Magier D., Żochowski P. - Areszt UB w Radzyniu Podlaskim.pdf

(16723 KB) Pobierz

Dariusz Magier

Paweł Żochowski

Areszt Urzędu Bezpieczeństwa

w Radzyniu Podlaskim

Dokumentacja fotograficzno-naukowa

Radzyń Podlaski 2014

Publikacja współfinansowana przez Powiat Radzyński

Projekt wsparty finansowo przez Spółdzielczą Mleczarnię SPOMLEK

Autorstwo i redakcja tekstu

Dariusz Magier

Fotografie

Paweł Żochowski

Wydawca:

Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych

ISBN 978-83-62217-42-7

PIERWOTNĄ WERSJĄ PUBLIKACJI JEST WERSJA CYFROWA

Wstęp

Praca niniejsza to efekt projektu realizowanego w pierwszej połowie

2014 r. Widząc postępującą dewastację tego miejsca pamięci stanowiącego

pierwszorzędny zabytek historyczny, w którym w sposób niemalże nama-

calny stykamy się z grozą terroru niemieckich nazistów i polskich komuni-

stów wobec mieszkańców powiatu radzyńskiego, wykorzystywanie ich jako

piwnice przez lokatorów komunalnych mieszkań, co w każdej chwili grozi

utratą bezcennych dla dziedzictwa narodowego wyposażenia (oryginalne

drzwi do cel) oraz inskrypcji wyrytych na ścianach przez więźniów, posta-

nowiliśmy chociaż w ten sposób spróbować utrwalić je dla potomności.

Nasze działania składały się z trzech faz. W pierwszej fazie w miarę

dokładnie sfotografowaliśmy dwie cele aresztu i inskrypcje wyryte na ścia-

nach dawnego aresztu Gestapo i Urzędu Bezpieczeństwa w Radzyniu Pod-

laskim. Faza druga polegała na wykonaniu kwerendy historycznej w aktach

wytworzonych przez PUBP w Radzyniu Podlaskim przechowywanych w In-

stytucie Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie. W trzeciej fazie przygotowa-

liśmy pracę naukową na temat aresztu i kontekstu historycznego wraz wy-

kazem osób więzionych przez komunistyczną policję polityczną i z odniesie-

niem do aneksu fotograficznego.

Opisując działalność UB skupiliśmy się przede wszystkim na zwal-

czaniu przezeń podziemia antykomunistycznego, dlatego w wykazie osób

więzionych w radzyńskim areszcie ujęliśmy wyłącznie Żołnierzy Wyklętych,

którzy funkcjonowali na terenie powiatu radzyńskiego, należących do Ob-

wodu Radzyń Armii Krajowej (AK), a po jej formalnym rozwiązaniu 19

stycznia 1945 r. do Ruchu Oporu Armii Krajowej (ROAK), a następnie od 2

września 1945 r. do Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (WiN).

1. Okres nazistowski (1939-1944)

W czasie II wojny światowej Radzyń pełnił ważną dla niemieckiej

okupacyjnej administracji terenowej funkcję stolicy powiatu w okręgu (dys-

trykcie) lubelskim Generalnego Gubernatorstwa – kolonialnego tworu nie

będącego państwem a jednocześnie nie stanowiącego części III Rzeszy, co

skutkowało tym, że ludność je zamieszkująca miała status bezpaństwow-

ców. Tym bardziej, że powiat obejmował znacznie większy obszar niż w

okresie przedwojennym. Składał się nań dawny powiat radzyński, części

dawnego powiatu łukowskiego (bez Stoczka Łukowskiego oraz gmin Jar-

czew, Mysłów i Prawda) oraz części dawnych powiatów lubartowskiego i

włodawskiego z miastem Parczewem i gminami Czemierniki i Dębowa Kło-

Okupacyjną strukturę formacji bezpieczeństwa stanowiły piony poli-

cji porządkowej oraz policji i służby bezpieczeństwa. Odnośnie tego pierw-

szego w Radzyniu znajdowała się komendantura żandarmerii obejmująca

swoim zasięgiem powiat bialski, puławski i radzyński, której podporządko-

wane były komendy plutonów rozlokowanych w poszczególnych powiatach.

Nas bardziej zainteresuje jednak pion drugi, w którego gestii znajdował się

radzyński areszt. Była to placówka terenowa lubelskiej Komendy Policji

Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa zwana przez Polaków potocznie i

nieprecyzyjnie gestapem, bo w rzeczywistości składały się nań Kriminalpoli-

zei (Kripo), czyli Policja Kryminalna, oraz Geheime Staatspolizei (Gestapo),

czyli Tajna Policja Państwowa

Zarządzenie Gubernatora Okręgu Lubelskiego z 29 IV 1940 r., Archiwum Państwowe

w Lublinie (dalej: APL), Urząd Okręgu Lubelskiego 1939-1944 (dalej: UOL), sygn. 60, s. 3;

Dekret Kierownika Głównego Wydziału Spraw Wewnętrznych w Rządzie Generalnego

Gubernatorstwa z 20 VIII 1941 r. o zmianie granic Starostw Powiatowych Radzyń, Lublin-

Powiat i Puławy, Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatorstwa (dalej: Dz. Rop. GG)

1941, nr 106, s. 629-630; zob. M. Konstankiewicz,

Administracja terenowa

[w:],

Ziemia

radzyńska 1939-1944,

red. D. Magier, Radzyń Podlaski 2010, s. 24-25.

Zob. M. Konstankiewicz,

Administracja terenowa…,

s. 27.

Na czele więzienia gestapo w Radzyniu stał sturmbannführer Fritz Fi-

szer, jego zastępcą był niejaki Lange, a wśród pozostałych 5-6 Niemców

pełniących tu służbę znajdowali się ponadto, znany miejscowy kat Polaków,

folksdojcz Adolf Dykow oraz Kajman i Hofman. Ponadto służbę więzienną

pełnili członkowie pomocniczej jednostki z ukraińskiego oddziału SS

„Wachmannszaft”, spośród których dotychczas zidentyfikowano 14 osób.

Byli to: Henryk Benzel, Aleksander Bylena, Iwan Ciłiurik, Andrzej Dejenko,

Aleksander Frołow, Andrzej Kiryłow, Władymir Pawłuczko, Anton Reheda,

Semen Sajenko, Nikołaj Sawieryn, Dmitryj Staroszenko, Andriej Timakow,

Sergiej Winachodow i Wiktor Worobiew. Mieszkali w nieistniejących już,

zbudowanych w 1940 lub 1941 r., barakach, które znajdowały się przy uli-

cy Warszawskiej, w odległości około 400 m od siedziby gestapo. Od koloru

mundurów przez radzyńską ludność zwani byli „czarnymi”.

Z uwagi na niemiecką politykę eksterminacyjną, przez radzyński

areszt gestapo przewijały się zarówno osoby zaangażowane w rzeczywistą

konspirację niepodległościową, osoby zupełnie przypadkowe oraz Żydzi. W

areszcie mogło przebywać jednorazowo ok. 400 osób. Zwykle znajdowali się

tu czasowo, najczęściej przewożeni byli później na Zamek Lubelski

, a

stamtąd trafiali do obozów koncentracyjnych: Auschwitz, Majdanek, Mau-

thausen, Flossenburg, Buchenwald, Gross-Rosen, Natzweiler

. Większość

jednak mordowana była na miejscu i wywożona w papierowych workach na

radzyński kirkut, czyli żydowski cmentarz przy ulicy Lubelskiej, lub zabija-

na za ogrodem na terenie dzisiejszej dzielnicy Bulwary. Tam, za wysokim

drewnianym parkanem nabitym gwoźdźmi, więźniowie wyprowadzani z

aresztu sami kopali doły, nad którymi ich rozstrzeliwano. Szacuje się, że to

miejsce kaźni może skrywać około 1000 ofiar

. Do ich zakopywania zmu-

szani byli Żydzi, którzy później również stali się ofiarami Niemców

Zob. D. Magier,

Bolesława Sposoba grypsy z gestapo,

„Kozirynek”, nr 13-16 (2013), s.

110-114.

Hitlerowskie więzienie na Zamku w Lublinie,

red. Z. Mańkowski, Lublin 1988, Aneks

II.

P. Żochowski,

Straty wojenne i okupacyjne,

[w:]

Ziemia radzyńska...,

s. 308.

Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie (dalej: IPN Lu), sygn. 08/178, k. 17;

zob. D. Sitkiewicz,

Ukraińcy

[w:],

Ziemia radzyńska 1939-1944,

dz. cyt., s. 155-159.

Plik z chomika:

lenkumi

Magier D., Żochowski P. - Areszt UB w Radzyniu Podlaskim.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: