Nawożenie roślin uprawnych regulacje prawne w zakresie bezpieczeństwa stosowania nawozów
Najważniejsze zasady stosowania nawozów wynikające z obowiązujących aktów prawnych
· Dozwolone jest stosowanie tylko tych nawozów, które zostały dopuszczone do obrotu na mocy ustawy o nawozach i nawożeniu, przepisów rozporządzenia nr 2003/2003 oraz nawozów naturalnych.
· Dawka nawozu naturalnego zastosowana w ciągu roku nie może przekraczać 170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych
· Przy ustalaniu dawek nawozów należy brać pod uwagę potrzeby pokarmowe roślin oraz zasobność gleby w składniki pokarmowe
· Nawozy powinny być stosowane równomiernie na całej powierzchni pola, w sposób wykluczający nawożenie pól i upraw do tego nieprzeznaczonych
· Nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej lub płynnej stosuje się w okresie od 1 marca do 30 listopada (z wyjątkiem nawozów stosowanych pod osłonami)
· Nawozy naturalne i organiczne w postaci płynnej stosuje się przy użyciu aplikatorów doglebowych, deszczowni lub wozów asenizacyjnych wyposażonych w płytki rozbryzgowe lub węże rozlewowe
· Nawozy naturalne należy przykryć lub wymieszać z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu (z wyjątkiem nawozów stosowanych w lasach i na użytkach zielonych)
· Nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej mogą być stosowane w czasie wegetacji roślin (pogłównie) tylko na użytkach zielonych i na wieloletnich uprawach polowych roślin nieprzeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi
· Nawozy (z wyjątkiem gnojowicy) na gruntach rolnych stosuje się w odległości co najmniej 5 m od brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni do 50 ha; cieków wodnych; rowów (z wyłączeniem rowów o szerokości do 5 m liczonej na wysokości górnej krawędzi brzegu i rowu), kanałów
· Nawozy stosuje się na gruntach rolnych w odległości co najmniej 20 m od brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni 50 ha; stref ochronnych ujęć wody oraz obszaru pasa nadbrzeżnego
· Gnojowicę na gruntach rolnych należy stosować co najmniej 10 m od brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 50 ha; cieków wodnych; rowów z wyłączeniem rowów o szerokości do 5 m oraz kanałów
· Zabrania się stosowania nawozów na glebach zalanych wodą przykrytych śniegiem, zamarzniętych do głębokości 30 cm oraz podczas opadów deszczu
· Zabrania się stosowania nawozów naturalnych w postaci płynnej oraz nawozów azotowych na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10% oraz wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi
· Gnojówkę i gnojowicę przechowuje się wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji tego nawozu, w zamkniętych zbiornikach lub na nieprzepuszczalnych płytach zabezpieczonych w taki sposób, aby wycieki nie przedostawały się do gruntu
· Ważne akty prawne Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. (Dz.U.UE68 PL,15/t.2,L375/1,31.12.1991)
· Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej
· Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz. 1033) z późn. zmianami
· Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. Nr 80, poz. 479)
· Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 czerwca 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. 2012, poz. 745)
· Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 sierpnia 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz. U. 2013, poz. 1039)
Nawozy – środki używane w uprawie roślin (nawożenie) celem zwiększenia wysokości i jakości plonowania dzięki wzbogaceniu gleby w składniki pokarmowe niezbędne dla roślin i polepszeniu jej właściwości fizycznych, fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych, pochodzenia mineralnego lub organicznego. Nawozami są również produkty przeznaczone do zwiększania żyzności stawów rybnych. Wśród makroelementów niezbędnych roślinom wyróżnia się: azot, fosfor, potas, także wapń, magnez i siarkę, natomiast w niewielkiej tylko ilości rośliny potrzebują takich mikroelementów jak: żelazo, cynk, miedź, bor, molibden, chlor
Rodzaje i grupy nawozów
1. Nawozy mineralne, wysokoprocentowe, zawierają proste, bezpośrednio przyswajalne dla roślin lub po niewielkich tylko przemianach w glebie związki chemiczne; surowcami do produkcji są kopaliny, rudy, odpady przemysłu hutniczego, także odpady pochodzenia zwierzęcego; niektóre poprawiają strukturę gleby, zmieniają jej odczyn, usuwają toksyczne substancje; wyróżnia się nawozy:
o azotowe, najważniejsze z nawozów mineralnych, dzielą się na: • amonowe: siarczan (21% N), chlorek (25% N), węglan, woda amoniakalna,• saletrzane (azotanowe): saletra wapniowa (14% N), saletra sodowa (15% N), saletra potasowa (14% N),• saletrzano-amonowe: mieszaniny soli amonu i saletr oraz saletra amonowa (34% N), saletrzak czy roztwór saletrzano-mocznikowy (32, 30 lub 28% N),• amidowe: np. mocznik (46% N).
· fosforowe
Nawozy fosforowe – nawozy mineralne, których głównym składnikiem jest fosfor, makroelement w odżywianiu roślin, składnik białek, fityny, także organicznych kwasów nukleinowych ortofosforanów i metafosforanów.
Do najważniejszych należą:
•superfosfaty (16–18% P2O5) – będące mieszaniną diwodorofosforanu wapnia i siarczanu wapnia (gipsu), otrzymywane w reakcji pomiędzy kwasem siarkowym a fosforytami:
Ca3(PO4)2 + 2H2SO4 → Ca(H2PO4)2 + 2CaSO4.
Diwodorfosforan wapnia rozpuszcza się w wodzie, przez co jest łatwo przyswajalny przez rośliny.
Superfosfat podwójny (46% P2O5), znany też jako superfosfat potrójny, nie zawiera gipsu.
• precypitat (P2O5 do 30%) – będący wodorofosforanem wapnia (CaHPO4•2H2O).
• supertomasyna (28–30% P2O5) – otrzymywana przez stapianie fosforytów z sodą i krzemionką, także tomasyna, tzw. żużel Thomasa.
•termofosfaty
• metafosforany
• niektóre mączki nawozowe – mączki fosforytowe
• polifosforany
· potasowe
Nawozy potasowe – nawozy mineralne których głównym składnikiem jest potas w formie kationu K+, będący makroskładnikiem pokarmowym dla roślin, niezbędny w międzymembranowym transporcie elektronów podczas asymilacji dwutlenku węgla (CO2) oraz pośrednio do biosyntezy związków organicznych – sumarycznie jego niedobór powoduje mniejsze wytwarzanie cukrów (monosacharydów i w efekcie skrobi).
Nawozami potasowymi są wypłukiwane i suszone sole mineralne głównie chlorek potasu z minerału sylwin lub kainit (nawóz potasowo-magnezowy), saletra indyjska (azotan potasu, 45–46% K2O, 12% N2), , ewentualnie produkty z ich przerobu, jak np. kalimagnezja. • chlorkowe, stosowane dla roślin niewrażliwych na nadmiar chloru, gdzie potas występuje w postaci chlorku potasu (KCl), np. kainit (8–10% K2O), sole potasowe;
• siarczanowe, tu potas występuje w postaci siarczanu potasu, może je stosować dla wszystkich roślin, np. kalimagnezja (26–30% K2O nawóz potasowo-magnezowy);
o magnezowe
o siarkowe
o mikroelementowe
o wieloskładnikowe, nabierające coraz większego znaczenia w dobie intensyfikacji rolnictwa, produkuje się ich coraz więcej (np. amofos, nawozy NPK: nitrofoska, polifoska, azofoska itp.); wyróżnia się tu nawozy mieszane i kompleksowe;
2. Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe:
- tlenkowe, - węglanowe
3. Nawozy naturalne: obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi, guano
4. Nawozy organiczne: kompost, biohumus, na bazie żywych alg (hodowlanych)
5. Nawozy niekonwencjonalne, w tym nawozy: pochodzenia komunalnego, pochodzenia przemysłowego.
Obornik jest to nawóz naturalny, składający się z odchodów (kału i moczu) zwierząt gospodarskich oraz ściółki.
W systemie chowu zwierząt na tzw. płytkiej ściółce oprócz obornika wytwarzana jest gnojówka, czyli przefermentowany mocz z niewielką ilością kału, przenikający przez warstwę ściółki i gromadzony w specjalnych zbiornikach. Gnojowica powstaje w bezściołowym systemie chowu i jest mieszaniną odchodów zwierząt i wody z mycia stanowisk i pojenia . Aby racjonalnie i zgodnie z przepisami wykorzystać nawozy naturalne konieczne jest wyznaczenie dopuszczalnej i optymalnej dawki nawozów. Dawka dopuszczalna to taka, w której ilość wnoszonego azotu nie przekracza 170 kg N/ha
Dopuszczalną (maksymalną) dawkę nawozów obliczamy dzieląc dopuszczalną dawkę azotu przez zawartość składnika w 1 tonie lub 1 m 3 nawozu. Np. 1 tona gnojowicy bydlęca wg tabeli zawiera 3,4 kg N, zatem dopuszczalna dawka nawozu na 1 ha wynosi: 170 kg N/ha : 3,4 kg N/t = 50 t/ha = 50 m3/ha.• Przyjmuje się, że masa 1m3 gnojowicy i gnojówki jest równa ok. 1 t (1000 kg)Nawozy naturalne w postaci płynnej lub stałej, (obornik, gnojówka, gnojowica) można stosować w terminie od 1 marca do 30 listopada. Wyjątek stanowią uprawy pod osłonami, gdzie takie nawozy możemy stosować cały rok. (Dz. U. 2007 nr 147 poz. 1033).
Zawartość w nawozach pierwiastków stanowiących dla roślin składniki pokarmowe przyjęto umownie wyrażać w przeliczeniu na procentową wagową zawartość N, P2O5, K2O, MgO, CaO, SO3.
Nawozy mineralne mogą być dostarczane albo przez rozsiewanie na powierzchnię gleby, albo przez wprowadzenie pod jej powierzchnię razem z nasionami podczas siewu lub w międzyrzędzia roślin w czasie wegetacji (dokarmianie roślin). Nawozy stałe podawane są przy użyciu siewników lub rozsiewaczy, zaś płynne przy użyciu różnego rodzaju rozlewaczy. Rozsiewacze stanowią obecnie dominującą grupę maszyn służących do nawożenia mineralnego. Ich lekka i tania konstrukcja, duża wydajność i niezawodność stanowią o zaletach tych maszyn, pomimo gorszej równomierności rozsiewu nawozów w porównaniu na przykład z siewnikami nawozowymi. Jednak równomierność rozmieszczenia nawozów na powierzchni pola odgrywa coraz mniejszą rolę w związku ze zwiększaniem dawki nawozów na ha. Równomierność zależy również w dużej mierze od postaci nawozu i jego wilgotności. W zależności od sposobu umieszczenia nawozu na powierzchni gleby rozsiewacze dzielą się na: tarczowe, wahadłowe, pneumatyczne. Rozsiewacze tarczowe zawdzięczają swą nazwę elementom roboczym, którymi są jedna lub dwie obracające się tarcze. Cząstki nawozu zsuwają się z tarczy i rozrzucane są na pewną odległość zależną od kilku czynników. Cząstki te zaczynają poruszać się po tarczy, po pokonaniu tarcia ślizgowego wtedy, kiedy prędkość obrotowa tarczy (n) jest większa od jej prędkości krytycznej (nk - największa prędkość obrotowa tarczy, przy której cząstki nie przesuwają się jeszcze po jej powierzchni).
Siewniki nawozowe można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej należą siewniki rzutowe wysiewające nawóz równomiernie na całej szerokości roboczej, a do drugiej siewniki rzędowe układające nawóz w bruzdkach razem z nasionami podczas kombinowanego wysiewu lub w międzyrzędziach w okresie wegetacyjnym. Siewniki do nawozów mogą być budowane jako maszyny ciągnikowe zawieszane lub zaczepiane. Ze względu na budowę zespołu wysiewającego, siewniki dzielimy na ślimakowe, palcowe, talerzowe, wałkowo krążkowe i suwakowe. Siewniki nawozowe są wypierane przez rozsiewacze i należy się liczyć, iż w niedługim czasie zostaną całkowicie wycofane z użycia.
Płynne nawozy mineralne są coraz powszechniej stosowane w warunkach intensywnej uprawy roślin. Mogą to być nawozy jednoskładnikowe, głównie azotowe (woda amoniakalna, rozpuszczony mocznik lub bezwodny amoniak), oraz wieloskładnikowe z mikroelementami. Wyodrębnić można dwa sposoby podawania roślinom nawozów płynnych - doglebowe, poprzez system korzeniowy, oraz dolistne. Do nawożenia dolistnego, zwanego dokarmianiem, używa się opryskiwaczy wyposażonych w specjalne rozpylacze. Wykonuje się ten zabieg kilkakrotnie w okresie wegetacyjnym, w różnych fazach rozwojowych roślin. Ta grupa maszyn będzie przedstawiona w odrębnym rozdziale. Tu zostaną omówione maszyny służące do doglebowego wprowadzania nawozów płynnych przedsiewnie i w trakcie trwania wegetacji. Warunkiem poprawnego wykonania zabiegu jest wprowadzenie nawozu pod powierzchnię gleby przed siewem oraz w międzyrzędzia w czasie wegetacji roślin. Wprowadzenie cieczy na pewną głębokość odbywa się za pomocą narzędzi o rozmaitych rodzajach zębów lub łap, co łączy się z równoczesną uprawą lub zwalczaniem chwastów, albo z jednym i drugim. Jest to poważna zaleta rozlewaczy nawozów płynnych. Zasadniczymi częściami składowymi każdego rozlewacza są: zbiornik, pompa, dozownik, rozdzielacz i części robocze doprowadzające ciecz pod powierzchnię gleby.
3
edukator