nie; chyba; li)

ODMIENNE:
1). Czasownik: - co robi; - co się z czymś dzieje,
- osoby i liczby
- czasy
- rodzaje
- tryby :orzekający; przypuszczający (-bym), rozkazując
- strony: czynna; bierna (być, stać się) gdy nie da się w bierną zrobić to nieprzechodnie; zwrotna (się, siebie, sobie)
- aspekt: dk/ndk

2). Imiesłowy:
- przymiotnikowe: przypadki, liczby, rodzaje
* czynne: -ący; -ąca; -ące
* bierne: -ny; -na; -ne; -ni; -ty; -ta; -te; -ti
- przysłówkowe:
* współczesne: -ąc;
* uprzednie: -wszy (samogłoska); -łszy (spółgłoska)

3). Rzeczownik: (kto, co)
- osoby, rzeczy, zwierzęta, rośliny, pojęcia, czynności,
- przypadki, liczby ( każdy rzeczownik posiada swój rodzaj):
Mianownik (kto,co)
Dopełniacz (kogo,czego)
Celownik (komu,czemu)
Biernik (kogo,co)
Narzędnik (z kim,z czym)
Miejscownik (o kim,o czym)
Wołacz (o!)

4). Przymiotnik: (jaki, jaka, jakie)
- liczby
- przypadki
- rodzaje
- stopnie

5). Zaimek:
- rzeczowny: przypadki
- przymiotny: przypadki, liczby, rodzaje,
- liczebne: przypadki, rodzaje
- przysłowne

6). Liczebnik:
- główny: ile, ilu
* przypadki i rodzaje
- porządkowe: który, która, które z kolei
* przypadki, liczb, rodzaje
- zbiorowe: ile?
* przypadki

II. CZĘŚCI ZDANIA:

1). Przydawka:
Określenie rzeczownika
Wyrażona przymiotnikiem, liczebnikiem, rzeczownikiem, wyrażeniem przyimkowym
Jaki? Jaka? Jakie? Który? Która? Które? Czyj? Czyja? Czyje? Ile? Czego? Z czego?

2). Dopełnienie:
Określenie czasownika
Wyrażone rzeczownikiem, wyrażeniem przyimkowym
Kogo? Czego? Komu? Czemu? Kogo? Co? Z kim? Z czym? O kim? O czym? Jak? Gdzie? Kiedy? Po co? Dlaczego?

3). Okolicznik:
Określenie czasownika
Wyrażony przysłówkiem, wyrażeniem przyimkowym
Jak? Gdzie? Kiedy? Skąd? Dokąd? Którędy? Dlaczego? Jak długo? Z jakiego powodu?

4). Podmiot:
Określenie czasownika
Wyrażony rzeczownikiem w mianowniku
Kto? Co?

5). Orzeczenie:
Określenie rzeczownika
Wyrażone osobową formą czasownika
Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim stanie się znajduje

III. 1. EPITET – to tyle co określenie; określa cechę przedmiotu
albo stosunek wypowiadającego do przedmiotu;
występuje najczęściej w postaci przymiotników,
rzadziej zaś w postaci imiesłowów,
np.: „szklana równina”
„A dziecko było dziwnie wątłe, blade, chore...”.

zwykły metaforyczny

np.: „mały chłopiec” np.: „wilczy apetyt”
„wesoły kolor” „żelazna ręka”
„duża lalka”

2. PORÓWNANIE – zestawia się ze sobą dwa zjawiska, z których
jedno służy określaniu drugiego za pomocą łączników :
jak, niby, jakby, niż,
np.: „Idzie zmierzch jak tłumy cieni”
„Głupi jak but”.

3. HIPERBOLA (wyolbrzymienie) – polega na powiększaniu
zjawisk , ich potęgowaniu, pokazywaniu jakiegoś zjawiska,
przedmiotu w sposób przesadny,
np.: „potworna potęga”
„drobniutkie okruchy”.

4. ANAFORA – zespół zdań zaczynających się od tych samych słów,
np.: „Jak moje oczy topią się – mdleją,
Jak myśli rzucają ze dna,
Jak iskry sypią, jak łzami leją,
Ty wiesz! – lecz tylko Ty jedna”.

5. PERYFRAZA (omówienie) – polega na zastąpieniu danego
wyrazu przez szereg innych o podobnym znaczeniu,
np.: „z chińskich ziół ciągnione treści” – herbata
„stambulskie gorycze” – tytoń

Rodzaje peryfrazy:

eufemizm – jego celem jest złagodzenie znaczenia pewnych wyrazów,
zbyt dosadnych, wulgarnych, nieprzyzwoitych,
np.: starzec – „człowiek w podeszłym wieku”
umrzeć – „rozstać się z tym światem”
kłamstwo – „mijanie się z prawdą”

6. EPIFORA – powtarzalność słów bez zwrotów kończących
poszczególne zdania,
np.: „I niebo jak biała Niagara,
I droga jak biała Niagara,
I pamięć jak biała Niagara
O Tobie jak biała Niagara.”

7. POWTÓRZENIE – dany element powraca wielokrotnie,
powtórzenie może dotyczyć poszczególnych głosek i ich
układów, wyrazów, zwrotów, wersów, zdań,
np.: „Kto mówi? – mówi. To kilka chwil.
Świat – mówi – jak lalka znika.
Ach, to nic – mówi – to tylko tryl ...
Kto mówi? Mówi muzyka ...”

8. ONOMATOPEJA (dźwiękonaśladownictwo) – naśladowanie za pomocą środków językowych,
zjawisk dźwiękowych (głosów i odgłosów), z otaczającej rzeczywistości,
np.: „A na dębie dwa gołębie na zielonym rajskim dębie.”
Gru – gru - gru.

9. METAFORA (przenośnia) – jest ona zespołem słów,
w którym znaczenie jednych zostaje niejako przeniesione na znaczenie
pozostałych; znaczenie przenośne jest różne od dosłownego,
np.: „Noszę w sercu Twój obraz”
„Góry jak stada szarych, nieruchomych słoni”
„Uroda życia”

METAFORA

poetycka potoczna

np.: „gwiazdy (...) np.: „rozmowa w cztery oczy”
są (...) oczami
mojej miłości”

IV. 10. ANTYTEZA – polega na kształtowaniu wypowiedzi z elementów
znaczeniowo przeciwstawnych,
np.: „Ma granicę - nieskończony
Wzgardzony – okryty chwałą
Śmiertelny – król nad wiekami.”

11. ZDANIE PARENTETYCZNE – zdania wtrącone w nawias;
nie mieszczą się w wypowiedzi zasadniczej, ale mają istotne
znaczenie dla jej ogólnego sensu,
np.: „Dobrodziejko, ktoś tam puka ...
(Doktor księdzu pionka bierze)
A niech puka, a niech stuka!
Eskulapciu, biorę wierzę!”

12. PYTANIE RETORYCZNE – pytanie niewymagające odpow.,
np.: „Któż wytrwa, gdy go ognie niebieskie pochwycą?”

13. ZDROBNIENIE – wyrazy utworzone za pomocą odpowiedniego
przyrostka mające znaczenie w jakimś sensie pomniejszone,
np.: rączki, kotek, Martusia ..

14. ZGRUBIENIE – wyrazy utworzone za pomocą odpowiedniego
przyrostka, mające w jakimś sensie powiększone,
wzmocnione znaczenie,
np.: lwisko, cielsko, kocisko, Anka ...

V. Personifikacja- (uosobienie) nadaje zjawiskom przyrody, zwierzętom, rzeczom, roślinom cechy jedynie ludzkie
np. Tu kapusta, sędziwie schylając łysiny,
Siedzi i zda się dumać o losach jarzyny

VI. Antropomorfizm- przypisywanie przyrodzie żywej i martwej ludzkich cech i motywów postępowania; wyobrażanie sobie bogów na podobieństwo człowieka
np. Gdzieniegdzie otyłego widać brzuch harbuza,
Wtoczył się jak gość między buraki czerwone

VII. Onomatopeja- (dźwiękonaśladownictwo) naśladowanie rozmaitych odgłosów za pomocą dźwięków mowy
np. jęczy,
syk

VIII. Peryfraza- zastąpienie nazwy lub wyrażenia przez rozbudowany równoważnik znaczeniowy

Przerzutnia- rozdzielenie zdania lub cząstki składowej między koniec jednego wersu i początek drugiego

Animizacja- (ożywienie) nadaje przedmiotom i zjawiskom cechy istot żywych
np. w domu dostatek mieszka i porządek,
ciche grusze siedzą

Oksymoron- zestawienie wyrażeń o przeciwnym znaczeniu, pełniące funkcje metafory lub paradoksu

Epifora- powtarzanie tego samego wyrazu lub zwrotu na końcu kilku kolejnych wersów, zdań, zwrotek
np. Wciąż tę zdradziecką strunę, melodyję zmąca,
Muzyk bieży do prymów, urywa takt, zmąca,