Mrówki Sudetów_Frag-Faun-Nr-18.pdf

(2933 KB) Pobierz
PO L S K A
AK AD E MI A
NAUK
I NSTYTUT
Z O O L O G I C Z N Y
F R A G M E N T A
Tom XVIII
F A U N I S T I C A
Nr 18
Warszawa 25 XI 1972
P iotr
B a n e r t ,
Bohdan
P i s a r s k i
Mrówki (
[Formicidae
) Sudetów
Wstęp
Początki badań mirmekofauny Sudetów sięgają wprawdzie pierwszej połowy zeszłego
stulecia
( S c h i l l i n g
1830, 1839), ale w następnych latach zaledwie kilku autorów opubliko­
wało drobne przyczynki. Tak więc nasza znajomość mirmekofauny tego obszaru wciąż jest
jeszcze fragmentaryczna, tym bardziej, że praca
S c h i l l i n g a
(1839) zawiera opisy wielu
gatunków mrówek ze Śląska i Ziemi Kłodzkiej, bez podania dokładniejszej lokalizacji bada­
nego materiału. Tylko przy pewnych gatunkach autor wymienia miejscowości, z których
pochodził badany materiał i tylko te dane uwzględniamy w naszej pracy. Prace
S c h i l l i n g a
nastręczają dodatkowe trudnośoi w związku ze stosowaniem przez tego autora nazw nie
używanych później i niemożliwych obecnie do zidentyfikowania
(Formica atra, F . attcnuata
F. capsincola, F . obcordata)
lub budzących bardzo poważne wątpliwości — jak
F. subter-
ranea
( = 1
Aphaenogaster subterranea
L a t r . ) ,
F. structor
i
F. aedificator
( =
Messor structor
L a t r .
wg
E m e r y
1921); dwóch ostatnich gatunków nie znalazł na Śląsku ani na Ziemi
Kłodzkiej żaden z późniejszych badaczy. W sumie wykazano dotąd z Sudetów 33 gatunki
mrówek, a dotychczasowe badania objęły jedynie następujące regiony: w Sudetach Środko­
wych — Ziemię Kłodzką, Duszniki, Zieleniec, Topielisko oraz Góry Bystrzyckie, a w Sude­
tach Wschodnich — Międzygórze, masyw Śnieżnika i Bliszczyce.
Tereu badań
Sudety na podstawie ich charakteru geobotanicznego dzielone są na trzy części: Sudety
Zachodnie, Środkowe i Wschodnie.
Sudety Zachodnie ciągną się od Bramy Łużyckiej do Bramy Kamieniogórskiej, obej­
mując Karkonosze, Góry Izerskie i Kaczawskie, Pogórze Izerskie i Kaczawskie, Rudawy
Janowickie, Sokole Góry, Kotlinę Jeleniogórską. Roślinami charakterystycznymi dla tej
części Sudetów są: zmienka górska
(Gryptogramma crispa
(L.) R. B r.), ciemiemiak zielony
(Helleborus viridis
L.), sasanka alpejska
(Pulsatilla alpina
(L.)
S c h r k . ) ,
wszewłoga górska
http://rcin.org.pl
346
P. B anert, B. Pisarski
2
(M eum athamanticum
J a c k . ) , w e ł n i a c z k a d a r n i o w a
(Trichophorum caespitum
(L.)
H a k t m . ) ,
t u r z y c a p a t a g o ń s k a
(Oarex magellanioa
L a m .) .
Sudety Środkowe obejmują Góry Kamienne, W ałbrzyskie, Stołowe, Sowie, Orlickie,
Bystrzyckie, Bardzkie oraz Pogórze W ałbrzyskie i Kotlinę Kłodzką. Jest to teren o charak­
terze przejściowym, m ający parę w spólnych gatunków roślin z Sudetami Zachodnimi, np.
brzoza karłowata
(Betula nana
L.), przytulia hercyńska (Galium
saxatile
L.), oraz więcej
roślin charakterystycznych dla Sudetów W schodnich: rzeżucha trójlistkowa (Cardamine
trifolia
L.), wilczomlecz m igdałołistny (Euphorbia
amygdaloides
L.), szałwia lepka
(Salvia
glutinosa
L.), marchwica pospolita
(M uiellina purpurea
( P o i r ) T i i e l l . ) ,
skalnica zwodnicza
(Saxifraga decipiens
E h r h . )
i inne.
W skład Sudetów W schodnich wchodzą tereny na wschód od N ysy Kłodzkiej, czyli
Góry Złote, Bialskie, Opawskie, m asyw Pradziada i Śnicżnika. Na tym obszarze, mimo
znacznych wzniesień (Śnieżnik Kłodzki, 1425 m n.p.m .), nie występuje wcale kosodrzewina.
Z roślin charakterystycznych należy wym ienić: dzwonek brodaty (Campanula
barbata L.)
i owsicę spłaszczoną
(Avenastrum planiculme
( S c h r a d . ) O p iz ) .
W Sudetach w ystępuje typow y dla gór Europy Środkowej układ pięter: pogórze,
regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina i piętro alpejskie.
Piętro pogórza obejmuje tereny do 500 m n.p.m. Charakterystyczne dla pogórza są
sztucznie wprowadzone lasy świerkowe, które zastąpiły dawne wielogatunkowe lasy mieszane.
Piętro regla dolnego stanowią tereny położone na wysokości od 500 do 1000 m n.p.m.
Pierwotne lasy bukowo-jodłowe były wycinane i zastępowane przez lasy świerkowe. Obecnie
w części zachodniej Sudetów piętro regla dolnego stanowią lasy bukowo-jodłowo-świerkowe,
a w części wschodniej i środkowej znacznie w iększy udział mają drzewa liściaste takie jak:
buk
(Fagus silvatica
L.), jawor
(Acer pseudoplatanus
L.), wiąz górski
(Ulmus scabra
M i l l . ) ,
lipa
(Tilia
spp.) oraz z drzew iglastych modrzew
(Larix decidua
M i l l . )
i w nielicznych stano­
wiskach cis (Taxus
baccata
L.). W ystępują tutaj także sprowadzone gatunki drzew: tsuga
północnoamerykańska (Pseudotsuga
Douglassi
C a r r . ) ,
olcha amerykańska (Alnus
rugosa
( D t j R o i ) S p r e n g . )
oraz dąb czerwony (Querqus
rubra
D uR oi).
Piętro regla górnego obejmuje lasy świerkowe o oharakterze naturalnym , leżące na
w ysokości od 1000 do 1500 m n.p.m . Przebieg górnej granicy lasów waha się od 1160 m n.p.m .
na dnach kotłów po stronie północnej do 1360 m n.p.m . na południowych stokach.
Piętro kosodrzewiny, zajmujące obszar na wysokości od 1250 do 1500 m n.p.m ., sta ­
nowią miejscami zwarte a na znacznych przestrzeniach wycięte zarośla kosodrzewiny (P
inus
mughus
S c o p . ) .
Tereny od niej wolne porasta psia trawka
(N ardas stricta
L.). W ystępuje
tutaj także jarzębina alpejska
(Sorbus aucuparia
var.
alpestris),
czeremcha skalna (Prunus
petraea
T s c h . ) ,
wierzba śląska (Salix
silesiaca
W i l l d . )
oraz wierzba lapońska (Salix
Lap-
ponum
L.).
Piętro alpejskie, porośnięte murawą alpejską, w ystępuje tylko na paru najwyższyoh
szczytach Karkonoszy od wysokości 1500 do 1603 m n.p.m . Charakterystyczne dla niego
są różne gatunki skalnic, zimoziół północny (Linnaea
borealis
L.), gęsiówka alpejska
(Arabis
a lpin a
L.), wierzba ni^yzielna
(Salix herbacea
L.), poryblin jeziorny
(Isoetes lacustris
L.),
kuklik górski
(Oeum montanum
L.), pierwiosnka maleńka
(Primula m inim a
L.), mniszek
czarniawy
(Taraxacum nigricans
( K i t t ) R c h b . ) ,
świetlik maleńki
(Euphrasia m inim a
J a c q . ) ,
skalnica śnieżna
(Saxifraga nivalis
L.), lepiężnik w yłysiały
(Petasites K ablikianus
T a u s c h . ) ,
skalnica m chowata
(Saxifraga bryoides
L.), naradka tępolistna
(Androsace obtusifolia
A l l . ) .
Torfowiska wysokie. N a zrównaniach zboczowych i łagodnie pofalowanych partiach
szczytow ych Karkonoszy, Gór Izerskich, Gór Stołowyoh i Gór Bystrzyckich występują
gdzieniegdzie torfowiska wysokie. Na torfowiskach położonych w piętrach reglowych rośnie
często świerk
(Picea excelsa
var.
tu rf osa)-,
na położonych powyżej górnej granicy lasu —
kosodrzewina. Tereny te porastają głównie m chy torfowe
(Sphagnum
sp.), wełnianki
(Erio-
phorum
sp.), borówki
(Yaccinium uliginosum
L .,
V. m yrtilis
L. i
V. idaea
A.j, żurawina
http://rcin.org.pl
3
Mrówki Sudetów
374
błotna
(Oxycoccus quadripetalus
G
i l ib
.) i
bażyny
(Empeirum nigrum
L.). Tylko
w
górach
Izerskich i Górach Stołowych można spotkać na torfowiskach wysokich brzozę karłowatą
(Betula nana
L.).
Zgromadzone dotychczas dane o mirmekofaunie Sudetów pozwalają już
na przeprowadzenie wstępnej charakterystyki faunistycznej większości pięter
(tabela 1). Piętro pogórza charakteryzuje się występowaniem dużej liczby ga­
tunków — 31, wśród których brak jest gatunków borealno-alpejskich, n ato ­
m iast stosunkowo liczne są gatunki śródziemnomorskie i europejskie, nie w ystę­
pujące z kolei w wyższych partiach Sudetów. Takimi gatunkam i, charaktery­
stycznymi dla piętra pogórza są:
Stenamma westwoodi, Solenopsis fugax, Myrmica
lobicornis, Leptothorax unifasciatus, Myrmecina graminicola, DolicTioderus ąuadri-
punctatus, Camponotus fallax, Lasius fuliginosus, L. umbratus, L. mixtus.
Mirmekofauna regli składa się niemal wyłącznie z gatunków borealno-
alpejskich i północnopalearktycznych, natom iast w tych środowiskach nie wy­
stępują gatunki europejskie ani śródziemnomorskie (z tych ostatnich w piętrze
regla dolnego stwierdzono jedynie jedno stanowisko
Lasius brunneus).
W skła­
dzie mirmekofauny regla dolnego i górnego jedyną istotną różnicą jest brak
w reglu górnym
Formica pratensis, F. rufa
i
F. polyctena.
Osobnym, bardzo charakterystycznym środowiskiem są torfowiska wyso­
kie. W ystępuje na nich kilka gatunków nie spotykanych w innych środowiskach:
Leptothorax acervorum nigriscens, Formica picea, F. lugubris
i
F. aguilonia.
Poza tym na torfowiskach występuje większość gatunków typowych dla regli.
W piętrach kosówki i alpejskim zebrano bardzo małą liczbę prób, w k tó ­
rych w ystępuje tylko jeden gatunek —
Myrmica ruginodis.
Mirmekofauna tych
pięter jest uboga, ale z pewnością liczy ponad 5 gatunków.
M ateriały do pracy były zbierane przez pracowników In sty tu tu Zoologicznego PAN
w latach 1953, 1960, 1961 w następujących miejscach: Sudety Zachodnie: w Karkonoszach
(Polana, Smogornia, Łabski Szczyt); w Górach Izerskich (Hala Izerska, Polana Izerska,
Stóg Izerski, R udy Grzbiet), w Świeradowie, Pilichowicach pow. Lwówek Śląski; Wojcie­
szowie pow. Złotoryja; w Radomierzu, Bierutowicach, Krogulcu, Cieplicach, Sobieszowie
i na Trzcińskich Mokradłach pow. Jelenia Góra; w Jeleniej Górze. Sudety Środkowe: w Gó­
rach Stołowych (Szczeliniec Wielki, Szezeliniec Mały, Błędne Skały, Karłów); w Świebo­
dzicach pow. Świdnica; w Zieleńcu, Polanicy Zdroju, Dusznikach Zdroju pow. Kłodzko;
w Kłodzku; w Ludwikowicach Kłodzkich pow. Nowa R uda; w Lądku Zdroju pow. Bystrzyca
Kłodzka. Sudety Wschodnie: w Głubczycach oraz Bliszczycach i Branicach pow. Głubczyce.
Część s y s te m a ty c z n a
1.
Manica rubida
( L a t r e i l l e )
R o z m ie s z c z e n ie . Sudety Zachodnie:
S
tit z
1939,
B
e g d o n
1958; Sudety Środkowe:
S
c h il l in g
1839,
S
t a w a k s k i
1966; Sudety W schodnie:
S
t it z
1939.
N o w e s ta n o w is k a . Sudety Zachodnie: Bierutowice, Jelenia Góra, Stóg Izerski. Su­
dety Środkowe: Błędne Skały, Szczeliniec Wielki, Zieleniec.
http://rcin.org.pl
348
P. B anert, B. Pisarski
4
Tabela 1. W ystępowanie mrówek w poszczególnych piętrach roślinnych Sudetów
o — dane z literatury, + — nowe dane
~ '—----
~
Gatunki
P iętra roślinne
Pogórze
~—
~
o +
0
0
0 +
0 +
+
0 +
+
+
+
+
+
+
+
0
0 +
0
0 +
0 +
0 +
0 +
0
+
0 +
0 +
0
0
0
0 +
Regiel
dolny
+
Regiel
górny
o +
Torfo­
wisko
wysokie
Koso­
drzewi­
na
Manica rubida
Słenamma westwoodi
Solenopsis fugax
Myrmica laevinodis
Myrmica ruginodis
M yrmica sulcinodis
Myrmica rugulosa
Myrmica scabrinodis
Myrmica sabuleti
Myrmica lobicornis
Earpagoxenus sublaevis
Leptothorax acervorum
Leptothorax acervorum nigrescens
Leptothorax muscorum
Leptothorax unifasciatus
Myrmecina graminicola
Tetramorium caespitum
Dolichoderus quadripunctatus
Camponotus herculeanus
Camponotus ligniperdus
Camponotus fallax
Lasius fuliginosus
Lasius niger
Lasius brunneus
Lasius flavu8
Lasius umbratus
Lasius mixtus
Formica fusca
Formica lemani
Formica picea
Formica rufibarbis
Formica cunicularia
Formica truncorum
Formica pratensis
Formica lugubris
Formica aquilonia
Formica rufa
Formica polyctena
Formica sanguinea
Formica exsecta
o +
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
0
o +
0
0
+
0
0 +
0 +
+
+
+
+
0
+
+
+
+
+
+
0
+
0
0
0
0
0 +
o
o ?
0
0
0
0
0
0 +
0
0 +
0
0
0
0
0
http://rcin.org.pl
5
Mrówki Sudetów
349
W y s tę p o w a n ie .
M. rubida
występuje na terenie całych Sudetów. Za­
mieszkuje tereny otwarte, nasłonecznione i dość wilgotne. Gniazda buduje
w ziemi lub pod kamieniami.
2 .
Stenamma westwoodi
W
e s t w o o d
R o z m ie s z c z e n ie . Gatunek wykazany w Sudetach tylko z jednego stanow iska: Pili-
chowice
( B e g d o n
1958).
3.
Solenopsis fugax
L
a t r e il l e
R o z m ie s z c z e n ie . Gatunek znany w Sudetach tylko z jednego stanow iska: Ziemia
Kłodzka
( S c h i l l i n g
1839).
4.
Myrmica laevinodis
N
y l a n d e r
R o z m ie s z c z e n ie . Sudety Zachodnie:
S c h o l t z
1911; Sudety Środkowe:
P a x
1937,
S t a w a r s k i
1966.
N o w e s ta n o w is k a . Sudety Zachodnie: Pilichowice, Sobieszów, góra Chojnik, W oj­
cieszów. Sudety Środkowe: Polanica Zdrój, Świebodzice. Sudety Wschodnie: Bliszczyce,
Głubczyce.
W y s tę p o w a n ie . Gatunek pospolicie występujący na Pogórzu Sudeckim
i w Sudetach do górnej granicy dolnego regla. Zamieszkuje tereny wilgotne,
najchętniej w pobliżu rzek i strumieni. Gniazda buduje pod kamieniami lub
pod korą.
5.
Myrmica ruginodis
N y l a n d e r
R o z m ie s z c z e n ie . Sudety Środkowe:
H a r n i s c h
1924,
P a x
1937,
S t a w a r s k i
1966.
N o w e s ta n o w is k a . Sudety Zachodnie: Bierutowice, Cieplice, Hala Izerska, Łabski
Szczyt, Pilichowice, Polana Izerska, Radomierz — Trzcińskie Mokradło, R udy Grzbiet,
Smogornia, Stóg Izerski, Świeradów Zdrój, Wojcieszów. Sudety Środkowe: Czarno Bagno
i Topielisko koło Zieleńca, Polanica Zdrój, Szczeliniec Mały i Szczeliniec Wielki, Świebodzice.
Sudety W schodnie: Bliszczyce.
W y s tę p o w a n ie . Gatunek bardzo częsty na całym obszarze Sudetów, we
wszystkich środowiskach. Zamieszkuje zarówno miejsca zacienione jak i nasło­
necznione, jednak zawsze wilgotne. Gniazda buduje pod kamieniami, pod mchem,
pod korą lub w spróchniałych pniach drzew.
6.
Myrmica sulcinodis
N y l a n d e r
N o w e s ta n o w is k a . Sudety Zachodnie: Polana Izerska. Sudety Środkowe: Szczeli­
niec Mały i Szczeliniec Wielki.
http://rcin.org.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin