Wacław „Emir” Rzewuski (1784-1831)_podróżnik i żołnierz_2016 [Kucera Filip].pdf

(5446 KB) Pobierz
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Historyczny
Instytut Historii
Filip Kucera
Wacław „Emir” Rzewuski (1784-1831): podróżnik i żołnierz
Praca doktorska
napisana pod kierunkiem
prof. dra hab. Tadeusza Kotłowskiego
w Zakładzie Historii Powszechnej XIX i XX wieku
Instytutu Historii
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu
Poznań 2016
1
SPIS TREŚCI:
Wykaz skrótów występujących w pracy ……………………………………….………….. s. 4
WSTĘP ………………………………......….……………………………...……………….s. 5
ROZDZIAŁ I: ZARYS HISTORII RODZINY RZEWUSKICH………………….……....s. 22
Legendarne początki, herb, siedziba ……………………………………...…….………….s. 22
Herb………………………………………………………………….…......…….……...…s.
27
Siedziba rodu - Podhorce
…………………………………………………...…....………..s. 28
Ascendenci rodu …………………………………………………………………….……..s. 37
Michał Florian Rzewuski
……………………………………….………………………….s. 38
Stanisław Mateusz
………………………………………...…………………….…………s. 42
Wacław Piotr Rzewuski
………………………………………………...….………………s. 45
SEWERYN RZEWUSKI ………………………………………………………………….s. 51
Sprawa dysydentów
………………………………………………………………………..s. 53
Sejm Repninowski i niewola kałuska
………………………………………………….…...s. 56
Buława hetmańska
…………………………………………………………………………s. 64
Ubezwłasnowolnienie biskupa Kajetana Sołtyka
..........................…………………….…..s. 69
Sejm Wielki
…………………………………………………………...……………………s. 73
Zmierzch hetmana
…………………………………………………...………………….....s. 84
ROZDZIAŁ II: DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ WACŁAWA RZEWUSKIEGO ………..s. 88
OD NARODZIN DO DOJRZAŁOŚCI ……………………………………………..……..s. 88
Edukacja
……………………………………………………………………………….......s. 90
Małżeństwo
………………………………………………………………………..……….s. 92
Kopalnie Wschodu..........……………………….……………………………….………….s.
98
W armii Jego Cesarskiej Mości
………..……………………………………......………..s. 102
LATA 1811-1817………………….………………………………………………...……s. 104
Działalność na polu oświaty
……….…….……………………………………..………...s. 108
Kongres Wiedeński
…………………….…………………………………..……………..s. 116
ROZDZIAŁ III: KOŃ ARABSKI NA WSCHODZIE I ZIEMIACH POLSKICH ….…..s. 121
KONIE CZYSTEJ KRWI W KULTURZE ARABSKIEJ …………………….………....s. 121
Korzenie rasy arabskiej
……………………………………………………….………….s. 122
Islam a konie czystej krwi
………………………………………………….……………..s. 126
Koń w literaturze arabskiej
………………………………………………………………s. 128
Użytkowanie koni pustyni
……………………………………………………………...…s. 130
KOŃ W POLSKIEJ TRADYCJI I HODOWLI ……………………………………...…..s. 132
KONIE ORIENTALNE NA ZIEMIACH POLSKICH ……………………………..…...s. 138
ROZDZIAŁ IV: PODRÓŻ NA WSCHÓD ………………………………………………s. 157
PRZYGOTOWANIA DO WYJAZDU ……………………………………………...…...s. 157
PIERWSZY ETAP WYPRAWY …………………………………………………...……s. 161
Emir Beduinów, Szejk Arabów
…………………………………………………………..s. 163
Nowe znajomości, stare przyjaźnie
………………………………………………………s. 170
Trudności związane z zakupem koni
……………………………………………………..s. 177
DRUGI ETAP WYPRAWY ………………………………………………………..…...s. 186
Aleppo
……………………………………………………………………………………s. 187
2
Palmira
…………………………………………………………………………………...s. 192
REWOLUCJA W ALEPPO………………………………………………...…………….s. 196
Podłoże buntu
………………………………………………………………………...…..s. 196
Szpiedzy i agenci
……….…………………………………………………………………s. 198
Powstanie
……….…………………………………………………………………..……s. 206
Pierwsze trudności
..………………..……………………………………………………..s. 214
ROZDZIAŁ V: PO POWROCIE (LATA 1820-1825) …………………………………..s. 221
KŁOPOTY FINANSOWE ….……………………………………………………………s. 221
DALSZE LOSY EMIRA ………………………………………………………………...s. 237
Stado hrabiego
………….……………………………………………………………..…s. 237
Sawrań
………….……………………………………………………………………..…s. 239
Stosunki z sąsiadami
………………………………………………………………...……s. 243
ROZDZIAŁ VI: PATRIOTA I ŻOŁNIERZ ………………………………...…………...s. 253
KONSPIRACJA ………………………………………………………………………….s. 253
Sytuacja w Rosji
…………………………………………...……………………………..s. 253
W konspiracji niepodległościowej
…….………………………………………………….s. 256
Ataman Rewucha
………………………………....………………………………………s. 263
POWSTANIE ………………………………………………...…………………………..s. 270
Pierwsze uniesienie
………………………………………………………………………s. 270
Zjazd w Kranosiółce .……………………………………………..………………………s.
281
Przed walką
…….…………………………..…………………………………………….s. 289
Daszów
………………………………………………………………………………...…s. 290
Dalsze losy uczestników powstania
………………………………………………………s. 299
Tajemnica śmierci Emira
…...………………………………………………………...….s. 300
Represje
…………………………………………………………………………………..s. 307
LOSY POTOMKÓW HRABIEGO ………………………………………..…………….s. 310
ROZDZIAŁ VII: DZIEŁO WACŁAWA RZEWUSKIEGO…….……………………… s. 324
PRACA NAUKOWA………………………..…………………….………………….…. s. 324
TWÓRCZOŚĆ ARTYSTYCZNA…….………………………………..……….………. s. 329
Wiersze i poematy……………………………………………….…………….………….
s. 329
Rzewuski jako muzyk……………………………………………………….…………….
s. 330
KONIE HRABIEGO ………………….……….………………………………..………. s. 331
UPAMIĘTNIENIE …………………..….…………………………………………….… s. 337
ZAKOŃCZENIE ………………………….……….……………………………………. s. 342
Bibliografia……………………………………………………………………...….…..…s. 344
Spis ilustracji………………………………………………………………………….…..s. 376
3
Wykaz skrótów występujących w pracy:
AGAD:
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Podh.:
Archiwum Narodowe w Krakowie. Archiwum Sanguszków. Archiwa Podhoreckie
Bibl. PAN:
Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
BN:
Biblioteka Narodowa w Warszawie
BOss:
Biblioteka Ossolineum we Wrocławiu
B. Czart.:
Muzeum Narodowe w Krakowie. Biblioteka Czartoryskich
BAN USRR Lwów:
Naukowa Biblioteka Akademii Nauk USRR we Lwowie
Zb. A. Czołowskiego:
Zbiory Aleksandra Czołowskiego
Zb. Pop.:
Zbiór Popielów
4
WSTĘP
Dziesięć lat po tajemniczym zaginięciu hrabiego Wacława „Emira” Rzewuskiego
anonimowy twórca, publikujący w czasopiśmie „Demokrata Polski”, napisał: „Pamiętniki
powstania Litwy i ziem ruskich, równie jak i inne pisma w emigracyi ogłaszane, nie uczyniły
nawet wzmianki o Wacławie Rzewuskim, który jednak był jednym z pierwszych na Podolu
co podniósł oręż dla wywalczenia niepodległości narodowej w 1831 roku, i śmiercią
walecznych poległ w jej obronie. Podając do publicznej wiadomości krótki rys jego żywota,
oddajemy bezinteresowny hołd jego cnotom, zasługom i poświęceniu, a razem cześć
popiołom męża, którego imię ma prawo w dziejach ojczystych być zamieszczone”
1
. Rzeczony
„rys żywota” był rzeczywiście krótki i chociaż interesujący, nie wyczerpał zagadnienia życia i
śmierci hrabiego. Sytuacji nie zmieniły publikowane jeszcze w XIX wieku opracowania,
wskutek czego jeden z biografów Wacława, Antoni Józef Rolle, zauważył: „[…] życie Emira,
choć tylekroć razy opowiedziane, należycie jeszcze zbadanym nie zostało, a wdzięczny to i
pouczający nawet dla badacza temat”
2
.
Dziś, mimo iż od bitwy daszowskiej powstało dwadzieścia poświęconych
Rzewuskiemu utworów literackich i niemal drugie tyle opracowań na jego temat, powyższe
stwierdzenie pozostaje aktualne. Zagadnienie postaci hrabiego nie doczekało się gruntownych
i całościowych badań, wspomniane opracowania w większości odnoszą się do wybranych
fragmentów jego życia, wiele z nich powstało w oparciu o pojedyncze, lub niewiarygodne
źródła.
O ile „hipologiczny” i „arabski” wątek biografii Emira stanowił przedmiot
zainteresowania orientalistów czy hodowców koni czystej krwi, badacze zajmujący się
zagadnieniem polskiej działalności konspiracyjnej i patriotycznej w XIX wieku, nie
poświęcili Rzewuskiemu zbyt wiele uwagi. A przecież to temat niesłychanie ciekawy. Już
Lucjan Siemieński pisał o Wacławie: „Nie znam też człowieka, któryby w naszych
prozaicznych czasach tyle dostarczył poetycznego wątku co on, nietylko całem życiem, lecz
nawet i śmiercią. Poledz wśród boju byłoby rzeczą zwyczajną - tylu innych tak ginęło i ginie -
ale ginąć tajemniczo - bez śladu… nie każden potrafi”
3
.
Piotr Jaxa Bykowski, jeden z XIX-wiecznych biografów Rzewuskiego, zdawał sobie
sprawę z niedoskonałości powstałych dotąd opracowań. Podkreślał potrzebę wypełnienia
1
Krótki rys żywota Wacława Rzewuskiego,
anonimowy artykuł opublikowany w: „Demokrata Polski”. t. III, od
14 II 1840 do 21 VI 1841, s. 223.
2
A. J. Rolle,
Emir Rzewuski,
[w:] Wybór Pism, t. III, Sylwetki literackie, Kraków 1966, s. 9.
3
L. Siemieński,
Wacław Rzewuski i przygody jego w Arabii opowiedziane z pism pozostałych po nim,
Kraków
1870, s. 132.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin