Molak E. - Zabytki techniki Śląska Opolskiego.pdf

(8224 KB) Pobierz
Elżbieta Molak
Zabytki
techniki
Śląska
Opolskiego
PRZEMYSŁ
TRANSPORT
PRZEMYSŁ ROLNO-SPOŻYWCZY
HYDROTECHNIKA
MUZEA, IZBY TRADYCJI
Warszawa
Opole
MAPA ZABYTKÓW TECHNIKI ŚLĄSKA OPOLSKIEGO
Województwo
Wielkopolskie
Województwo
Łódzkie
Stobrawski Krajobraz
Pa
rk
ow
y
Zwanowice
Województwo
Śląskie
Kąty Opolskie
Województwo
Dolnośląskie
Pa Krajobraz
rk
ow
y
Góa
Św
r . Anny
P
ark Krajobraz
ow
y
GóyOpawskie
r
Czechy
Wstęp
cieniu tzw. wielkiej sztuki, obok uznanych dzieł architektury sakralnej,
rezydencjonalnej czy obronnej, znajduje się liczna grupa obiektów związanych
z rozwojem gospodarczym i ekonomicznym, a więc postępem cywilizacyjnym
– zabytki techniki i przemysłu. Cieszą się one coraz większym zainteresowaniem
zarówno badaczy, jak i turystów, jako źródło informacji o dorobku minionych pokoleń.
Do wartościowania dziedzictwa technicznego i przemysłowego nie stosuje się kryteriów
estetycznych – piękno, artyzm i stylistyka są tu cechami drugorzędnymi, choć nie zawsze
pomijanymi przez ich twórców. Wyróżnikiem dzieł techniki są treści poznawcze, informacje
o dawnych metodach i technologiach produkcji, o warunkach pracy, a także o postępie
i innowacyjności. Niosą one również informacje o regionie, jego gospodarczej specyfice
i rozwoju ekonomicznym. Architektoniczny kształt budowli technicznych, sposób ich
wkomponowania w otoczenie, czy detal architektoniczny świadczą o kulturze i wrażliwości
artystycznej budowniczych. Współcześnie, w czasach standaryzacji i typizacji architektury
przemysłowej, budowle te niejednokrotnie wzbudzają nasz podziw.
Dziełami kultury technicznej są nie tylko pojedyncze obiekty, ale całe obszary np.
historyczno-techniczny krajobraz kulturowy rzeki Odry z systemem mostów, urządzeń
hydrotechnicznych, portów, a także urządzenia energetyczne i środki transportu oraz
narzędzia, maszyny i urządzenia. W pojęciu tym mieszczą się więc zespoły fabryczne,
obiekty infrastruktury technicznej miast (wodociągi, oczyszczalnie ścieków, gazownie,
elektrownie), transport drogowy z systemem mostów i wiaduktów, linie kolejowe
z budynkami stacji i dworców, transport wodny z budowlami hydrotechnicznymi (jazami,
śluzami i kanałami żeglugowymi) oraz obiekty przetwórstwa rolno-spożywczego
(browary, gorzelnie, rzeźnie).
Ten swoisty krajobraz przemysłowy wzbogacają obiekty przemysłu wiejskiego:
młyny, spichlerze, kuźnie, wiatraki, będące ważnym elementem panoramy regionu.
Dziedzictwo kultury technicznej okresu przedindustrialnego (do poł. XVIII w.) jest
do dziś reprezentowane nielicznie i obejmuje głównie dziedziny związane z górnictwem
rudy darniowej, hutnictwem żelaza i szkła oraz przemysłem drzewnym. Tradycje hutnictwa
na naszym terenie sięgają średniowiecza, sprzyjały mu warunki naturalne: znaczne
pokłady rudy darniowej, obfitość lasów dostarczających drewna do jej wytopu oraz
dostępność wody (rejon dolin rzecznych m.in. Małej Panwi, Budkowiczanki, Kłodnicy).
W XIV i XV w. rozwijało się głównie kuźnictwo leśne (w piecach dymarskich), następnie
w kuźnicach warsztatowych i nadrzecznych. Dane z XVI w. informują o istnieniu kuźnic
w miejscowościach: Dębie, Domaradz, Domecko, Prószków.
Europejska rewolucja przemysłowa (poł. XVIII w.) i nowa technologia wytopu rud
(bez udziału węgla drzewnego) przyniosły gwałtowny rozwój górnictwa węgla
kamiennego na Górnym Śląsku oraz w dalszej konsekwencji – rozwój gospodarczy
pobliskiej Opolszczyzny. Warto dodać, że w 1779 r. na czele Wyższego Urzędu Górniczego
(z siedzibą we Wrocławiu) stanął Wilhelm von Reden, któremu zawdzięczamy m.in.
2
3
W
sprowadzenie nowych technologii, maszyn i wykwalifikowanej kadry. W rozwoju
przemysłu szansę na pomnożenie majątków szybko dostrzegły miejscowe rody
magnackie, spośród których potentatami przemysłowymi stali się wkrótce m.in.
Donnersmarckowie, Ballestremowie, Schaffgotschowie, Hochbergowie i Hohenlohe.
Opolszczyzna już na początku XIX w. była obszarem silnie zindustrializowanym,
o znacznym nasyceniu obiektami przemysłowymi i inżynieryjnymi. Wiele z dużych
kompleksów przemysłowych posiada zabytkowy charakter i wyjątkowe wartości
architektoniczne np. Frotex w Prudniku, koksownia w Zdzieszowicach, fabryka
obuwia w Krapkowicach-Otmęcie, Welur w Kietrzu.
Przemysłem o wielowiekowej tradycji, integralnie związanym z miastami
jest browarnictwo. Na wyróżnienie i ekspozycję turystyczną zasługują browary
w Namysłowie, Głubczycach i Strzelcach Opolskich, jako najciekawsze ze względów
historycznych i architektoniczno-urbanistycznych, zlokalizowane w obrębie
staromiejskich centrów.
Prezentacja zabytków przemysłu cementowego i wapienniczego (od poł. XIX w.
charakterystycznego wyznacznika regionu) sprawia pewne trudności. Zmiany
technologiczne, nieprzydatność obiektów kubaturowych oraz normy ekologiczne
przyczyniły się do usuwania z obrębu miasta uciążliwych zakładów. W samym Opolu
do II wojny światowej pracowało 8 cementowni, obecnie, po blisko 150 latach
rozwoju, tylko jedna. Relikty przemysłu wapienniczego, skoncentrowane w rejonie
Krapkowic, Gogolina i Górażdży, to interesujące elementy krajobrazu,
które dokumentują historyczną już technologię wypalania wapna i przeszłość
gospodarczą tych ziem.
Wśród zabytków techniki znajdują się także obiekty infrastruktury miejskiej:
wodociągi, gazownie i elektrownie. Jednym z najciekawszych jest zespół Gazowni
Miejskiej w Paczkowie z 1902 r. – obecnie Muzeum Gazownictwa. Interesującym
zabytkiem, nie mającym jednak charakteru muzealnego, jest zespół wodociągów
miejskich w Opolu. Architektura budynków wraz z wieżą ciśnień prezentuje
modelowe rozwiązania dla technologii produkcji wody na przełomie XIX i XX w.
Charakterystyczne dla krajobrazu regionu wieże ciśnień występują w niemal każdej
miejscowości i dokumentują historyczny już etap rozwoju systemu wodociągowego.
Na uwagę zasługują m.in. wieże w Głogówku, Białej, Krapkowicach. Absolutną
atrakcją jest wieża ciśnień w Nysie jako unikalny przykład wykorzystania pomnika
(tzw. Bismarckturm) do celów technicznych.
Zachowały się także zabytki przemysłu energetycznego i są to m.in.: elektrownia
w Nysie, Brzegu, Opolu, Otmuchowie, koksownia w Zdzieszowicach.
Rozwój przemysłu wymusił rozbudowę infrastruktury komunikacyjnej.
Aby sprostać potrzebom rosnącego transportu surowców i wyrobów powstawały
drogi, mosty, linie i dworce kolejowe. Najważniejszą inwestycją pomocniczą swego
czasu był Kanał Kłodnicki, którego budowę rozpoczęto w 1792 r. oraz Kanał Gliwicki
zbudowany w latach 1933-1940. Mniejsze obiekty hydrotechniczne z czasem także
zyskały rangę zabytków techniki np. zabytkowy jaz i śluza w centrum Opola,
na kanale Młynówka.
Transport kolejowy w regionie ma przeszło150-letnią historię. Jest jednak
dziedziną kultury technicznej niedocenianą, a posiadającą olbrzymi potencjał
turystyczny. Na „kolejowy” krajobraz składa się sieć małych, malowniczych stacyjek,
istniejących w prawie każdej miejscowości oraz dworców kolejowych na stacjach
4
węzłowych i w dużych miastach. Niektóre z nich to cenne zabytki architektury
(m.in. dworzec w Opolu i dworzec w Brzegu). Zachowały są także relikty z epoki kolei
parowej np. w Opolu przy wejściu głównym na dworzec prezentowana jest lokomotywa
parowa TKt 48-127.
Rozwój sieci kolejowej wprowadził charakterystyczne zmiany w ukształtowaniu
terenu, pojawiły się wielokilometrowe linie nasypów kolejowych, a nad rzekami
wiadukty i mosty kolejowe (mało kto wie, że na odcinku Wrocław-Opole Zachodnie
w latach 40. XIX w. wybudowano ogółem 44 mosty drewniane i 16 kamiennych
łukowych). W tej kategorii zabytków mamy kilka mostów o wybitnych walorach
historycznych, technicznych i krajobrazowych np. unikatowy most wiszący w Ozimku,
most drogowy tzw. Piastowski w Brzegu, mosty kamienne w Krasiejowie i Komornikach.
W województwie opolskim zachowało się także wiele zabytków przemysłu
spożywczego. Wśród nich najliczniejszą grupę, poza browarami, stanowią gorzelnie,
z których część jest nadal czynna (Mąkoszyce, Jastrzębie, Kopice). Są też cukrownie
(Wróblin, Polska Cerekiew, Otmuchów). Odrębną i liczną grupą zabytków techniki są
obiekty przemysłu wiejskiego: młyny (Daniec, Sławięcice, Tułowice), spichlerze (Osiek
Grodkowski, Gola Grodkowska, Więcmierzyce, Paczków), kuźnie (Pągów), wiatraki
(Chróścina Opolska).
Dawne zakłady przemysłowe nadal są ważnym elementem panoramy województwa
opolskiego i mogą stać się atrakcjami turystycznymi, pod warunkiem przeprowadzenia
ich rewaloryzacji i przystosowania do celów edukacyjnych, kulturotwórczych
i rekreacyjnych.
5
Przemysł

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin