Jaczynowska M. - Historia starożytnego Rzymu.pdf

(1637 KB) Pobierz
MARIA JACZYNOWSKA
HISTORIA STAROŻYTNEGO RZYMU
WYDANIE: SZÓSTE
PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE
WARSZAWA 1986
Część I
OKRES RZYMU KRÓLEWSKIEGO I WCZESNEJ REPUBLIKI
(do roku 264 p.n.e.)
Wiadomości wstępne o źródłach
Znajomość epoki zależy przede wszystkim od zasobów
źródeł, którymi może dysponować współczesny historyk. Problem
ten stawia szczególne trudności badaczowi wczesnych dziejów
Rzymu: początków civitas i pierwszej fazy rozwoju republiki.
Prawie zupełny brak przekazów pisanych, pochodzących
bezpośrednio z tej epoki, powoduje zależność od autorów,
których dzieła powstały w kilka wieków po opisywanych,
wypadkach i które można wykorzystywać tylko z wielką
ostrożnością. Dla tego okresu historii rzymskiej jedynym w
pełni wiarygodnym źródłem są zabytki archeologiczne, ale ich
interpretacja może także prowadzić do pewnych rozbieżności
opinii uczonych, np. w zakresie chronologii bezwzględnej.
Jedynymi historykami, których przekazy o tym okresie dziejów
dochowały się do naszych czasów są autorzy piszący za rządów
cesarza Augusta: Tytus Liwiusz, Dionizjusz z Halikarnasu i
Diodor Sycylijski.
Nasza znajomość legendarnej historii Rzymu opiera się przede
wszystkim na dziele Tytusa Liwiusza (Titus Livius) z Patavium,
dzisiejszej Padwy, który żył prawdopodobnie w latach ok. 64
p.n.e. do ok. 12 . lub 13 r. n.e.[ Podane przez pisarza
chrześcijańskiego Hieronima (N w. n.e.) daty życia Liwiusza to
59 r, p.n.e. - 17 r. n.e. Przekonywające argumenty na rzecz
ich przesunięcia o kilka lat wcześniej przekazał R. Syme, Livy
and August, Harvard Studies in Classical Philology, LXIV 1959,
s. 27 - 87].
Swoje wielkie dzieło historyczne Liwiusz zaczął pisać już w
okresie pryncypatu, tzn. po r. 27 p.n.e. Obejmowało ono 142
1
księgi od założenia miasta Ab Urbe condita, z których
zachowało się w całości 35 ksiąg, a mianowicie: pierwsza
dekada (księgi 1-10), obejmująca dzieje najdawniejsze - do
roku 293 p.n.e., trzecia, czwarta i połowa piątej dekady
(księgi 21- 45), opisujące dzieje lat 218 -168 p.n.e. Liwiusz
doprowadził swe dzieło do roku 9 p.n.e., tzn. do śmierci
pasierba Augusta, Diuzusa. Z reszty dzieła pozostały tylko
skróty i wyciągi (epitomae i periochae), obejmujące księgi 11-
20 oraz 46 -135 i 138 -142.
Liwiusz był pisarzem o nastawieniu retorycznym, chodziło mu
głównie o efekt artystyczny, wzruszenie czytelnika i
oddziaływanie moralne. Dziejów rzymskich właściwie nie badał,
tylko je relacjonował w możliwie najpiękniejszy sposób.
Ciekawiło go przede wszystkim to, co interesujące i budujące
moralnie, nie zaś to, co prawdziwe i ważne historycznie. Pa-
triotyzm Liwiusza idzie w kierunku widzenia jedynie przykładów
budujących w dziejach Rzymu, szeroko opisuje zwycięstwa i
bohaterstwo Rzymian, skrótowo przedstawia klęski. Tam, gdzie
nie może klęsk pominąć, tłumaczy je naruszeniem norm
obowiązujących społeczeństwo, przede wszystkim przepisów
religijnych. Pobożność Liwiusza, a także jego zamiłowanie do
opisu wszelkich rzeczy niezwykłych każe mu bezkrytycznie
podawać liczne przykłady nadzwyczajnych znaków woli bogów;
czyli prodigia.
Sympatie polityczne Liwiusza opowiadały się wyraźnie po
stronie rządów oligarchii senatorskiej i z tego punktu
widzenia przedstawiał on także najdawniejsze dzieje Rzymu.
Dobre było w nich to, co służyło wielkości Rzymu i władzy
senatu, złe zaś wszystko, co ów autorytet podważało.
Sympatyzując w okresie wczesnej młodości z tzw. optymatami
(zwolennikami rządów senatu) przeciw tzw. popularom
(stronnictwo reform społecznych i politycznych) Liwiusz pisząc
swe dzieło w czasach Augusta przenosił wyobrażenia i pojęcia
bliskiej sobie przeszłości, tzn. schyłku republiki na epoki
znacznie wcześniejsze, np. na okres walk patrycjuszów z
plebejuszami. Dzieło Liwiusza cechuje zatem właściwie
„ahistoryczność" przedstawienia struktury społecznej, która w
jego ujęciu w zasadzie nie zmieniła się od czasów Romulusa do
Augusta.
Wielką poczytność, popularność i autorytet u wielu pokoleń
zawdzięczał Liwiusz przede wszystkim ogromnym walorom
literackim swego dzieła, którego czytanie wywołuje podziw
każdego miłośnika prozy łacińskiej. Historyk jednak musi
spojrzeć na tę spuściznę z maksymalnie wyczulonym krytycyzmem.
Stosunek do Liwiusza jest właściwie punktem wyjścia dla oceny
wiarogodności rzymskiej tradycji o Rzymie królewskim i
początkach republiki. Uznanie jego bodaj względnej
wiarogodności to opowiedzenie się za przyjęciem tradycyjnej
historii Rzymu łącznie z jej chronologią, odrzucenie zaś
Liwiusza jako bazy źródłowe j dla . wczesnych dziejów Rzymu
2
zmusza do szukania zupełnie nowych, niezależnych od
historiografii rozwiązań.
[Wnikliwą próbę analizy pierwszej dekady dzieła Liwiusza i
ich konfrontacji z innego typu źródłami dał ostatnio R. Bloch,
Tite-Live et les premiers siecles de Rome, Paris 1985. (Por,
recenzję M. Jaczynowskiej, "Eos" 1971, LIX, s. 188 -188).
Autor próbuje "rehabilitować" Liwiusza jako historyka, choć
podważa jego chronologię. W literaturze polskiej dysponujemy
pięcioma tomami przekładu Liwiusza
pt. Tytus Liwiusz, Dzieje e
Rzymu od założenia miasta. Księgi I - V, przełożył A. Ko-
ściółek, wstęp: J. Wolski, opracowanie: M. Brożek, Wrocław
1988 oraz Księgi VI - X, przeł. A. Kościółek, streszczenia ks.
XI - XX przeł. M. Brożek, komentarz: J. Wolski, M. Brożek,
oprac. M. Brożek, ibidem 1971. Księgi XXI - XXVII przeł. i
oprac. M: Brożek, komentarz M. Brożek i J. Wolski, ibidem
1974. Księgi XXVIII-XXXIV
przeł. i oprac. M. Brożek, ibidem
1976. Księgi XXXV - XL przeł. i oprac. M. Brożek,
komentarz M.
Brożek; J. Wolski, ibidem 1981. Por. także Wybór z dziejów
Liwiusza,
et. przeł. i oprac. W. Strzelecki, wyd. II, Wrocław
1965 ].
Obraz początków Rzymu, dany przez Liwiusza, uzupełnia ją
jedynie dwaj autorzy greccy, piszący także w czasach Augusta.
Dionizjusz (Dionysjos) z Halikarnasu (80 - 5 r. p.n.e.)
napisał dzieło zwane "Archeologią rzymską" lub na podstawie
łacińskiego tłumaczenia tytułu "Starożytnościami rzymskimi"
(Antiquitates Romanae) w 20 księgach, obejmujących dzieje
Rzymu w układzie chronologicznym od czasów legendarnych do
wybuchu I wojny punickiej, czyli do 284 r. p.n.e. Z dzieła
Dionizjusza pozostało 11 ksiąg (1 -11), doprowadzających
historię Rzymu do 422 r. p.n.e., z dalszych ksiąg zachowały
się tylko fragmenty i wyciągi. Dionizjusz był z wykształcenia
retorem i dbał przede wszystkim o interesujące przedstawienie
materiału historycznego, który traktował w sposób
bezkrytyczny, wykazujących często nieznajomość prawa
rzymskiego i dawniejszych instytucji rzymskich. Dążeniem jego
było wykazanie pokrewieństwa Rzymian z Grekami, pogodzenie
tych ostatnich z panowaniem rzymskim.
Diodor Sycylijski (ok. 80 - 20 r. p.n.e.) napisał historię
powszechną w 40 księgach pt. "Biblioteka historyczna",
obejmującą dzieje od czasów najdawniejszych do roku 60 p.n.e.
Zachowały się księgi I - V oraz XI - XX, opisujące początki
Rzymu i dzieje republiki w latach 486 3Ol p.n.e., z innych
części pozostały tylko fragmenty. Najwartościowsze z nich
dotyczą dziejów Sycylii, w tym historii powstań niewolników
sycylijskich. Dzieło Diodora ma charakter całkowicie
kompilacyjny, wartość poszczególnych jego partii zależy od
źródeł, z jakich korzystał. Opierał się głównie na autorach
piszących po grecku, wykorzystał zatem nieco inne tradycje
źródłowe niż Liwiusz.
Aby móc bodaj w przybliżeniu ocenić wartość trzech
3
wymienionych autorów, trzeba zdać sobie sprawę, z jakich
źródeł do wczesnych dziejów Rzymu mogli oni korzystać. Krytyka
współczesna wykazała, że opierali się oni bądź na tzw.
annalistach starszych, autorach z drugiej połowy III i
pierwszej połowy II w. p.n.e. (Diodor Sycylijski), bądź na
tzw. annalistach młodszych, piszących w drugiej połowie II w.
i pierwsze j połowie I w, p.n.e. (Liwiusz i Dionizjusz z
Halikarnasu). Tutaj staje jednak przed nauką zasadnicze
pytanie, na jakich źródłach z kolei opierali się annaliści i
jaka była ich wartość. Pozostaje sprawą dyskusyjną, czy
autorzy ci mogli w jakimś stopniu wykorzystać źródła sprzed
386 r., kiedy to najazd Gallów spowodował pożar znacznej
części Rzymu, m. in. budynku Regia, w którym przechowywano
archiwum kolegium kapłańskiego pontyfików. Nadzorowali oni
kalendarz rzymski ustalając, które dni nadają się do pełnienia
czynności urzędowych (dies fasti), a w których wszelka
działalność publiczna jest zakazana (dies nefasti). Wydawanie
kalendarza dało początek dokumentom rzymskim. Pontyfikowie
(pontifices) publikowali również fasti consulares, tzn. listy
konsulów, według których w Rzymie republikańskim datowano
lata. Inne listy urzędników oraz wykazy tych, którzy odbyli
triumf (fasti triumphales) były także sporządzane przez
pontyfików. Znany nam dzisiaj wykaz konsulów republikańskich
jest odtworzony częściowo na podstawie dzieł historyków, a
częściowo na podstawie inskrypcji. Jego wiarogodność dla
okresu od 509 do roku 366 budzi jednak poważne wątpliwości i
jest przedmiotem różnych kontrowersji w nauce.
Fasti consulares w połączeniu z kalendarzem stały się nie
tylko podstawą rzymskiej chronologii, ale również
zapoczątkowały annalistykę (rocznikarstwo). Przewodniczący
kolegium kapłańskiego, pontifex maximus, prowadził zapiski
ważniejszych wydarzeń roku, które od 320 r. p.n.e. nabrały
charakteru oficjalnego i były umieszczane na tablicach w
gmachu Regii. W tym czasie pontifices zaczęli uzupełniać
wcześniejsze zapiski, wprowadzając do nich także legendy o
Rzymie królewskim, a w 130 r. p.n.e. pontifex maximus, Publius
Mucius Scaevola, wydał te przerobione i uzupełnione notatki
swoich poprzedników pt. Annales Maximi; stały się one głównym
źródłem wykorzystywanym zarówno przez historyków, jak przez,
poetów, tworzących własną wizję przeszłości Rzymu.
Początki właściwej annalistyki rzymskiej przypadają na
koniec III w. p.n.e., otwiera je działalność pisarska byłego
konsula i członka kolegium pontyfików, Kwintusa Fabiusza
Piktora (Q. Fabius Pictor), który napisał "Roczniki" w języku
greckim. Korzystał on z nieopublikowanych jeszcze zapisków
pontyfików, a także autorów greckich, którzy (poczynając od
Hellanikosa z Lesbos w V w. p.n.e.) zaczęli się interesować
dziejami Rzymian. Fabiusz Piktor czerpał wiadomości także z
tradycji ustnej, z archiwów prywatnych potężnych rodów -
zwłaszcza rodu Fabiuszów, którego był przedstawicielem. Wielu
4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin