Długosz-Kurczabowa, Dubisz - Gramatyka historyczna języka polskiego.pdf

(13100 KB) Pobierz
C'
KRYSTYNA DLUGOSZ-KURCZABOWA
STANISD\W DOBISZ
GRAMATYKA
HISTORYCZNA
JĘZYKA
POLSKIEGO
w
testach,
liliblio1uk11 Publiczna
w
Dzielnicy Wola
111.
st. Warszawy
WYPOŻYCZALNIA
Nn 51
Z
CZYTELNIĄ EDUKACYJNĄ
&1-11 I Wur.llzawa, ul.
J.
Olhracht.u
4w
tel: (0-22) prefhl 8;37-04-92
ćwiczeniach
i
tematach
egzaminacyjnych
''•
Bib1ioteka Publiczna
Warszawa - Wola
a
:n...
(.Z
1111111111111111111111111111111111
3061--078510-00
Spis
Wstęp
treści
.................................................................................................................... 5
I.
Testy ......................................................................... :......................... 8
Rozdział
1.1. Pochodzenie
języka
polskiego i metodologia
badań
................................ 8
1.2. Fonetyka ................................................................................................. 19
1.3. Fleksja .................................................................................................... 36
1.3.1. Rzeczownik .................................................................................... 36
1.3.2. Zaitnek ........................................................................................... 48
1.3.3. Przymiotnik .................................................................................... 52
1.3.4. Liczebnik ....................................................................................... 57
1.3.5. Fleksja imienna - zagadnienia ogólne .........:..............................
„ ..
61
1.3.6. Czasownik ............................................. ,........................................ 63
I.4.
Słowotwórstwo
....................................................................................... 71
I.4.1. Derywacja ...................................................................................... 71
I.4.2. I(o1npozycja ....................................................................... , ........... 76
1.5.
Słownictwo.
Zmiany znaczeniowe. Etymologia .................................... 79
I.6.
Składnia
.................................................................................................. 83
·
Rozd:iiał:II. Ćwiczenia
....................................................................................... 89
II.
I. Pochodzenie
języka
polskiego i metodologia
badań
............................ 89
11.2. Fonetyka· ................................................................................................ 96
II.3. Fleksja ................................................................................................. 104
IL
3 .1. Rzeczownik ...... .... .......... ... ........... ........ ..... ............. .... ....... ... ...... 104
11.3.2. Zain1ek ........................................................................................ 109
II.3.3. Przymiotnik ................................................................................
111
II.3.4. Liczebnik .................................................................................... 113
11.3.5. Fleksja imienna - zagadnienia ogólne ....................................... 115
11.3.6. Czasownik .................................................................................. 116
11.4.
Słowotwórstwo
.................................................................................... 121
II.4.1. Derywacja ...................................................................
„ ..............
121
II.4.2. Kompozycja ........................... :.................................................... 124
11.5.
Słownictwo.
Zmiany znaczeniowe. Etymologia ................................. 126
11.6.
Składnia
............................................................................................... 129
3
.
~
.::
:
Rozdział
III. Tematy egzaminacyjne
„ „ . „ „ „ . „ „ „ .. „ ....... „ „ „ ... „ . „ „ „ .. „ „ ..... „ „ ..
133
III.1. Pochodzenie
języka
polskiego
i
metodologia bada6.
„ „ . „ . „ „ „ „ „ . „ „ „
133
IIJ.2. Fonetyka ..
„ .... „ „ „ . „ „ „ .... „ . „ . „ „ „ „ . „ „ . „ „ „ „ „ .... „ . „ „ ...... „ „ .... „ .. „ „ „ „
134
· III.3. Fleksja .....
„ ..... „ ... „ „ ... „ ....•. „ „ „ „ .. „ „ . „ „ „ ... „ „ ...... „ . „ . „ „ „ .... „ „ .... „ „ ..
138
III.3.1. Rzeczownik ..
„„~·~·~·.„
....... „ „ ........ „ . „ „ „ „ .. „ .. „ „ ......... „.„.„.„ ... „ ..
138
IIl.3.2. Zai1nek
„.„ .. „ .. :,„„ ... „ „ ... „ . „ . „ „ „ „ .. „ .. „ „ „ ........ „.„ ... „ ...... „ „ ... „
140
III.3.3. Przy1niotnik
„ „ ... „ .... „ „ „ „ . „ „ . „ „ „ . „ ....... „ „ ........ „ „ ...... „ „ . „ „ „ ...
141
III.3.4. Liczebnik ....
„ „ ..... „ ...... „ .. „ .......... „ „ .. „ ....... „ „ „ ..... „ ............. „ ...
142
IJl.3.5. Fleksja imienna - zagadnienia ogólne
„ „ „ „ . „ „ „ „ „ „ „ . „ „ „ . „ „ „ .
143
III.3.6. Czasownik ...
„.„ ..... „.„ .. „ „ „ „ . „ .... „ . „ „ „ „ „ ..... „ „ ..... „ „ „ ..... „ ......
144
145
III.4.
Słowotwórstwo
III.4.1. Derywacja
„ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ . „ „ „ „ „ „ „ „ . „ „ „ . „ „ . „ „ „ . „ „ „ „ „ „ „ „ „
145
IU.4.2. J(on1pozycja ...
„ „ „ ... „ „ ....... „ „ „ „ .... „ „ „ „ „ . „ ... „ „ . „ . „ „ „ „ .. „ „ .....
146
III.4.3. Skróty i skrótowce
„ „ „ „ „ „ „ „ „ . „ . „ „ . „ „ „ . „ „ . „ „ „ „ „ „ „ „ „ „ . „ „ . „ .
146
III.4.4.
Słowotwórstwo
historyczne - tendencje rozwojowe
„ „ „ . „ „ „ „ .
146
III.5.
Słownictwo.
Zmiany znaczeniowe. Etymologia
„ „ „ „ „ „ „ „ „ . „ „ „ . „ „ .
147
.. ..............
„ ... „ „ . „ „ „ „ „ .
148
III.6.
Składnia
150
Odpowiedzi do rozdziah1 I
Odpowiedzi do rozdziaru II ...
„„„„„„„„„„„„„„„„.„„„„„„„.„„„„„„„.:.~„„.„„.
158
Wykaz skrótów i oznacze{1
221
Wstęp
W
zamyśle
autorów niniejsze opracowanie powinno
służyć
dwom pod-
stawowym celom dydaktycznym - nabywaniu i utrwalaniu wiedzy z za-
kresu gramatyki historycznej
języka
polskiego. Traktujemy je jako
uzupeł­
nienie naszego
podręcznika,
w którym
zawarliśmy
kurs tego przedmiotu,
najczęściej
realizowany na studiach polonistycznych - por. Krystyna
Dłu­
gosz-Kurczabowa,
Stanisław
Dubisz,
Gramatyka historyczna
języka
pol-
skiego,
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006 (zob.
także
wydanie poprzednie - Warszawa 2001).
·
Podręcznik
w obecnej wersji zawiera
wykład
zagadniefi. teoretycznych
ujętych
w siedmiu
częściach
tematycznych: 1.
Pochodzenie
języka
pols/de-
go;
2.
Fonetyka i fonologia
języka
polskiego- rozwój historyczny;
3.
Flek-
sja imienna;
4.
Fleksja werbalna;
5.
Słowotwórstwo;
6.
Składnia
w epoce
przedpols/dej i polszczyzny
przedpiśmiennej;
7.
Składniowo-stylistyczny
roz-
wój literackiej polszczyzny ogólnej (XVI-XX
w.). Niniejsze opracowanie
· zawiera testy,
ćwiczenia
i tematy egzaminacyjne,
kładzie
zatem nacisk na
pr~_ktyczną stronę
procesu nauczania i uczenia
się.
Mamy
nadzieję, że bę­
dzie ono pomocne zarówno
prowadzącym ćwiczenia
z gramatyki histo-
rycznej
języka
polskiego, jak i studentom. Adresujemy to opracowanie i do
słuchaczy
studiów stacjonarnych (licencjackich oraz magisterskich), i do
słuchaczy
studiów zaocznych, które z samej swej istoty
wymagają
bar-
dziej intensywnej samodzielnej pracy studenta.
Należy podkreślić, że
w tym
zbiorze testów i
ćwicze{1 zostały również uwzględnione
informacje i mate-
riały,
które
są
zawarte w drugim - komplementarnym do
podręcznika
- opracowaniu,
obejmującym
interpretacje tekstów staropolskich - por.
Wanda
Decyle-Zięba, Stanisław
Dubisz (red. nauk.),
Teksty staropolskie.
Analizy i interpretacje,
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, War-
szawa 2003. Opisy i interpretacje
dotyczą następujących
staropolskich
zabytków polszczyzny:
Bulli
gnieźnieńsldej,
Bogurodzicy,
Kazań święto­
krzyskich,
rot
przysiąg sądowych, Żywota św. Błażeja,
Biblii la·ólowej Zo-
fii,
Psałterza
jloria1iskiego
i
Psałterza puławskiego,
Kazmi
gnieźnieńskich,
TI·aktatu o ortografii polskiej
Jakuba Parkoszowica,
Legendy o
św.
Aleksym,
5
4
'•.'
I„
il
I
J
Matki Boskiej pod
krzyżem,
Rozmowy mistrza Polika1pa ze
śmier­
cią,
Satyry na leniwych
chłopów. Obejmują
zatem podstawowy dydaktyczny
korpus tekstów staropolskich.
Gramatyka historyczna
języka
polskiego w testach,
ćwiczeniach
i tema-
tach egzaminacyjnych
jest swego rodzaju przewodnikiem po problematy-
ce, która - z pozoru -
może'wydawać się
trudna i hennetyczna, ale po
bliższym
poznaniu okazuje
się
bardzo przydatna dla polonisty-filologa.
Opracowane przez nas testy,
ćwiczenia
i tematy
koncentrują się
- w na-
szym zamierzeniu - na zagadnieniach
najważniejszych, służą
utrwalaniu
i
uzupełnianiu
wiedzy o nich. Odpowiedzi, które zamieszczamy na
końcu
opracowania,
pozwalają ocenić uczącym się,
czy ich
wiadomości są
wy-
starczające
i pewne. Zadania
mają różny
stopieil
trudności
i w
zależności
od tego
mogą być spożytkowywane
przez odbiorców o
różnym
zakresie
wiedzy z gramatyki historycznej
języka
polskiego.
Naszą intencją było
rów-
nież
to, by nie
izolować
wiedzy o historycznych stadiach rozwojowych
polszczyzny od wiedzy o jej stanie
współczesnym.
Dlatego
też
w testach
i
ćwiczeniach są
liczne
odwołania
do
językowej współczesności, dzięki
cze-
mu
użytkownicy
tego
podręcznika mogą się opierać
na
własnej
kompeten-
cji
językowej.
Zgodnie z
tą intencją
w niniejszym opracowaniu
zostały
uwzględnione również
niektóre zadania
zaczerpnięte
ze zbioru opracowa-
nego przez W.
Gruszczyńskiego
(por. W.
Ałpatow
i
in.,
Zbiór
zadań
z
języ­
koznawstwa,
przekład
- opracowanie - adaptacja W.
Gruszczyński,
WSiP,
Warszawa 1990), które
są
przez nas oznaczone
gwiazdką(*).
W wymienionych
wyżej
podstawowych
częściach
tematycznych (po-
chodzenie'
języka
polskiego, fonetyka i fonologia, fleksja,
słowotwórstwo,
składnia)
testy i
ćwiczenia ściśle korespondują
z
podręcznikiem
naszego
autorstwa; jest tak
również
w dziale
zawierającym
tematy egzaminacyjne.
Uczący się może
zatem na
bieżąco sprawdzić,
co
już
wie, czego
się
na-
uczył,
a co wymaga jeszcze pracy. Nie ograniczamy
się
jednak
wyłącznie
do
treści
zawartych w wymienionym
podręczniku.
Wiemy
przecież
do-
brze,
że
na
zajęciach
z gramatyki historycznej
języka
polskiego podejmuje
się również
zagadnienia -
choćby
przy okazji analiz tekstów staropolskich
- z zakresu leksykologii historycznej. Dlatego
też
w niniejszym opracowa-
niu i te kwestie (w wyborze)
zostały uwzględnione,
a punktem odniesienia
dla tego
działu może być
leksykon autorstwa Krystyny
Długosz-Kurcza­
bowej,
Słownik
etymologiczny
języka
polskiego,
Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2005.
·
6
Żalów
Jak to wynika z
tytułu,
Gramatyka historyczna
języka
polskiego w te-
stach,
ćwiczeniach
i
tematach egzaminacyjnych
zawiera trzy typy pomocy
dydaktycznych. Po pierwsze,
są
to testy wielokrotnego wyboru (z zesta-
wem
właściwych
odpowiedzi),
zróżnicowane
pod
względem
stopnia tiud-
ności.
Utrudnienia m.in.
polegają
na tym,
że
- niejednokrotnie - z czterech
wariantowych odpowiedzi wszystkie
są właściwe,
czasem dwie lub trzy,
czasem tylko jedna. Po drugie,'
są
to
ćwiczenia
(testy otwarte)
również
za-
opatrzone w odpowiedzi. Po trzecie,
są
to
przykładowe
tematy egzamina-
cyjne, których zadaniem jest zwrócenie uwagi na
najważniejsze
problemy
i
potrzebę umiejętności
syntetyzowania
treści,
podczas gdy testy
i
ćwicze­
nia
kładą
nacisk na
wiadomości szczegółowe
i
umiejętności
analizy.
Mamy
nadzieję, że
nasze opracowanie
będzie
pomocne
także
w naby-
waniu i doskonaleniu szerszej
umiejętności- umiejętności
logicznego my-
ślenia,
która w
językoznawstwie
diachronicznym jest
niezbędna.
Warszawa,
kwiecień
2005 r.
K1ystyna
Długosz-Kurczabowa
Stanisław
Dubisz
,,
'\,
7
·:·;~;·:·:.
I
l
iiJ
,I
Roulzial I. Testy
1.1. Pochodzenie
języka
polskiegoimetodologia
badań
I.1.1. Nasi przodkowie Praindoeuropejczycy
a) ok. 5000 lat temu;
b) ok. 30 wieków przed Chtystusem;
c) ok. 3 wieków p.n.e.;
d) ok. 1500 lat p.n.e.
żyli:
i\'
Ili
l
l:\
i'
f!1
I.1.6.
a)
b)
c)
d)
Najważniejsze
zabytki pisane
języka
greckiego
XXX
w. p.n.e.;
XV w. p.n.e.;
XII w. p.n.e.;
II w. p.n.e.
pochodzą
z:
H
Li
I
I.1.2. Czy wszystkie etniczne
języki współczesnej
Europy
wywodzą się
ze wspólnoty praindoeuropejskiej?
a) tak, wszystkie;
b) nie wszystkie - z
wyłączeniem
niderlandzkiego;
c) nie wszystkie - z
wyłączeniem fińskiego;
d) nie wszystkie - z
wyłączeniem fińskiego, węgierskiego, estońskie­
go, baskijskiego.
I.1.3. Wspólnota praindoeuropejska
zróżnicowała się
na
następujące
ro-
dziny
językowe:
a) indyjskie,
irańskie, ormiańskie, albańskie, romańskie, germańskie,
ba.\to-slowiańskie, ugro-fińskie;
1.1.7.
Najwcześniejsze
zabytki pisane
języka
a)
XX
w. p.n.e.;
b)
V
w. p.n.e.;
c)
II
w. p.n.e.;
d) II
w.
n.e.
łaciI1skiego pochodzą
z:
I.1.8.
Najwcześniejsze
zabytki pisane
języka prasłowia{1skiego pochodzą
z:
a) III w. p.n.e.;
b)
III
w.
n.e.;
c)
VI
w.
n.e.;
d) nie ma
żadnych
zabytków pisanych.
I.1.9. Z którego wieku
pochodzą najwcześniejsze
zapisy nazw
odnoszących się
do terytorium
języka
polskiego?
a)
Xw.;
b) IX
w.;
c)
XI
w.;
d):
~u
'w.
własnych
b) tocharskie, indyjskie,
irańskie,
anatolijskie (hetyckie),
tracka-ormiań­
skie, greckie,
albańslde,
italskie
(romańslde
), celtyckie,
gennańskie,
bałtyckie, słowiańskie;
c) tocharskie, indyjskie, tureckie, hetyckie, greckie,
romańskie, germań­
skie,
bałtyckie, słowiańslde;
d) indyjskie,
irańskie, onniańskie, albańskie, ugro-fińskie,
pruskie, cel-
tyckie,
bałtyckie, słowiańskie.
I.1.4.
a)
b)
c)
d)
Ile
współcześnie
12;
9;
30;
2.
wyróżniamy
rodzin
języków
ie.?
I.l.JO. Na podstawie jakiego kryterium
wyodrębnia się języki
centralne
i peryferyjne?
a) miejsca zamieszkania ich
użytkowników;
b)
zmian.językowych
w pie.
(języki
satemowe i kentumowe);
c) przestrzeni migracji ludów pie.;
d)
wewnętrznej
struktmy hierarchicznej.
l.1.11. Do jakiej wspólnoty
językowej
ryjne,
języki
centralne?
a) indoeuropejskiej;
b)
bałto-słowiaóskiej;
c)
prasłowiańskiej;
d) prapolskiej.
odnoszą się
terminy:
języki
peryfe-
I.1.5.
Najważniejsze
zabytki pisane
języków
indoeuropejsldch
pochodzą
z:
a) XVIII w. p.n.e. - zabytki
języka
starohetyckiego;
b)
XXX
w. p.n.e. - zabytki
języka
praindoeuropejsldego;
c) XV w. p.n.e. - zabytki
języka łacińsldego;
d)
II
w. p.n.e. - zabytki
języka bałto-słowiańskiego.
8
l. l.12. Do grupy
języków
centralnych
należą języki:
a) tocharskie, anatolijskie, italskie, celtyckie, greckie, germaliskie;
b) indyjslde,
irańskie, tracko-onniańskie, albańslde, bałtyckie, słowiańslde;
9

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin