Cezary Sikorski - Niektóre aspekty NEP-u.pdf

(2777 KB) Pobierz
Materiały
Analizy
Studia
Cezary Sikorski
Niektóre aspekty
NEP-u
Redakcja Publikacji
Wydziału Ideologicznego KC PZPR
Redakcja Publikacji Wydziału Ideologicznego K C P Z P R przedkłada uwolni
Czytelnikom kolejną broszurą z serii wydawniczej M A T E R IA Ł Y , A NA L I Z Y ,
STU D IA . Zamieszczamy w tej serii takie materiały, szkice, eseje, studia Up.,
które ze wzglądu na ograniczony zasięg upowszechniania nie dotarły do a-
ktywu ideologicznego partii, a
—
jak sądzimy
—
powinny mu być znane ze
względu na wagę i aktualność poruszanej tematyki. W iele z nich jest świa­
dectwem bardzo indywidualnego, często kontrowersyjnego odczytania zaga­
dnień społeczno-politycznych, ekonomicznych, historycznych itp. Uważamy,
że materiały te poznać powinniśmy. Zachęcamy do lektury!
Uwagi i propozycje prosimy kierować pod adresem Wydziału Ideologicznego
K C PZPR .
OD AUTORA*
Od pewnego czasu ma miejsce w Polsce wzrost zainteresowania historią
ZSRR. Niestety nie wynika ono z chęci naukowego poznania przebiegu bu­
downictwa socjalizmu w Kraju Rad, lecz z przekonania, iż dominujące dziś
w Polsce tendencje historyczne wzmocnić można poprzez odwołanie się do
tego, co kiedyś miało miejsce w ZSRR. To instrumentalne traktowanie his­
torii prowadzić musi nieuchronnie do wielu uproszczeń. Jednym z najbar­
dziej znanych jest twierdzenie, iż w Polsce rozpoczynamy obecnie etap his­
toryczny analogiczny do tego, który miał miejsce w ZSRR w latach 1921-1929,
tj. w okresie tzw. nowej polityki ekonomicznej
(nowaja ekonomiczeskaja po-
litika
— NEP).
Pójdźmy inną drogą. Spróbujmy spojrzeć na nową politykę ekonomiczną
jak na jeden z etapów okresu przejściowego w ZSRR. A zatem jak na etap
niepowtarzalny w całokształcie swego historycznego przebiegu. Lecz patrzmy
nań
okiem uzbrojonym teoretycznie, posługując się leninowską koncepcją
okresu przejściowego, która pod każdym względem daleko wykracza poza
granice ZSRR i dlatego pozwala w tym, co specyficzne, odkrywać to, co
powszechne. Stąd plan poniższej broszurki. Rozpoczyna ją kilka uwag o
periodyzacji wczesnej historii ZSRR. Następnie zreferuję podstawowe pro­
blemy leninowskiej koncepcji okresu przejściowego w tzw. słabym ogniwie
imperializmu. Po tym łatwo będzie zrozumieć leninowską ocenę samego
NEP-u, którą zajmę się odrębnie. W końcu skonfrontuję ustalenia i przeczucia
Lenina z praktyką, NEP-u. Głównie po to, by ujawnić skuteczność lenino­
wskiej koncepcji okresu przejściowego, z której pomocą badać można różne
fazy przejścia — także NEP.
* Cezary Sikorski — autor książki
Cienie N E P-u
— stosując podejście właściwe dla
materializmu historycznego, z wykorzystaniem bogatej literatury przedmiotu opisuje
i analizuje politykę gospodarczą państwa radzieckiego w latach 1921—1929.
Na łamach prasy radzieckiej toczy się wielowątkowa, ciekawa dyskusja o problemach
budownictwa socjalistycznego, o występujących w nim. sukcesach, zahamowaniach i
sprzecznościach. Lepsze rozumienie historii socjalizmu to część składowa dojrzałego
programowania jego rozwoju. Dlatego tak ważne jest potwierdzanie, co było prawi­
dłowością, a co wypaczeniem, które koszty postępu były nie do uniknięcia, które zaś
wynikały z popełnianych błędów.
Również polscy badacze marksistowscy analizują dzieje Kraju Rad. Ich uwagę przy­
kuwają zwłaszcza wstępne etapy porewolucyjnych przeobrażeń. Publikacja C. Sikor­
skiego dotyczy okresu NEP-u, lecz jest zarazem głosem w teoretycznej dyskusji o eta­
pach realnego socjalizmu, a zwłaszcza mechanizmach decydujących o przechodzeniu
do kolejnych stadiów zmian ustrojowych.
Praca, którą przedstawiamy naszym Czytelnikom, jest kontrowersyjna. Zawiera wiele
tez skłaniających do dyskusji. Niewątpliwie jednak jej lektura poszerza wiedzę o his­
torii socjalizmu oraz zmusza do myślenia, nie pozostawia obojętnym.
3
I. U W A G I O PERIODYZACJI HISTORII ZSRR
Najbardziej tradycyjny podział pierwszych dziesięcioleci budownictwu so­
cjalizmu w ZSRR wygląda następująco: w latach 1918-—>1920 ma miejsce tzw.
komunizm wojenny, w którym to okresie toczyła się
walka
o utrzymanie i u-
gruntowanie władzy radi, w latach 1921— 1929 mamy do czynieniu z tzw.
nową polityką, ekonomiczną, której celem podstawowym jest
odbudowa
zni­
szczonej w trakcie wojny światowej i domowej gospodarki, w roku 1980 roz­
poczynają się tzw. pięciolatki; w ich ramach realizowana jest
industrializacja
krajiu oraz
masowa kolektywizacja.
Sam w
sobie
podział ów nie budzi wielkich zastrzeżeń, choć oczywiście,
wprowadzać motana bardziej dokładną periodyzację. Wątpliwości wzbudzają
za to kryteria, na których podstawie odróżnia się poszczególne fazy budowni­
ctwa socjalizmu w ZSRR. W jaki bowiem sposób przeciwstawia .się z reguły
okres komunizmu wojennego fazie nowej polityki, ekonomicznej? O komu­
nizmie wojennym powiada się, że miało wówczas, miejsce .,przyspieszone bu­
downictwo socjalizmu” oparte na ,poza
ekonomicznych
metodach walki” , dzięki
czemu zlikwidowane zostały prawie zupełnie „elementy kapitalistyczne”, w y­
miana
ekonomiczna
między proletariackim miastem a chłopską wsią oparta
była na systemie obowiązkowych
kontyngentów,
zredukowane zostały sto­
sunki towarowo-pieniężne., znaturalizowaine zostały stosunki ekonomiczne,
płaca robocza, podział wytworzonych dóbr ild. Te formy organizacji życia
społecznego pozwoliły przetrwać, lecz ostatecznie nie mogiły stanowiić pod­
stawy dalszego budownictwa socjalizmu. Przekonywało- o tym niezadowolenie
mas pracujących (głównie chłopstwa), które na przełomie lat 1920—'1 2 1 zna­
91
lazło wyraz w szeregu powstań (np. bunt kronsztadzlki). Często podkreśla ,się
w związku z tym, że komunizm wojenny
nie był normalną fazą budownictwa
socjalizmu,
że był przedłużeniem samego aktu rewolucji, i
właściwe budowni­
ctwo socjalizmu
rozpoczęło .się dopiero później.
Takim normalnym, etapem budownictwa socjalizmu miał być okres nowej
polityki ekonomicznej. Oznaczał on bowiem nową fazę sojuszu rofooitniezo-
-chłopskiego:, opartą na prawidłowej — bo uwzględniającej interesy chłopstwa
— wymianie między miastem a wsią, uznanie prawa chłopstwa do samodziel­
nego gospodarowania ziemią, wstrzymanie przymusowych akcji kartełizacji,
uspółdziełczania, iitp. rolnictwa', a także . rzestawi,einie gospodarki państwowej
p
na rozrachunek gospodarczy, rozwój normalnych stosunków ekonomicznych
mających za podstawę odbudowaną waluitę, zniesienie wszelkiego przymusu
pozaekonomicznego, odtworzenie rynku pracy (a nawet bezrobocie), w ikońcu
— na co najczęściej zwraca się uwagę, — ponowne dopu,szczenię kapitału
zagranicznego i rodzimego d,o gry ekonomicznej. Wszystko to, służyło nie
tylko szybkiej odbudowie zniszczonej gospodarki, lecz — co podkreśla się
— stanowić mogło, prawidłowy grunt dla dalszych socjalistycznych przeobra­
żeń. Niestety, ten pokojowy rozwój stosunków socjalistycznych zakłócony
został w okresie stalinowskich pięciolatek, kiedy to powrócono do wojen­
nych metod budownictwa socjalistycznego rodem z , komunizmu wojennego.
4
To dlatego — podkreśla się — wszelkie sukcesy z tego kolejnego okresu w y­
dają. się dwuznaczne, gdyż okupione zostały niewspółmiernym do ich w iel­
kości cierpieniem mas pracujących.
Powyższe kryteria służące wyodrębnianiu faz budownictwa socjalizmu w
ZSRR wydają się nader wątpliwe'. Czy faktycznie naturalizacja stosunków
gospodarczych
miała charakter powszechny w okresie
komunizmu
wojenne­
go? Wszak iw owym okresie od 30 do 45 proc. konsumowanego iw miastach
chleba i mąki pochodziło' ze sprzedaży pozaikartkowej, która podtrzymywała
i ożywiała wciąż procesy wymiany rynkowej. Cały proces szybkiej nacjonali­
zacji. banków, przemysłu i transportu był w pełni racjonalny ekonomicznie.
Po pierwsze — był formą, wałki o utrzymanie produkcji w sytuacji bojkotu
władzy radzieckiej przez rodzimy i zagraniczny kapitał. iPo drugie — dzięki
ternu,
mogły
mieć miejsce', w pełni, uzasadnione potrzebami
gospodarczymi,
procesy koncentracji i centralizacji siły roboczej.
Pod
wieloma względami
przebieg tego procesu przypominał rozwój tendencji monopolistycznych w
rozwiniętych krajach kapitalistycznych, tyle, że podmiotem przemian było. fu
nie nowoczesne państwo 'burżuazyjne, lecz tworzące się państwo, robotnicze,
które czerpało swą siłę właśnie .ze znacjonalizowanego w najszerszej sikali
przemysłu, 'transportu i systemu bankowego. Czy- był to proces
nieekonomicz­
ny?
Na to pytanie odpowiedzieć można twierdząco tylko wówczas, gdy za
nieekonomiczne uzna się wszelkie 'tendencje rozwoju nowoczesnego kapitaliz­
mu, z którego doświadczeń musi korzystać .socjalizm, gdy „ekonomicizność”
zredukuje się do wyidealizowanego modelu gospodarki wolnokonkurencyjnej.
W końcu podkreślić należy, iż owe „socjalistyczne tendencje monopolistyczne”
stanowiły jedynie część obrazu gospodarki komunizmu wojennego. Wspomnie­
liśmy już, że iw całym tyim okresie istniał rynek., a iwymiana towarowa wciąż
podważała i wypaczała „socjalistyczne tendencje monopolistyczne” ,
gidyż
poza
obszarem znacijonalizowanej gospodarki państwowej istniało morze gospodar­
ki droibnotoiwarowej, głównie chłopskiej, która nadawała ton ówczesnym prze­
mianom (uczestniczyła w nich realizując własne interesy) ,i która ostatecznie
zadecydowała o fiaisku 'komunizmu 'wojennego1 wówczas gdy komunizm wo­
,
jenny stał się faktycznie barierą dila ekspansji drabnotowarowych form pro­
dukcji. W swoisty sposób zwracał na to urwagę E. G. Gimipelson: „Ten termin
(komunizm wojenny — C.
S.)
— czytamy — nie odpowiadał całej społeczno-
-ekonomicznej treści rozwoju republiki, radzieckiej ;w latach 1918—'1920. Środ­
ki
wojennokomunistyczne
odzwierciedlały tylko jedną, dość swoistą tendencję
w rozwoju gospodarki', uwarunkowaną głębokimi, obiektywnymi konieczno-
ścia-mi tych czasów. Równocześnie z tą tendencją przejawiała się ,i druga ten­
dencja, nieunikniona i konieczna w drobnoburżuazyjnym kraju: podtrzymują­
ca istnienie gospodarki drobnoburżuazyjnej', stosunków towarowo-pleniężnych,
prywatnego handlu itd.”
Dialektyczne przeplatanie się tych dwóch tendencji miało miejsce również
później, w okresie nowej polityki ekonomicznej. Reprodukowane głównie
przez gospodarkę droibnotowairową .stosunki towarowo~piemężne nigdy nie
występowały w jakiejś czystej postaci, nie powstał także rynek wolnokonku-
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin