1999
1SKAŁY MAGMOWE.
Charakteryzują się dużym zróżnicowaniem składu chemicznego . Najważniejsze składniki to krzemiany i glinokrzemiany , którym towarzyszy krzemionka, występująca najczęściej w postaci krystalicznej jako kwarc . Skały magmowe powstają w wyniku krystalizacji magmy, zarówno wewnątrz skorupy ziemskiej , jak i na jej powierzchni. Przyczyną krystalizacji, a tym samym tworzenia się skał jest obniżenie temperatury i ciśnienia w wyniku przemieszczenia się magmy w wyższe i chłodniejsze strefy Ziemi. Skały głębinowe- tzw. plutoniczne tworzą w głębi litosfery w wyniku powolnego krzepnięcia magmy. Charakteryzują się dobrze wykształconymi kryształami poszczególnych minerałów, czyli są grubokrystaliczne. Należą do nich perydotyty, gabra, dioryty, sjenity, granity. Skały wylewne tzw. wulkaniczne, chemiczne, i mineraologiczne odpowiadające skałom głębinowym , powstają w wyniku gwałtownego wydobywania się na powierzchnię i zastygania lawy , z której ulatniają się szybko składniki lotne. .
2. SKAŁY OSADOWE ILASTE : STRUKTURA , SKŁAD MINERALNY.
-OKRUCHOWE ILASTE: należą tu utwory różnoziarniste , zawierające ponad 50% części spławialnych i duże ilości frakcji pyłowej do 40%. Mogą one zawierać nieznaczną domieszkę drobnego piasku.
IŁY dzielą się na wietrzeniowe i pochodzenia wodnego. Powstają one w wyniku wietrzenia łupków ilastych, iło-łupków i innych skał. Zawierają najczęściej SiO2 Al2O3 , Fe2O3, Ca CO3, K, Na, kwas fosforowy . Na iłach wietrzeniowych powstają ciężkie głębokie urodzajne gleby. IŁY WODNEGO POCHODZENIA występują najczęściej na terenach nizinnych. W Polsce najbardziej rozpowszechnione są tzw. iły warwowe (wstęgowe)- wyraźna budowa warstwowa ( warstewki jaśniejsze i ciemniejsze). Dwie warstwy w ciągu roku, ciemna zima, jasna lato. Ilastymi skałami macierzystymi gleb na obszarze nizinnym Polski są także iły trzeciorzędowe tzw. iły poznańskie inaczej iły pstre; na nich ciężkie zasobne gleby typu brunatnego, siedliska lasu świeżego. GŁÓWNYMI SKŁADNIKAMI SĄ ; krzemiany pakietowe-minerały ilaste powstają w wyniku wietrzenia glinokrzemianów, głównie skaleni i łyszczyków podczas różnych etapów sedymentacji, diagenezy. Minerały ilaste charakteryzują się dużym podobieństwem składu chemicznego i struktury oraz małą ilością ziaren. Tworzą nieraz struktury mieszane. Ze wzgl. na wielkość ziaren których średnica jest mniejsza od 0.01 mm , struktura skał ilastych jest określona jako pelitowa.
3. CHARAKTERYSTYKA SKAŁ POCHODZENIA LODOWCOWEGO:
GLINA ZWAŁOWA:stanowi materiał osadzony przez lodowiec kontynentalny, tworzy moreny denne. Charakteryzują się złym wysortowaniem ziaren, szczególnie w starszych glinach mogą występować grubsze frakcje mechaniczne. Gliny lodowcowe występują w Polsce na Niżu w osadach plejstoceńskich i są skałami macierzystymi gleb. W skałach ilastych mają wyjątkowo strukturę różnoziarnistą zawierają ok. 20% drobnych i 80% grubszych odłamków skał macierzystych bądź nawet głazów. Może być silnie piaszczyste lub żwirowate. Powstają na nich gleby dobre i bardzo dobre, zasobne w kationy zasadowe. W Polsce na znacznych terenach tworzą płaszcz grubości 200m. IŁY WARWOWE ( wstęgowe) tworzą się w zastoiskach po ustępującym lodowcu. Utwory te są bardzo drobne-ilaste i mułkowe, pochodzą głównie z materiału transportowanego przez lodowiec. Charakteryzują się zaś głównie strukturą pakietową o ziarnach różnego kształtu a teksturą warstwową. Tworzą żyzne gleby. UTWORY KAMIENISTE I ŻWIROWE. Występują na obszarach moreny czołowej. Utwory te budują czasem duże wały pagórkowate lub tam gdzie moreny zostały rozmyte, tworzą rozległe pola kamieniste. Materiał kamienisty i żwirowy składa się z elementów wymodelowanych przez działalność lodowca, lekko zaokrąglonych lecz niezbyt gładkich kształtów, dlatego łatwiej wietrzeją niż utwory wodnego pochodzenia. Zawierają często części ilaste, węglan wapnia, tworzą urodzajne siedliska boru mieszanego i lasu. PIASKI : na obszarach pokrytych lodowcem w wyniku przemycia glin zwałowych przez wody topniejącego lodowca. Charakteryzują się różnoziarnistością i są słabo obtoczone. Zasadniczy skład to kwarc, zawierają domieszki glinokrzemianu i krzemianu, czasem węglan wapnia, tworzą żyzne gleby. PIASKI SANDROWE: zostały osadzone przez wody topniejącego lodowca. Są one bardziej równoziarniste niż piaski zwałowe. Składają się wyłącznie z ziaren kwarcu, a więc tworzą się na nich gleby słabszej jakości.
4. MINERAŁY ILASTE : POWSTAWANIE, WŁAŚCIWOŚCI I ROLA W GLEBACH.
Minerały ilaste powstają na skutek wietrzenia chemicznego, pod wpływem wody i CO2, pierwotnych materiałów magmowych, części minerałów skał osadowych, niektórych minerałów krzemianowych skał metamorficznych. ILLT: Powstaje w czasie wietrzenia chemicznego skaleni potasowych lub sodowo wapniowych. MONTMORYLONIT może powstać również bezpośrednio z krzemianów magnezu i żelaza np. getytu. CHLORYTY ; powstają przez wietrzenie pierwotnych krzemianów magnezu i żelaza tj z angitów, amfiboli i biotytu w wyniku tzw. Procesu chlorytyzacji, który polega w przypadku np. biotytu na usunięciu związanego międzypakietowo potasu i wprowadzeniu do przestrzeni międzypakietowych Mg2 (OH)4 . Minerały z grupy kaolinitu i antygorytu –powstają ze skaleni w wyniku procesów kaolinizacji. 2 KALSi2O2+ 2H2 O + CO2 àH2Al2 Si2 O8 * H2O
Oligoklaz kaolinit
ROLA W GLEBACH
1. Zdolność przetrzymywania składników pokarmowych roślin
2. Wpływ na stosunki wodne.
3. Wpływ na właściwości fizyczne, chemiczne i fizykochemiczne gleb
4. Stanowią źródło przyswajalnego dla roślin potasu ( illit)
5. Wpływ na strukturę glebową, wielkość pęcznienia i kurczenia się gleby.
6. Wpływają na właściwości sorbcyjne.
WŁAŚCIWOŚCI: duża plastyczność, zdolność pęcznienia , pojemność sorpcyjna, hydrofilność.
5. CHARAKTERYSTYKA GLIN ZWAŁOWYCH
Skład mineralny i granulometryczny, wiek i występowanie na terenie Polski. GLINY ZWAŁOWE; stanowią materiał osadzany przez lodowiec kontynentalny, głównie w postaci moreny dennej. Płaszcz utworów lodowcowych na niżu europejskim jest gruby , zbudowany z niebieskawych lub czerwonawych glin, niekiedy wapnistych, w niektórych przypadkach z dużą ilością bloków skalnych i otoczaków. Występuje tu duża ilość ziaren skaleni, mik i innych krzemianów. Glina zwałowa charakteryzuje się złym wysortowaniem ziaren , przede wszystkim w glinach starszych mogą występować wszystkie grubsze frakcje mechaniczne. Gliny lodowcowe występują w osadach plejistoceńskich na niżu polskim i są skałami macierzystymi gleb.
6 CHARAKTERYSTYKA SKAŁ MACIERZYSTYCH GLEB POCHODZENIA EOLICZNEGO
Eoliczne formy są to formy na powierzchni ziemi powstałe w wyniku niszczącej lub budującej działalności wiatru np. wydmy. PIASKI WYDMOWE : są to utwory najmłodsze powstające nawet współcześnie na obszarach piaszczystych np. na wybrzeżach morskich w wyniku sortującej działalności wiatru. Składają się niemal wyłącznie z ziaren kwarcu, są doskonale rozsortowane, prawie całkowicie pozbawione części spławialnych i dlatego zazwyczaj zupełnie suche, łatwo są przemieszczane przez wiatr: wydmy ruchome. Na wydmach ustalonych roślinnością powstają gleby bardzo suche, przepuszczalne i jałowe np. monkery bielicowe, bór suchy, bór świeży.
LESS I SKAŁA PYŁOWA pochodzenia eolicznego występują na pd. Polski. Less odznacza się dużą zawartością części pyłowych, przy czym przeważa pył drobniejszy.
7.POWSTAWANIE I CHARAKTERYSTYKA SKAŁ METAMORFICZNYCH: SKAŁY METAMORFICZNE: powstają pod wpływem procesów metamorficznych ze skał magmowych a przede wszystkim osadowych MARMUR jest wynikiem metamorfizmu regionalnego i termicznego wapieni i dolomitów. 1 tekstura bezkierunkowa, masywna. 2 struktura ziarnista, kryształy dobrze widoczne gołym okiem 3 barwa różna 4 minerały występujące w przewadze to kalcyt i dolomit 5 charakterystyczne minerały tworzące: tremolit, diopsyt, oliwiny i inne krzemiany wapnia i magnezu. KWARCYT: powstaje w wyniku przeobrażania piaskowców, zlepieńców i czertów, jest wynikiem metamorfizmu kontaktowego i regionalnego 1 minerał główny –kwarc 2 charakterystyczne minerały towarzyszące : granat, miki, sylimanit 3 tekstura bezkierunkowa, masywna 4 struktura ziarnista, ziarna niewidoczne gołym okiem 5 duża twardość 6 często na powierzchni odłamków skalnych występują szczotki kwarcowe. SERPENTYNIT jest wynikiem metamorfizmu regionalnego( stopniowy wzrost nasilenia czynników metamorficznych)1 minerały występujące w przewadze: chryzotyl, antygoryt 2 charakterystyczne minerały towarzyszące oliwin i inne ciemne skały, skalenie, magnezyt, syderyt, talk, chromit 3 tekstura bezkierunkowa, masywna 4 struktura ziarnista, czasem włóknista, minerały trudno widoczne, 5 skały przedmetamorficzne: perydotyty, pirokseny.
8. PROCESY WIETRZENIA CHEMICZNEGO; Podstawowymi procesami powodowanymi przez hydrolityczne oddziaływanie wody są dealkalizacja i desilikacja a) przejście ortoklazu w kaolinit : 2KALSi3O8+ HOHà H2Al2 Si2 O8 +4SiO2
Desilikacja ortoklaz kaolinit krzemionka
b) HYDRATACJA proces przyłączania się cząsteczek wody do minerałów bezwodnych np. powstawanie gipsu przez przyłączenie się cząsteczki wody do anhydrytu:
CaSO4+ 2H2O = CaSO4*2H2O
c) KARBONATYZACJA proces wietrzenia chemicznego związanego z obecnością CO2 np. przejścia wodorotlenku wapnia w węglan wapnia
Ca (OH)2 +CO2à CaCO3 + H2O
Karbonatyzacja przyspiesza rozpuszczalność węglanów.
9.ETAPY TWORZENIA SIĘ SKAŁ OSADOWYCH: WIETRZENIE – procesy a) utlenianie b) hydroliza c) karbonatyzacja d) hydratacja e) odwodnienie f) desilikacja. Skały skorupy ziemskiej i minerały pod wpływem czynników zewnętrznych: atmosfery, wody , organizmów żywych ulegają przemianom zwanym wietrzeniem. Wietrzenie może być: a) fizyczne (mechaniczne) –powodują rozpad skał , b) biochemiczne – prowadzi do rozkładu skał i minerałów. TRANSPORT ( segregacja) – przy udziale wody w postaci płynnej powoduje otoczenie i segregację materiału oraz dodatkowe zmiany w składzie chemicznym: a) wietrzenie bez transportu- nie ma segregacji zostają na miejscu wietrzenia b) produkty wietrzenia przemieszczają się pod wpływem siły grawitacji ( z góry na dół) c) transport wody cwyst. Segregacja produkty lżejsze unoszone dalej, cięższe zostają na miejscu ( grubo, średnio , drobnozierniste) d) transport przez wiatr ( eoliczny ) powstałe skały eoliczne-dokładna segregacja. e) transport przez lodowce OSADZANIE sedymentacja DIAGENEZA kompleks przemian złożonego osadu. Powstają lite formy skał osadowych. Najczęściej proces ten zachodzi przez zlepienie ziaren związkami chemicznymi, krążącymi w roztworach przenikających osady.
10.WAPIENIE: POWSTAWANIE, SKŁAD MECHANICZNY , WYSTĘPOWANIENA TERENIE POLSKI. Tworzą się zarówno w strefie przybrzeżnej jak i na otwartych oceanach. Są to najczęściej skały pochodzenia organicznego , które wytworzyły się z nagromadzonych na dnie morza skorupek i szkieletów wapiennych, głównie szkarłupni, mięczaków, otwornic. Węglan wapnia bywa wytrącany przez organizmy żywe z wody morskiej jako muł wapienny lub może być pochodzenia nieorganicznego. MINERAŁY; kalcyt, i dolomit. Wapienie nieorganogeniczne obejmują muszlowce, wapienie rafowe, kredę , wapienie jeziorne i wapienie oolitowe. MUSZLOWCE; zbudowane ze skorup małżów, szczątków szkieletów, ślimaków, ramionogów, szkarłupni. Główny minerał –kalcyt. Wapienie rafowe: korale, mszywioły, gąbki , Ca(CO)3, w formie kalcytu. Kreda: kalcyt, chalcedon, opal,illity. Skały węglanowe występują głównie w Tatrach, Pieninach, Karpatach fliszowych, Zapadliskach Przedkarpackich na południowym obrzeżu Gór Świętokrzyskich w regionie śląsko-dąbrowskim, w Sudetach i na ich przedgórzu, na Wyżynie Lubelskiej. W niewielkich ilościach na Niżu Polskim.
11. SKAŁY DROBNOOKRUCHOWE: POWSTAWANIE, SKŁAD MINERALNY , WYSTĘPOWANIE.
Są to skały osadowe, są one produktami nagromadzania minerałów w strefie powierzchniowej skorupy ziemskiej. Do drobnookruchowych skał osadowych należą: mułki, lessy, mułowce.
MUŁKI są to skały osadowe podobne do piasków lecz o mniejszej średnicy ziarna ( od. 0,1- 0,01) niescementowane. Skład mineralny: kwarc, skalenie, minerały ilaste, wodorotlenki żelaza.
Tworzą się w wyniku transportu i sedymentacji wodnej w dolnym biegu rzeki, w jeziorach lub płytkich morzach. LESSY średnica ziaren zbliżone do mułków. Typowy utwór eoliczny. Skład mineralny: kwarc, glinokrzemiany, węglany wodorotlenki żelaza i glinu , cyrkon, rutyl i turmalin. MUŁOWCE podobne do piaskowców , uboższe w kwarc, bogatsze w wodorotlenki żelaza i minerały ilaste. Średnica ziaren od 0,1 – 0,01 mm . Tekstura bezładna lub kierunkowa. Środowisko sedymentacji podobne jest do środowiska niescementowanych mułków. Występowanie: Tatry, Karpaty fliszowe, zapadlisko podkarpackie, region Śląsko – krakowski, Sudety i ich podgórze, Góry Świętokrzyskie, Wyżyna Lubelska , Niż Polski.
12. SKAŁY OSADOWE POCHODZENIA CHEMICZNEGO: ... czyli ewaporaty powstają w zbiorowiskach wodnych po wytrąceniu się wapieni i dolomitów, gdy składniki mineralne po odprowadzeniu wody ulegają koncentracji. Są to skały jednomineralne ( gipsy, anhydryty, sól kamienna) lub wielomineralne ( sole potasowo- magnezowe ) . SÓL KAMIENNA : utwór monomineralny zbudowany głównie z halitu. Powstaje jako produkt krystalizacji z wody morskiej w lagunach lub płytkich morzach w klimacie gorącym i suchym. Spotyka się ją na obszarze między Karpatami a Górami Świętokrzyskimi. SKAŁY GIPSOWE I ANHYDRYTOWE struktura zbliżona jest do skał krystalicznych a tekstura bywa bezładna lub kierunkowa. Zbudowane są z gipsu alba anhydrytu w formie domieszki, wyst.: kwarc, kalcyt, dolomit, minerały ilaste, wodorotlenki żelaza. Skały gipsowe występują w południowej części Polski w kotlinie Nidy, a anhydrytowe w płn.zach części oraz na Dolnym Śląsku. Sole potasowo magnezowe a) sylwinity: sylwin + halit b) karnality: karnalit + halit, może towarzyszyć kizeryt lub anhydryt c) sole twarde : sylwin+ halit + anhydryt albo kizeryt. Wyróżniają się dużą skalą barw.
13.WARUNKI POWSTAWANIA TORFÓW:RODZAJE TORFOFWISKI I SKŁAD BOTANICZNY Torfy tworzyć się mogą w zbiornikach wodnych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia z obumarłych szczątków organicznych mniej lub więcej rozłożonych i niekiedy zamulonych. TORFY TORFOWISK NISKICH: powstają w przepływowych dolinach rzecznych i jeziornych w warunkach nadmiernej wilgotności przy udziale ruchomych wód powierzchniowych bogatych w mineralne roztwory i zawiesiny. Odczyn słabo kwaśny lub obojętny. Popielność do 25 % suchej masy. Szczątki trzcin , turzyc, mchów rokietywych, sitowia, skrzypów. Torfy trzcinowe powstają ze szczątków trzcin; torfy turzycowe, drobnowłókniste i szarobrunatne, torfy olszynowe i torfy brzozowe. Torfy darniowe o dużym stopniu zamulenia. TORFY TORFOWISK WYSOKICH: tworzą się w bezodpływowych zagłębieniach w których nagromadzają się i pozostają bez ruchu wody opadowej ubogie w sole mineralne. Jest słabo wysycony zasadami, ma niską popielność (5-7 %). Roślinność: mchy sphagnowe, wełnianka pochwowa, bagno zwyczajne i pijanica. Przedstawiają niewielką wartość uprawową. TORFY TORFOWISK PRZEJŚCIOWYCH: posiadają właściwości pośrednie między torfami torfowisk niskich i wysokich. W podłożu torfowisk przejściowych leży przeważnie torf niski. Torfy turzycowe, leśne ( sosnowo-brzozowe) .
14. CHARAKTERYSTYKA MARGLI I OPOK: SKŁĄD MINERALNY I ZNACZENIE GLEBOTWÓRCZE.
W skład margli wchodzą: pelit kalcytowy, minerały ilaste, glaukonit, czasem autogeniczne skalenie, konkrecje pirytu, markazytu, fosforanów. Są skałami o barwie szarej , żółtej lub brunatnej. OPOKI zamiast minerałów ilastych domieszka opalowych resztek organicznych. Są jaśniejsze od margli . MARGIEL jest skałą wapienną z dużą domieszką minerałów ilastych, opoka natomiast jest zasobna w rozproszoną krzemionkę skrytokrystaliczną.
15.ROLA TRANSPORTU W POWSTAWANIU SKAŁ OSADOWYCH.
Transport zwietrzałego materiału wpływa na wielkość ,kształt i stopień obtoczenia ziarna. Transport wodny lub eoliczny prowadzi do wysortowania ziaren o pewnej wielkości, co uwidacznia się później w nowopowstałych skałach osadowych. Jednocześnie z transportem wodnym zachodzi sedymentacja. Procesy te powodują oddzielenie się minerałów grupy SiO2 od grupy innych składników. Kwarc skupia się głównie w osadach piaszczystych. Glinokrzemiany rozkładają się i uwalniają glin, który przechodzi do roztworu w formie jonowej. W zależności od klimatu mogą powstawać minerały ilaste lub wodorotlenki glinu. Bogate w glin utwory tworzą zawiesiny, które są przenoszone i ulegają wytrąceniu pod wpływem elektrolitu. W podobny sposób następuje gromadzenie się żelaza przy wietrzeniu ciemnych minerałów skał krystalicznych.
16.WIEK SKAŁ MACIERZYSTYCH NA TERENIE POLSKI. Podstawowymi utworami macierzystymi gleb Polski są skały osadowe przede wszystkim czwartorzędu ( pleistocenu i w mniejszym stopniu holocenu) Do najpospolitszych skał czwartorzędowych należą okruchowe skały osadowe takie jak: glina zwałowa, piaski wodnolodowcowe, utwory pyłowe, utwory ilaste, występują gliny trzech zlodowaceń: KRAKOWSKIEGO ( najstarsze) ŚRODKOWOPOLSKIEGO, BAŁTYCKIEGO. Pyły pochodzenia wodnego- plejstoceńskie zlodowacenie. Początek powstawania torfowisk wiąże się ze schyłkiem okresu lodowcowego, chociaż rozwój ich następował głównie w holocenie , w niektórych regionach trwa aktualnie. Skały wapniowcowe- okresu kredowego. Osady wapniowcowe trzeciorzędowe- wyżyna Małopolska. Skały wapniowcowe starszych epok- góry Świętokrzyskie, Sudety, Pieniny i zachodnie Tatry.
17. SKAŁY OSADOWE POCHODZENIA ORGANICZNEGO: POWSTAWANIE I SKŁAD MINERALNY.
SKAŁY WAPIENNE I DOLOMITOWE – są to skały, które wytworzyły się z nagromadzonych na dnie morza skorupek i szkieletów wapiennych głównie szkarłupni, mięczaków i otwornic. Węglan wapnia bywa także wytrącany przez organizmy z wody morskiej jako muł wapienny. MUSZLOWCE I WAPIENIE KRYNOIDOWE kalcyt, aragonit, czasem dolomit, małe ilości kwarcu, glaukonitu i wodorotlenków żelaza. WAPIENIE RAFOWE: powstały z osiadłych organizmów o szkieletach wapiennych jak: korale, gąbki, niektóre glony . Głównym składnikiem jest kalcyt. Nie zawierają innych domieszek. KREDA PISZĄCA powstała z otwornic, glonów. Główny składnik: kalcyt, kwarc, chalcedon, opal, podrzędnie glaukonit, minerały ilaste. WAPIENIE PELAGICZNE z resztek otwornic, glonów i głowonogów. Główne składniki jw. + tlenki żelaza, glinu rodchrozyt ( wapienie pelagiczne)
18. PORÓWNANIE GRANITÓW I BAZALTÓW: SKŁAD CHEMICZNY POWSTAWANIE I STRUKTURA GRANITY: skały kwaśne , skała głębinowa struktura równoziarnista niekiedy porfirowata, bezładna, mninerały: kwarc, ortoklaz, mikroklin, plagioklaz, muskowit; wietrzeją dając gleby głębokie o składzie mechanicznym piasków gliniastych. BAZALTY: skały zasadowe wylewne, zbite drobnokrystalicznie struktura porfirowata, tekstura zbita wietrzejąc dają gleby gliniaste zasobne w składniki pokarmowe roślin. Minerały: plagioklazy, pirokseny, hornblenda, oliwin.
19. CHARAKTERYSTYKA STRUKTURY GLEB
Struktura gleby to rodzaj i sposób wzajemnego powiązania i przestrzenny układ elementarnych cząstek stałej fazy gleby.
I STRUKTURY NIEAGREGATOWE: cząstki gleby są albo ze sobą zlepione albo luźno ułożone w masie glebowej nie zauważa się naturalnej łupliwości. ROZDZIELNOZIARNISTA: ziarna glebowe nie zlepione żadnym spoiwem występują oddzielnie. SPÓJNA ( zwarta masa) gleba tworzy jednolitą masę, może być plastyczna, krucha, scementowana, amorficzna.
II STRUKTURY AGREGATOWE elementy strukturalne posiadają naturalne płaszczyzny łupliwości, zwane są grudkami lub agregatami. 1) SFEROIDALNE elementy strukturalne o kształcie kulistym o powierzchniach gładkich lub chropowatych, nie przylegających do otaczających je agragatów.
KOPROLITOWA agregaty głównie z ekstrementów bezkręgowców glebowych o nieregularnym kształcie. GUZEŁKOWA agregaty kuliste, porowate, trwale spojone. ZIARNISTA powstają głównie przez rozpad mechaniczny macierzystego materiału glebowego, agregaty prawie nieporowate.
2) FOREMNO WIELOŚCIENNE tworzą one wielościany foremne o gładkich lub chropowatych powierzchniach przylegających do sąsiednich agregatów. FOREMNO WIELOŚCIENNA OSTROKRAWĘDZISTA powierzchnie agregatów gładkie, naroża i krawędzie ostre, powstają np. w iłach, glinach ciężkich i średnich. FOREMNO WIELOŚCIENNA ZAOKRĄGLONA krawędzie i naroża zaokrąglone, często w glebach brunatnych na glinach średnich i lekkich. BRYŁOWA sztucznie wytworzona na skutek orki, agregaty duże nieregularne, chropowate.3) WRZECIONOWATE agregaty w kształcie graniastosłupów wydłużonych, w profilu układ pionowy. PRYZMATYCZNA agregaty to graniastosłupy wrzecionowate płasko ścięte. SŁUPOWA agregaty to graniastosłupy wrzecionowate o zaokrąglonych krawędziach i powierzchni górnej. 4) DYSKOIDALNE agregaty rozbudowane w kierunku osi poziomych. PŁYTKOWA płytki proste ułożone poziomo. SKORUPKOWA miseczkowato wklęsłe płytki. III STRUKTURY WŁÓKNISTE występują w słabo lub średnio zhumifikowanych torfach. GĄBCZASTA porowata masa wytworzona z torfów mechowiskowych słabo rozłożonych. WŁÓKNISTA w słabo rozłożonych torfach turzycowiskowych i szuwarowych. STOPNIE WYKSZTAŁCENIA STRUKTURY GLEBOWEJ AGREGATOWA SŁABA agregaty prawie nie do rozróżnienia. AGRAGATOWA ŚREDNIO TRWAŁA. Agregaty wyraźne lecz nie dają się wyróżnić w nie rozkruszonej glebie. AGREGATOWA TRWAŁA agregaty widoczne nawet w glebach nierozkruszonych.
20. ROLA SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO W KSZTAŁTOWANIU SIĘ WŁAŚCIWOŚCI GLEB Frakcja kamieni wpływa rozluźniająco na glebę. Zwiększa rozpuszczalność oraz umożliwia łatwiejsze przenikanie korzeni do głębszych warstw. Duża zawartość frakcji piasku zwiększa nadmierne przepuszczalność i przewiewność gleb. Gleby takie są zbyt suche i nie zapewniają dostatecznej ilości wody dla normalnego rozwoju roślin. Frakcja piasku skłądająca się głównie z ziaren kwarcu, zawiera bardzo małą ilość składników mineralnych niezbędnych dla roślin. Zwiększenie się w glebie iłu koloidalnego polepsza chemiczne właściwości gleby, zwiększa pojemność sorbcyjną w stosunku do kationów i do pewnego momentu poprawia fizyczne właściwości gleby. Nadmierna ilość tej frakcji pogarsza fizyczne właściwości gleby, czyni ją zbyt zwięzłą, nierozpuszczalną i trudną do uprawy mechanicznej.
21. RODZAJE SORBCJI W GLEBIE. SORBCJA zdolność do zatrzymywania
na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej cząsteczek wody, gazów, mikroorganizmów i jonów.
A) MECHANICZNA polega na mechanicznym zatrzymywaniu w przestworach kapilarnych gleb , zawiesin i mikroorgaznmów glebowych które mają większe rozmiary niż pory glebowe. Zależyy od składu mechanicznego, budowy , struktury . Znaczenie przy oczyszczaniu ścieków. b) fizyczna powoduje zatrzymywanie przez gleby całych molekuł pary wodnej, CO2, tlenu, amoniaku oraz niektórych bakterii z tym rodzajem sorbcji jest związane powstawanie wody higroskopowej w glebie, zagęszczanie się roztworów wokół fazy stałej gleby oraz koagulacja koloidów. Zależy głównie od temperatury.
C) CHEMICZNA powstawanie w glebie nierozpuszczalnych związków. Ma szczególne znaczenie w przypadku anionów kwasu fosforowego, gdyż w glebie wytrącane są nierozpuszczalne fosforany żelaza, glinu i wapnia
Ca(HCO3)2 + ...
Luzak2323