Acta_Universitatis_Nicolai_Copernici_Nauki_Humanistyczno_Spoleczne_Historia-r1973-t8_(54)-s55-72.pdf

(1291 KB) Pobierz
A C T A
U N I V E R S I T A T I S
N I C O L A I
C O P E R N I C I
HISTORIA VIII — N A U K I HUMANISTYCZNO-SPOŁECZNE
— Z E S Z Y T 54 — (1973)
Zakład
Archiwistyki
Zbigniew
Górski
ITINERARIUM MSZCZUJA II
(1264—1294)
Znaczenie badań nad itinerariami. Zestawienie miejsc poby-
tu Mszczuja II w latach 1264—1294. Omówiene itinerarium.
Przedmiotem niniejszego artykułu jest próba zestawienia itinerarium
Mszczuja II ostatniego z książąt Pomorza Gdańskiego. Itinerarium w pi-
śmiennictwie starożytnym oznaczało: dziennik podróży lub jej opis za-
wierający informacje o trasach i warunkach podróży
1
.
Badanie itinerariów osób panujących na pierwszy rzut oka wydaje
się mało ciekawe lub nieprzydatne, w praktyce stanowi niejednokrotnie
nieocenioną pomoc dla historyka. Jest ono niezastąpione dla ustalenia
i sprawdzenia dat dokumentów wychodzących z kancelarii władcy. Iti-
nerarium pozwala niekiedy na wyjaśnienie różnych szczegółów z historii
politycznej. Na podstawie itinerarium poznajemy sieć dróg oraz szybkość
podróżowania
2
.
Literatura omawiająca itineraria władców polskich jest znikoma. Je-
dynie Stanisław Kętrzyński w pracy
O elementach chronologicznych do-
kumentów Kazimierza Wielkiego,
dał głębsze uzasadnienie powiązania
itinerarium z datacją dokumentów
3
. Inni historycy, jak: Fryderyk Pa-
peé
4
, Ludwik Kolankowski
5
i Władysław Łęga
6
, podają jedynie itinera-
Wielka Encyklopedia Powszechna,
t. 5, Warszawa 1965, s. 139.
Nota J. Ochmańskiego z pracy N. G. В i e r e ż к o w a, O
itinerariach wiel-
kich książąt litewskich, ułożonych w oparciu o Metrykę Litewską (1481—1530),
Stu-
dia Żródłoznawcze, t. 11, 1966, s. 224.
a
S.
K ę t r z y ń s k i , O
elementach chronologicznych dokumentów
Kazimierza
Wielkiego,
Kraków 19Î4, s. 118—125.
1
2
F. P a p e é ,
Polska i Litwa na przełomie wieków średnich,
Kraków 1904,
s. 381—404, opracował itinerarium Kazimierza Jagiellończyka za lata 1480—1493. Zob.
również H. M a u r e r ,
Itinerarium Władysława Jagiełły (1386—1387),
Biblioteka
4
Warszawska, t. 3, 1877, s. 32;
S.
Kwiatkowski,
Itinerarium
Władysława
Warneńczyka. Album uczącej się młodzieży polskiej poświęcony J. I. Kraszewskiemu,
Lwów 1879, s. 453 i n .
56
Zbigniew Górski
ria poszczególnych władców. Ostatnio Antoni Gąsiorowski omówił itine-
rarium Władysława Jagiełły za lata 1402—1433
7
.
Ze sprawą itinerarium wiąże się zagadnienie szybkości podróżowania
oraz szlaków komunikacyjnych. Wymienione zagadnienia pozostają ze
sobą w ścisłej łączności. W polskiej nauce średniowiecznej brak opraco-
wań na temat przeciętnej szybkości podróżowania. Raczej marginalnie
wypowiadali się w tej sprawie S. Kętrzyński
8
, G. Labuda
9
i inni. Z hi-
storyków niemieckich zagadnieniami tymi zajmował się F. Ludwig
10
.
Jeżeli chodzi o zagadnienie szlaków komunikacyjnych na Pomorzu
Gdańskim w średniowieczu, sprawą tą zajmował się Kazimierz Slaski
n
.
Pomorskie szlaki handlowe w XII i XIII w. najlepiej zobrazuje załączona
mapka.
W XII i XIII w. na tereny Pomorza Wschodniego prowadziło z Wiel-
kopolski kilka szlaków. Najważniejszym z nich był tzw. szlak „nad-
morski", biegnący z Inowrocławia przez Bydgoszcz, Wyszogród, Świecie,
Starogard, Skarszewy do Gdańska. Szlak ten miał również odgałęzienie:
Gniezno, Żnin, Nakło, Kamień, Tuchola, Raciąż, Skarszewy. Między
L. K o l a n k o w s k i ,
Zygmunt August Wielki Książę Litewski do roku 1548,
podał itinerarium tego władcy za lata 1543—1548, Lwów 1913, s. 390—393.
8
W. Ł ę g a,
Społeczeństwo i państwo gdańsko-pomorskie
w XII i XIII wieku,
Poznań 1956. Zob. Irena S u ł k o w s k a ,
Księgi polskiej kancelarii Koronnej w dru-
giej połowie XV w.,
Studia Żródłoznawcze, t. 6 (1961), s. 98—99, zestawia daty pobytu
króla Kazimierza Jagiellończyka w Koronie z datami wpisów do ksiąg Metryki (lata
1492); A. C. P e y e r ,
Das Reisekönigtum
des Mittelalters,
Vierteljahrschrift für
Sozial und Wirtschaftsgeschichte, 51/1964, s. 1—21.
7
A. G ą s i o r o w s k i , Długoszowe
itineraria królewskie,
Roczniki Historyczne,
R. 36, 1970, s. 109—126. Ostatnio I. H l a v a č e k ,
Die Itinerare der Böhmischen
Herrscher bis zum Jahre 1253 aus Verwaltungsgeschichtlicher
Sicht,
omówił itine-
rarium książąt i królów czeskich, Folia Diplomatica I, 1971, s. 113—127. Już w trak-
cie druku niniejszego artykułu ukazała się praca A. G ą s i o r o w s k i e g o ,
Iti-
nerarium króla Władysława Jagiełły 1386—1434,
Warszawa 1972.
8
S. K ę t r z y ń s k i , op. cit., s. 122—125.
9
G. L a b u d a ,
Ibrahim ibn Jakub,
Roczniki Historyczne, t. 16, 1946, s. 168.
10
F. L u d w i g ,
Untersuchungen Über die Reise und
Marchesgeschwindigkeit
im XII und XIII Jahrhundert,
Berlin 1897.
11
Mapkę oraz wiadomości o szlakach handlowych Pomorza podaję za K.
S
1 a s-
k i m,
Lądowe szlaki handlowe Pomorza w XI—XIII w.,
Zapiski Historyczne, t. 34,
3/1969, s. 29—45. Szlakami handlowo-komunikacyjnymi na Pomorzu zajmowali się:
S. W e y m o η η,
Cła г drogi handlowe w Polsce Piastowskiej,
Poznań 1938; W. Ł ς-
g a,
Obraz gospodarczy Pomorza Gdańskiego XII i XIII w.,
Poznań 1949; E. R o-
z e n k r a n z ,
Początki i ustrój miast Pomorza Gdańskiego do schyłku XIV stulecia,
Gdańsk 1962; T. H i r s c h ,
Danzigs Handels- und Gewerbegeschichte
unter der
Herrschaft des Deutschen Ordens,
Leipzig 1858; W. K o w a l e n k o ,
Najdawniej-
sze
związki Prasłowian i Słowian z Bałtykiem,
Przegląd Zachodni, 1—2/1951; H. Z i ó ł -
kowska,
Pomorze a handel bałtycki w okresie wczesno-historycznym,
Przegląd
5
Itinerarium Mszczuja
II (1264—1294)
57
Skarszewami a Gdańskiem szlaki te łączyły się w jeden, wytyczony jesz-
cze w XII w. przez księcia Grzymisława. Trakt ten posiadał odgałęzie-
nie biegnące z Gdańska przez Oksywie do Pucka. Oprócz tych szlaków
był jeszcze trakt przecinający puszcze Pomorza Gdańskiego, łączący
Złotów ze Sławnem. Drugi wariant traktu nadwiślańskiego prowadził
z Gniezna przez Żnin, Bydgoszcz, Świecie, Nowe, Gniew, Pelplin, Garcz,
Lubiszewo, Tczew do Gdańska. Pomorze Wschodnie z Zachodnim łączył
trakt prowadzący z Gdańska przez Rumię, Słupsk, Sławno, Koszalin,
Łekno, Kołobrzeg do Szczecina.
Itinerarium Mszczuja II zostało ułożone na podstawie jedynie źródeł
dyplomatycznych, mianowicie autentycznych dokumentów wystawionych
przez tegoż księcia
12
. Przekazane nam przez źródła itinerarium Mszczu-
ja jest fragmentaryczne. Wynika to z dwóch przyczyn: 1) nie wszystkie
pobyty księcia na terenie Pomorza Gdańskiego zostały odnotowane przez
współczesne źródła; 2) do naszych czasów zachowała się tylko część i to
raczej znikoma materiału źródłowego.
Zachodni 1—2/1951. Literaturę przedmiotu podaję za W. S
1
u 1 i s t e m.
Ważniej-
sze szlaki handlowo-komunikacyjne
północno-zachodniego
Pomorza
Gdańskiego
w XV—XVIII
w.,
Zapiski Historyczne, t. 35, 3—4/1970, s. 99.
12
Itinerarium zostało ułożone w oparciu o 143 autentyczne dokumenty Mszczu-
ja II wystawione w latach:
1264 — 1 dokument
1276 — 2 dokumenty
1286 — 6 dokumentów
1266 — 1 dokument
1277 — 4 dokumenty
1287 — 4 dokumenty
1268 — 1 dokument
1278 — 2 dokumenty
1288 — 9 dokumentów
1269 — 2 dokumenty
1279 — 4 dokumenty
1289 — 5 dokumentów
1270 — 1 dokument
1280 — 5 dokumentów
1290 — 10 dokumentów
1271 — 1 dokument
1281 — 6 dokumentów
1291 — 4 dokumenty
1272 — 1 dokument
1292 — 5 dokumentów
1282 — 9 dokumentów
1273 — 4 dokumenty
1293
— 7
dokumentów
1283 — 12 dokumentów
1284 — 10 dokumentów
1294 — 9 dokumentów
1274 — 4 dokumenty
1285 — 7 dokumentów
1275 — 6 dokumentów
oraz 5 dokumentów Przemyśla II, w których występuje Mszczuj II. Podstawowym
wydawnictwem źródłowym, z którego korzystałem, to
Pommerellisches
Urkunden-
buch.
wydany przez M. P e r l b a c h a, Gdańsk 1882, (cyt. dalej PU), które dostar-
czyło mi 146 dokumentów, ponadto 1 dokument został wydany przez K. Z i e l i ń -
s k ą , w Zeszytach Naukowych UMK, Historia V, s. 16—19 i 1 dokument w
Zbiorze
dokumentów
małopolskich,
wydali Irena
Sułkowska-Kuraś
i
Stani-
s ł a w K u r a ś , cz. V, dokumenty z lat 1401—1440, Wrocław 1970, nr 1491. W wy-
kazie uwzględniono również dokumenty posiadające datę dzienną i roczną (lub
tylko roczną), a nie mające zaznaczonej miejscowości, w której dany dokument został
wystawiony przez Mszczuja II w latach 1264—1294. W. Ł ę g a w pracy
Społe-
czeństwo ι państwo gdańsko-pomorskie
w XII i XIII wieku,
Poznań 1956, s. 206—
—208, zestawił itineraria książąt Pomorza Gdańskiego. Itinerarium Mszczuja II uło-
żył W. Łęga w oparciu o 92 autentyczne dokumenty, które m a j ą „...dokładnie dato-
wane miejsca postoju książąt według dyplomów..." (s. 206). W przypadku itinerarium
Mszczuja II autor nie uwzględnił 13 dokumentów, które m a j ą datę roczną, a w 2 wy-
58
Zbigniew Górski
ITINERARIUM MSZCZUJA II (1264—1294)
20
1
3
1
3
IX
VI
I
IV
V
10
3
8
28
II
IX
IX
IX
1264
1266
1268
1269
1269
1270
1271
1272
1273
1273
1273
Kamień
13
,
(prawdopodobnie Świecie)
14
,
Chełmno
1 5
,
Choszczno
16
,
Słupsk
Świecie
1 8
,
(brak miejscowości)
1 0
,
Gdańsk
2 0
„in ponte Drawę"
21
,
Świecie
2 2
,
Gdańsk
23
,
1
2
13
18
8
14
20
Χ
1
I
III
IX
V
IX
14 V
19 VI
1273
1274
1274
1274
1274
1275
1275
1275
1276
1276
1277
Gdańsk
2 4
,
Świecie
2 5
,
Świecie
2 6
,
Słupsk",
(brak miejscowości)
28
,
Słupsk
2 9
,
Świecie
3 0
,
Świecie
3 1
,
Słupsk
3 2
,
Świecie
3 3
,
Gdańsk
34
,
padkach i dzienną oraz „miejsce postoju" księcia. Są to dokumenty: PU, nr 369
(1283 Świecie), 384 (1284 Słupsk), 416 (1286 Gdańsk), 435 (1288 Słupsk), 437 (24 VIII
1288 Słupsk), 439 (26 III 1288 Słupsk), 444 (1288 Sławno), 475 (c. 1290 Nowe), 492
(1292 Gdańsk), 439 (1292 Gdańsk), 504 (1293 Gdańsk), 511 (1294 Słupsk) i 519 (1294
Świecie).
13
Ibid., nr 206.
14
Ibid., nr 214. Dokument wystawiony dla rycerza Czcibora. J a k o świadek wy-
stępuje m. in.: „Arnoldo palatino". Arnold jako świadek występuje jedynie w do-
kumentach wystawionych w Świeciu przez Świętopełka i Mszczuja II. Ibid., nr 155
(1253)... „Arnoldus filius Arnoldi quondam palatini". Ibid., nr 181 i 182 (1260): „pin-
cerna Arnoldo". Ibid., nr 257 (1273) „Arnoldo castellanio" Ibid., nr 260 (1274) „...Ar-
noldo casteilano". Ibid., nr 260 (1274) „...Arnoldo castellano eiusdem castri". Biorąc to
pod uwagę oraz fakt, że w tym czasie Mszczuj II posiadał tylko dzielnicę świecką,
wydzieloną mu przez Świętopełka ok. 1264 г.; patrz K. Z i e l i ń s k a ,
Zjednoczenie
Pomorza Gdańskiego z Wielkopolską pod koniec XIII w.,
Toruń 1968, s. 18, możemy
wnioskować, że dokument ten został wystawiony przypuszczalnie w Świeciu.
15
Ibid., nr 225.
16
Ibid., nr 238.
17
Ibid., nr 239.
18
Ibid., nr 245.
19
Ibid., nr 248.
20
Ibid., nr 251.
2
« Ibid., nr 256.
22
Ibid., nr 257.
2 3
Ibid., nr 258.
24
Ibid., nr 259.
25
Ibid., nr 260.
26
Ibid., nr 263.
27
Ibid., nr 264.
18
Ibid., nr 267.
28
Ibid., nr 270.
50
Ibid., nr 271.
31
Ibdi., nr 273, 274, 275 i 276.
32
Ibid., nr 281.
33
Ibid., nr 283.
31
Ibid., nr 287 i 288.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin