Tryuk M - Przekład ustny konferencyjny.pdf

(8244 KB) Pobierz
Małgorzata
Tryuk
dla mm
W Y D A W N IC T W O N A U K O W E PW N
W A R SZ A W A 2 0 0 7
Projekt okładki i stron tytułowych
Maryna Wiśniewska
Redaktor inicjujący
Anna Kędziorek
Spis
treści
R ecenzenci
Prof, dr hab. Andrzej Kopczyński
Prof, dr hab. Teresa Tomaszkiewicz
Wstęp /
7
Część 1
Od wieży Babel do Norymbergi, Nowego Jorku i Brukseli
1. Tłumacz w czasach starożytnych / 15
2. Wczesne chrześcijaństwo i okres podbojów kolonialnych
3.
XX wiek
/ 2 3
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
/
19
Tłumaczenie konsekutywne / 2 4
Próby z tłumaczeniem symultanicznym / 2 9
Tłumacze podczas procesu norymberskiego - pierwsi „symulaniści"
Tłumaczenie konferencyjne w Polsce /
41
/
Część II
Podstawy teoretyczne, kierunki badań, problemy i kształcenie
4.
Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2007
Teorie i modele
/
47
ISBN 978-83-01-15113-3
4.1. Definicje / 4 7
4.2. Podejścia i szkoły / 5 7
4.2.1. Badania niemieckie / 5 7
4.2.2. Interpretacyjna teoria przekładu ustnego
4.2.3. Szkoła radziecka / 61
4.3. Modele tłumaczenia ustnego / 6 4
/
58
5. Przekład jako proces
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
ul. Miodowa 10, 00-251 Warszawa
tel. 022 69 54 321 ; faks 022 69 54 031
e-mail: pw n@ pw n.com .pl; www.pwn.pl
5.1. Bilingwizm /
5.2. Jednoczesność
5.3. Rozumienie /
/
79
79
/ 82
86
6. Pamięć w tłumaczeniu ustnym /
89
7. T łu m aczen ie ja k o p ro d u k t / 99
7.1. Trudności obiektyw ne. Typy tekstów
7.2. Błędy w tłum aczeniu / 1 1 0
7.3. Płynność /
112
7.4. Elementy niewerbalne / 119
/
99
Wstęp
122
8. T e ch n iki i stra te g ie w tłu m a cze n iu ustnym
9. Ewaluacja tłu m a cze n ia u stnego / 134
10. Kształcenie tłu m a czy ustnych
/
148
/
Część III
P ro fe sjo n a liza cja
11. N o rm y w tłu m a cz e n iu ustnym
/
157
/
/
171
175
12. R ozw ój za w o du / 164
13. S tow arzyszenia zaw o d o w e tłu m a czy ustnych
14. P rzekład u s tn y ko n fe re n cyjn y i ś ro d o w isko w y
15. Przekład u s tn y w XXI w ie k u / 182
15.1. Tłum aczenie na odległość / 1 8 2
15.2. M aszynowe tłum aczenie ustne, czyli autom atyczne tłum aczenie dialogów
w czasie rzeczywistym / 18 7
P odsum ow anie / 196
Nowe typy przekładu ustnego / 1 9 6
Nowe m etod y kształcenia tłumaczy ustnych
Nowe kierunki badań / 1 9 8
Nowe kierunki rozwoju zaw odu / 1 9 9
/
197
S uplem ent. S y lw e tk i w ie lk ic h tłu m a czy, te o re ty k ó w i d y d a k ty k ó w p rze kła du
u stnego
B ib lio g ra fia
/
/
200
212
/
231
Indeks rze czo w y
Niniejsza książka stanowi całościowe przedstaw ienie w języku polskim
problematyki przekładu konferencyjnego, który je s t drugą, obok prze­
kładu środow iskow ego, odm ianą przekładu ustnego. Przekład ustny to
rodzaj naturalnej mediacji międzyjęzykowej i międzykulturowej, która
pojawiła się w raz z rozw ojem języków. Można powiedzieć, że od czasu
zburzenia mitycznej wieży Babel ludzie zawsze potrzebowali tłumaczy do
wymiany handlowej, do szerzenia w ierzeń i religii, prowadzenia wojen
i okupowania ziem. Zmieniała się nie tylko ich rola, funkcja czy misja:
bywali przewodnikami, agentam i, kupcami, szpiegami. Bywali też pośred­
nikami między ludźmi a bogami. Już w Biblii znajdujemy wzmiankę
o tłumaczu
melits.
W Księdze Rodzaju (42, 23) czytamy: „Nie wiedzieli zaś,
że Jó z ef to rozum ie, bo rozmawiali z nimi przez tłum acza”. Pierwsze opisy
działalności tłumaczy powstały w czasach starożytnych. Znany je s t nie
tylko egipski hieroglif oznaczający tłumacza ustnego. W jednym z m uzeów
w Wiedniu m ożna zobaczyć płaskorzeźbę przedstawiającą „podwójną
postać” tłumacza faraona Horem heba podczas wykonywania swojej pracy.
Zachowały się również tablice nagrobne tłumaczy z czasów rzymskich.
Przez długie stulecia przekład ustny traktow ano jako proces zupełnie
naturalny, naw et jako coś niepow ażnego, co nie wymaga naukowego
opisu, zgodnie ze stw ierdzeniem - że „tłum aczem trzeba się urodzić, nie
można nim zostać” - Jeana Herberta, jed n e g o z wielkich tłumaczy kon-
sekutywnych XX w., a jed no cześnie jed n e g o z założycieli pierwszej szkoły
tłumaczy w Genewie. Jednakże ju ż od pierwszych lat XX w. dawało się
zauważyć rosnącą rolę zarów no przekładu ustnego, jak i samego tłu­
macza. Można naw et stwierdzić, że ubiegły wiek był stuleciem praw dzi­
wej eksplozji przekładu ustnego konferencyjnego w e wszystkich jeg o
odmianach: przekładu konsekutyw nego, stosow anego podczas konferen­
cji pokojowej w Paryżu w 1919 r. i następnie w Lidze Narodów, przekładu
sym ultanicznego, którego światowa prem iera, po wielu latach prób,
odbyła się w czasie procesu norymberskiego w latach 1945-1946, prze­
kładu konferencyjnego na odległość, którego próby czynione są od lat 70.,
i wreszcie przekładu ustnego maszynowego, którego zaczątki m ożem y
obserw ow ać w Niemczech, USA i Japonii od lat 80. XX w.
Wraz z praktyką przekładu ustnego konferencyjnego nastąpił rozwój
szkół tłumaczy na całym świecie. Jedna z pierwszych - École d ’interprètes
w Genewie - powstała w 1941 r. i od początku była nastawiona przede
wszystkim na kształcenie tłum aczy ustnych. W Polsce pierwszym o śro d ­
kiem akademickim, kształcącym zarów no tłumaczy pisemnych, jak i u st­
nych, stało się pow ołane do życia w 1963 r. na Uniwersytecie W arszaw­
skim Wyższe Studium Języków Obcych (WSJO), przekształcone w 1972 r.
w Instytut Lingwistyki Stosowanej, które nieprzerw anie kształci tłumaczy
konferencyjnych na studiach stacjonarnych i podyplomowych w kom bina­
cjach językowych ABC, ACC lub AB.
Przekład ustny konferencyjny pojawił się wraz z rozwojem stosunków
międzynarodowych. Demokratyzacja m iędzynarodow ego życia publiczne­
go, konieczność zapew nienia komunikacji językow ej, zresztą nie tylko
m iędzy dyplomatam i, w trakcie spotkań na wysokim szczeblu, musiały
wywrzeć wpływ na kształt tego zawodu. W okresie międzywojennym
w obradach M iędzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) brali udział nie
tylko zawodowi i wielojęzyczni dyplomaci, lecz również przedstaw iciele
państw , związków zawodowych, pracodawców i pracowników. Z czasem
okazało się, że przekład konferencyjny stanowi nieodłączny elem ent
działalności wszelkich wielkich organizacji międzynarodowych tak poli­
tycznych, ekonomicznych, jak i wojskowych, które mają własne zasoby
tłumaczy konferencyjnych, wykształconych w edług określonych reguł
i zasad. Również resorty spraw zagranicznych w wielu krajach dysponują
własnymi kadrami tłumaczy. Na przykład D epartam ent Stanu w USA
zatrudnia tłumaczy ustnych od wieku XVIII.
Osoba tłum acza konferencyjnego je s t dzisiaj niezbędna podczas
każdego rodzaju spotkań międzynarodowych i zarazem wielojęzycznych.
Zawód tłum acza konferencyjnego stał się popularny i atrakcyjny, do czego
przyczyniły się również filmy fabularne oraz powieści, w których często
w ystępuje on jako główny b oh ater (np. w powieści
Serce tak białe
Javiera
M anasa czy ostatnio w filmie
Tłumaczka
w reżyserii Sydneya Pollacka
z Nicole Kidman w roli głównej). O tłum aczach wspom inają w swych pa­
miętnikach m ężow ie stanu, a i sami tłum acze wydają swoje wspom nienia.
Opinia publiczna miała okazję zobaczyć po raz pierwszy tłumaczy przy
pracy podczas procesu norym berskiego, a do prestiżu ich zaw odu przy­
czyniły się b ezpośrednie transm isje z posiedzeń Rady Bezpieczeństwa
Narodów Zjednoczonych, które przez wiele lat nadawała jed n a z rozgłośni
amerykańskich (por. Seleskovitch 1968: 28).
Wydaje się zatem rzeczą naturalną, że sami tłum acze się zaintereso­
wali teoretycznym i podstaw am i swojej działalności, a następnie dydak­
tyką przekładu konferencyjnego. W rzeczywistości największymi teo rety ­
kami i dydaktykami teg o typu przekładu okazali się wielcy tłum acze
praktycy, jak np.: Leon Dostert, Danica Seleskovitch, Ghelly V. Chernov czy
Andrzej Kopczyński.
Dzisiaj teoria przekładu ustnego konferencyjnego to ugruntow ana
dyscyplina naukowa, rozwijająca się od kilku dziesięcioleci w licznych
ośrodkach uniwersyteckich. Dlatego celem książki je s t ukazanie wielo-
rakości podejścia do problematyki przekładu ustnego, złożoności jeg o
procesu oraz różnorodności badań prowadzonych nad tym rodzajem
przekładu. Istotną część pracy stanowi przedstaw ienie faktów historycz­
nych z dziejów przekładu ustnego, tego najbardziej naturalnego sposobu
porozum iew ania się ludzi, mówiących różnymi językami i reprezen­
tujących różne kultury. Innym w ątkiem je s t om ówienie rozwoju przekładu
ustnego: od praktyki przez dydaktykę do teorii. W pracy przedstaw iam też
etapy tw orzenia się związków praktyki zawodu z nauką.
Książka została o parta na najnowszych badaniach teoretycznych oraz
empiiycznych nad przekładem ustnym konferencyjnym, prowadzonych
głównie w Europie i Stanach Zjednoczonych. Jest om ówieniem najważniej­
szych opracow ań, opisów oraz doświadczeń prowadzonych nad tego ro­
dzaju przekładem . Odnosi się nie tylko do osiągnięć nauki zachodniej,
lecz czerpie również z opisów badaczy z Europy Środkowej i Wschodniej,
w śród których podkreślam nieliczne, ale w ażne prace naukowców pol­
skich. Zwracam też uwagę na możliwości rozwoju przekładu konferencyj­
nego, a zwłaszcza na prace prow adzone nad przekładem na odległość oraz
nad autom atycznym przekładem ustnym dialogów w czasie rzeczywistym.
Książka składa się z trzech części, które odzwierciedlają zasyg­
nalizowane tu tem aty związane z przekładem ustnym konferencyjnym:
Część I
zawiera rys historyczny.
Część II -
teorię przekładu konferencyj­
nego,
Część III
- om awia praktykę przekładu, stan obecny i perspektywy
rozw oju tłum aczenia konferencyjnego.
W
Części I
om awiam rozwój zawodu od czasów starożytnych, od
Egiptu faraonów i starożytnej Grecji i Rzymu do czasów współczesnych
i sposobów wykonywania zaw odu tłum acza konferencyjnego w wielkich
organizacjach m iędzynarodowych. Wiek XX je s t
par excellence
stuleciem
tłum aczenia ustnego. Przedstawiam zdarzenia, które stanow ią kamienie
milowe w rozwoju technik tłum aczenia konferencyjnego zarów no kon-
selcutywnego, jak i symultanicznego: od kongresu pokojow ego w 1919 r.,
który był w stępem do powołania Ligi Narodów, przez wielkie między­
narodow e wydarzenia, proces norymberski w latach 1946-1947, po ­
w stanie Organizacji Narodów Zjednoczonych i instytucji europejskich.
Część I
kończą uwagi na tem a t rozwoju przekładu konferencyjnego
w Polsce, którego zaczątkiem było zastosow anie techniki tłum aczenia
sym ultanicznego podczas procesu zbrodniarza w ojennego Arthura
C. Greisera w Poznaniu w 1946 r. oraz na Światowym Kongresie Obroń­
ców Pokoju w W arszawie w 1950 r.
Część II
pracy poświęciłam zagadnieniom teoretycznym tłum aczenia
ustnego. W większości badań nad przekładem ustnym konferencyjnym,
rozum ianym jak o proces i produkt, zauważyć m ożna cztery podejścia
związane z wym iarem konceptualnym tej działalności: podejście języko­
we, interakcyjne, kulturow e i kognitywne. Zgodnie z tym rozróżnieniem ,
om awiam podstaw ow e problem y przekładu ustnego. W pierwszych
rozdziałach przedstaw iam definicje oraz m etodologię baclań zgodnie
z teoriam i rozwijanymi m.in. przez badaczy niemieckich, szkołę paryską
czy szkołę radziecką. W aktualnych badaniach nad przekładem konferen­
cyjnym stosuje się przew ażnie podejście interdyscyplinarne, biorąc pod
uw agę różnorodność k ontekstów i typów mediacji oraz dokonując
typologizacji przekładu jak o procesu zgodnie z takimi param etram i, jak
rodzaj m edium , miejsce, sposób tłum aczenia, typ dyskursu, uczestnicy
spotkania z tłum aczem , przygotow anie zaw odow e tłum acza.
Studia interdyscyplinarne nad przekładem ustnym opierają się na ba­
daniach psycholingwistycznych, neurolingwistycznych, lingwistycznych,
socjologicznych oraz z zakresu antropologii kulturowej. Przedstaw ione
podejścia są po^lc<*w ą opisu takich zagadnień, jak przekład rozumiany
jak o transfer w erbalny, (re)konstrukcja znaczenia w języku docelowym,
przetw arzanie informacji, um iejętności, produkcja tekstu/dyskursu, m e­
diacja. M odelowanie przekładu ustnego stanowi bardzo istotne miejsce
w badaniach teoretycznych, dlatego też omawiam liczne m odele prze­
kładu ustnego, m.in. m odele interakcyjne, kognitywne, m odele pamięci
w przekładzie ustnym, m odel społeczno-zawodowy.
Równie istotne miejsce w książce zajmuje opis przekładu ustnegQ
konferencyjnego rozum ianego jako proces. Omawiam m.in. problem
dwujęzyczności oraz jednoczesności słuchania i mówienia. Z tego też
powodu należy zdefiniować takie zjawiska, jak podzielność uwagi, pauzy
i synchronizacja, odstęp w zględem tekstu wyjściowego i segmentacja
tekstu docelow ego oraz wyróżnianie jed n o ste k tłum aczenia. Kolejnym
zagadnieniem je s t rozum ienie w języku ojczystym i obcym oraz prze­
twarzanie informacji. W części poświęconej tej kwestii zdaję sprawę
z badań z zakresu psycholingwistyki, które analizują m.in. operacje
przetwarzania informacji przez tłumacza. Istnieją liczne prace ekspery­
m entalne dotyczące roli pamięci w przekładzie konferencyjnym symul­
tanicznym i konsekutywnym. Bogatą literaturę ma kwestia wspomagania
pamięci w tłumaczeniu konsekutywnym za pom ocą notatek. W książce
przedstaw iam te sprawy, podobnie jak problem atykę związaną z pro­
dukcją tekstu przekładu, a przede wszystkim takie param etry jakości,
jak płynność mowy tłum acza, jeg o wahania i poprawianie się, wpływ
akcentu, szybkość mowy uwarunkowanej przez mówcę tekstu wyjściowe­
go, stopień złożoności mowy oryginalnej, elem enty niewerbalne w trakcie
tłumaczenia itp.
Proces przekładu ustnego konferencyjnego zakłada, że tłumacz
potrafi stosow ać odpow iednie techniki i strategie pozwalające na wykona­
nie tej skomplikowanej operacji mentalnej. Opisuję zatem strategie
właściwe dla przekładu ustnego, a zwłaszcza antycypację i kondensację.
Zajmuję się również przekładem ustnym rozumianym jako produkt, który
ma odpow iadać oczekiwaniom użytkowników. Związane je s t to ze zde­
finiowaniem jakości tłum aczenia i m etod ewaluacji przekładu. Część
teoretyczną zamykają rozważania na tem at nauczania przekładu ustnego
konferencyjnego, związanych z tym wymagań, m etodologii kształcenia,
testó w kompetencyjnych, zdobywania doświadczenia w zawodzie.
Część III
przedstaw ia aspekty praktyczne zaw odu tłumacza konferen­
cyjnego. Otwierają ją rozw ażania na tem a t norm w tłumaczeniu ustnym
konferencyjnym, tj. norm oczekiwań odbiorców przekładu, norm zaw odo­
wych, wreszcie norm sytuacyjnych, pragmatycznych, zgodnie z którymi
przekład definiuje się w kategoriach sukcesu. Zagadnienie norm wiąże się

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin