Stryjkowski Maciej_Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi (fragmenty).pdf

(893 KB) Pobierz
Ta lektura,
podobnie ak tysiące innych, est dostępna on-line na stronie
wolnelektury.pl.
Utwór opracowany został w ramach pro ektu
Wolne Lektury
przez
fun-
dac ę Nowoczesna Polska.
MACIEJ STRYJKOWSKI
Kronika polska, litewska, żmudzka
i wszystkiéj Rusi
()
KSIĘGI CZWARTE
 
Do Jaśnie Wielmożnego Pana, Pana Ostaphija Wołowicza Pana wileńskiego, Cancle-
rza Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Brzescie skiego, Kobryńskiego, etc. Starosty. I do
Jaśnie Wielmożnego Pana, Pana Stephana Korybutowicza, Xiążęcia Zbarawskiego etc.,
wo ewody trockiego etc.
Bóg serc ludzkich napewnie szy świadek, lepie wie, akom wielką, asowliwą, prze-
ważną, trudną pracą¹ i węzłowatszą nad on Gordy skiego woza od Aleksandra rozcię-
ty (gdy go niepodobna rzecz była rozwiązać) węzeł, pod ął Czytelniku miły, stara ąc się
z pilnością, abych ci prawdziwy i dowodny wywód narodów naszych Sarmackich, Sła-
wańskich, Ruskich, a przy tym Litewskich pokazał, ako, skąd, którym sposobem, od
potomstwa Noego poszli, ako też i za którym powodem w tych krainach północnych
osiedli, a z małych początków w tak wielkie narody i szerokość panowania urośli. Któ-
rego przedsięwzięcia część iżem uż na przodku te
Kroniki
mo e , przy wywodzie narodu
Litewskiego, szeroko i dowodnie z prawdziwych a rozmaitych historyków pokazał, na
ostatek narodów wszystkich pod niebem na tym świecie ży ących, a od Noego synów
i potomków, porządną genealogią idących, początki i rozmnożenia, prawiem² z korabia
wywiódł. Tedy znowu gdym przyszedł do dzie ów Ruskiego narodu starożytnie sławnego,
a snaść³ nadawnie szego źrzódła Sławańskich wszystkich ziem, i narodów, zdała mi się
rzecz być potrzebna, na tym pierwszym początku Kroniki Ruskie , osobliwie linią naro-
dów Sławańskich Ruskich porządną genealogią, według możności mózgu i sił naszych,
z dowodu greckich, łacińskich, hebre skich i chalde skich historyków położyć, aby na
fundamencie dobrze założonym, snadnie i gruntownie mogły się budować i stosować
dzie e Ruskich i Litewskich narodów.
Bowiem wiele historii, które samy nieśmiertelnością sprawy ludzkie zdobią, tak Pol-
skich, Litewskich, Ruskich i inszych narodów, dla⁴ niedostatku ludzi dowcipnych⁵ zginę-
ło, za czym początków narodów swoich, dzielności i panowania xiążąt, i pewności czasów,
których się co działo, wiedzieć nie mogą. Bo narody nasze Sławańskie Sarmackie, w zim-
nych krainach północnych położone, skłonnie sze były zawżdy do zwad, do wo ny, do
okrucieństwa i posiadania cudzych ziem, niż do nauk wyzwolonych, a to za powodem
i własnością niełaskawego nieba i warchliwego, któremu ty krainy podległy, Saturnusa,
i Scorpiona albo Niedźwiadka⁶ adowitego, który Ruskich ziem więtszą cześć zasłonił.
Dla czego wiele naszych przodków dzie ów, ciemnomglistą nocą zaduszonych, w wiecz-
nochmurnych askiniach i ślepych przepaściach zginęło, z których by dziś potomkowie
wzory, przykłady i nauki cnót i dzielności rycerskich wybierać, i postronnym narodom
dobre mniemanie i wiadomość o sławnych przodkach swych, i sami o sobie, ku wielkie-
mu a sławnemu rozgłoszeniu zawołania swo ego dać mogli.
Jednak wżdy⁷ Russacy, Moskwa i Bułgarowie albo Wolgarowie
o arowie al o u
arowie
, od Wołgi rzeki (nad którą szeroko z dawnych lat mieszkali) nazwani, także inszy
Sławacy, pierwe niż my Polacy, pisać poczęli. Bo Michał Kuroplates cesarz Konstantyno-
polski, walcząc z Bułgarami Sławaki narodu Ruskiego, którzy w ten czas greckie państwa
na eżdżali, i Tracie , także Dalmacie część wielką opanowali, po długich bitwach, po ed-
nał się z nimi roku od narodzenia Chrystusa Pana , a na znak przy acielstwa i spolnego
sprzymierzenia, przerzeczony cesarz Kuroplates wszystkim Bułgarom i Sławakom posłał
za upominek litery Hłaholskie⁸: Az, A, Buki, Wiedzi, etc., które na ten czas z greckich
nowo były wymyślone i wynalezione gwoli⁹ Sławakom.
¹pra — dziś popr. forma B.lp: pracę. [przypis edytorski]
²prawie (daw.) — prawdziwie. [przypis edytorski]
³sna a.
sna
(daw.) — widocznie. [przypis edytorski]
⁴
la
(daw.) — z powodu. [przypis edytorski]
⁵
ow ipny
(daw.) — rozumny. [przypis edytorski]
⁶
orpiona al o ie wia ka
— mowa o gwiazdozbiorze (w dawne polszczyźnie słowa te były synonimami).
[przypis edytorski]
⁷wż
y
(daw.) — przecież, ednak. [przypis edytorski]
⁸litery
a olskie
— głagolica, na starszy alfabet słowiański. [przypis edytorski]
⁹
woli
(daw.) — ze względu na. [przypis edytorski]
 
Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiéj Rusi
Tych liter, ako pospolicie bywa rzecz każda nowa wdzięcznie sza, zaraz się chwycili
Bułgarowie, Serbowie, Dalmatowie, Karwaci¹⁰ i Russacy, i tymi literami sprawy swo e
i kroniki dopiero pisać poczęli, nie tylko tych spraw porządek w księgi znosząc, które się
na ten czas u nich i przez nich działy, ale też i ony rzeczy i dzie e, które od starodawnych
przodków swoich słyszeli, i które przez długą pamięć w zmysłach swoich mieli, hłaholskim
pismem ku wieczne pamiątce w księgi swo e skarbili i spiżowali, wyrozumiawszy historie
skarbem być nieśmiertelne sławy.
Polacy zaś naszy, ledwo pisać poczęli roku od Chrystusa Pana 
ola y kie y pisa
po zeli
za Miecława¹¹, pierwszego chrześcijańskiego xiążęcia Polskiego, i za Chabrego
Bolesława pierwszego króla koronowanego od¹² Ottona cesarza w Gnieźnie roku ,
których ednak Russacy dwiema sty lat i dziewiącią w dawności historii i pisma swo e-
go uprzedzili. Bo poczęli pisać Russacy roku od stworzenia świata, ak Grekowie i Ruś
rachu ą, , to est od Chrystusa , albo mało co pozdnie , a według rachunku rzym-
skiego roku od stworzenia świata , od założenia Rzymu roku , od Chrystusa Pana
, na co się też wszyscy łacińscy i greccy historykowie zgadza ą, i czegom sam własną
bytnością roku  w Konstantynopolu doświadczył, gdzie bada ąc się pilnie o starodaw-
nościach Greckich i Bizantyńskich widziałem słup albo kolumnę marmurową, z napisem
cesarza Michała Kuroplatesa i z liczbą lat wyższe mianowanych, tak greckiego ako ła-
cińskiego rachunku, którą kolumnę przerzeczony cesarz postawił (do Jedykuły
e iku a
sie m wież
idąc zamku starego, wielkiego Konstantyna) na znak zwycięstwa z Bułgarów
i Saracenów otrzymanego. Drugą zaś kolumnę widziałem za Andrinopolim, na którym
mie scu Bułgarowie niewdzięcznie odda ąc dar pisma hłaholskiego, sobie na znak przy a-
cielstwa przysłanego, przerzeczonego cesarza Michała Kuroplata
esarz i a Kuroplat
porażon o
awak w
, wzruszywszy mu przymierze, porazili, iż z pogromu sam ledwa
uciekł, a potym z desperacie do klasztora wstąpił, wszakże potym od Bułgarów tychże
zabit.
Kto bywał w Andrinopolu, albo będzie, obaczy znaki tych starodawnych bitew buł-
garskich z Greki: puklerze¹³ z skór i z drzewa na dziwny kształt uczynione, maczugi
okrutne, kule na łańcuchach rogate żelazne, kije z wielkimi gwoździami, bełty gwałtow-
ne od kusz, pociski z żelazem kończystym na krzyż zaostrzone, których też pieszy rzym-
scy, ak Livius pisze, na pierwszym potkaniu używali, ułomki szabel staroświeckich, etc.
A ty wszystki dziwne wo enne instrumenta są zawieszone na murze, idąc przez kramnice
z tureckiego miasta do Andrinopola, murowanego chrześcijańskiego, u wielkie bramy,
którymem się a dobrze przypatrzył.
Od tego tedy Michała Kuroplatessa, cesarza Konstantynopolskiego, Bułgarowie, Rus-
sacy i wszyscy Sławacy, krom¹⁴ Polaków a Czechów, litery hłaholskie wziąwszy, sprawy
swo e pisać poczęli, a po zabiciu zaś Kuroplatowym, panował na cesarstwie Greckim Leo
Ormiański, który Chruna
runo u arskie i że owie skie
Bułgarskie xiążę zabił, za
czasów Karolusa Wielkiego, cesarza, roku od Chrystusa , i za czasów Jana Trzeciego,
w rzędzie  Papieża
tym téż zytaj ariona.
A tak Russacy acz od lat siedmi set i osmidziesiąt, to est od roku Chrysta Pana 
pismo i litery hłaholskie ma ą, ednak wszystkie Kroniki Ruskie tylko tych napierwszych
być xiążąt w państwach swoich powiada ą
ierwsze i ż ta Ruskie
: Kija, od którego Ki-
ów; Scieka, od którego Sciekawica; Korewa etc. i siostrę ich Lebedę
K , iek, Korew,
e ie a
, także Oskalda i Dira, ich potomków, a potym według swego rachunku roku
od stworzenia świata , xiążąt Wareckich trzech bratów rodzonych: Ruryka, Truwo-
ra i Sinaussa
ara owie
w xięstwach swoich: Nowogrodzkich, Pskowskich, Izborskich
i Bieło ezierskich panować piszą. I od tych uż porządek i sukces ą pewną, tak Russacy
wszyscy, Wielcy Kniaziowie Moskiewscy prowadzą i wywodzą, a dalszych dawnie szych
początków narodu swego wywieść nie mogą, dla¹⁵ niedostatku historii i tych, co by e
pisali.
¹⁰Karwa
i
— Chorwaci. [przypis edytorski]
¹¹
ie aw
— Mieszko I. [przypis edytorski]
¹²o (daw.) — przez. [przypis edytorski]
¹³puklerz — rodza tarczy. [przypis edytorski]
¹⁴krom (daw.) — prócz. [przypis edytorski]
¹⁵
la
(daw.) — z powodu. [przypis edytorski]
 
Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiéj Rusi
A iż Duch Pański gdzie, kiedy i kogo raczy darem swoim świętym natchnie, tedy
a też tegom się naprzód ważył z uprze me szczerości ku naszym narodom Sławańskim,
iżem prawie od potopu z wielką pracą (za dowodem dwu set historyków wiary godnych,
a w edno mie sce zniesionych) porządnie opisał wywody Sławańskich Ruskich narodów,
alem się eszcze z tym wydania teraz zatrzymał i zachował, przedłużyli¹⁶ Pan Bóg zdrowia
na inszy czas.
Wszakże to est napewnie szy, nagruntownie szy fundament, iż ako od inszych synów
Noego i ich potomków, insze rozmnożone są rożne narody, tak też od Mosocha patry-
archy naszego, szóstego syna Jafetowego i od ego potomków: Russa, Lecha i Czecha,
wszyscy Russacy, Polacy, Moskwa, Bułgarowie, Czechowie, i ile ich kolwiek Sławań-
skiego ęzyka pod niebem używa, prawdziwy wywód i początek narodu ma ą. Z którym
szerszym o tym dowodem, iżem się dla pewnych przyczyn, na inszy czas zachował, te-
dyć tu tylko o Mosochu patriarsze Sławańskim, krótko mie sca położę u poważnie szych
historyków, którzy to imię
oso
,
os us, os a, os i, os orum, os o itarum,
o o arum
etc. z dawna wspomina ą.
Naprzód Mo żesz prorok i zakonu¹⁷ Bożego ob awiciel,
enesis
cap.  i Berosus ka-
płan i historyk Chalde ski, nadawnie szy, lib  et , roku po potopie  etc. tak pisze:
os us ero os os simul et in sia et in eurupa un a it,
iż Moschus narody Moscho-
witow zarazem i w Asie i w Europie fundował etc. o czym i na inszych mie scach, co tu
umyślnie opuszczam, wspomina, etc.
Potym
enop on in istoria re itus rae orum et ppolonius in armine r onau
ti o, ero otus
ulius olinus oli istor ap

ap
,
tolomeus li
,
ap
,
et
,
linius at istoriae li
,
ap
,
et li
,
ap
et
.
ro us omp et u
stinus, omp ella in istoria e situ or is ap
,
osep us la ius nti uit u li
,
ilo u e nt i li , ornelius a itus, tra o et
i inszy wszyscy starodawni hebre -
scy, chalde scy, greccy, łacińscy historykowie starodawni, a niedawnego i drudzy naszego
wieku kronikarze, ako Miarecius, Vincentius Cadlubcus, Anonimus Gallus, Dlugossus,
Miechovius, Jostus Decius
in etustat olon et amil a el,
Vapovius, Cromerus lib.
 cap. ,  et , etc. Bielski etc. Polscy; Tilemannus Stella, Cesareus, Carion, Philip.
Melancton, Cureus etc. Niemieccy; Eneas Sylvius, Volateranus, Datravius etc. Włoscy
i Czescy historykowie, Mosocha i Moskwy patriarchy, i krain tego imienia wzmiankę na
wielu mie scach dowodnie czynią; Teodorus też Bibliander,
e optimo enere e pli an i
e rai a¹⁸,
tak mówi:
oso el eso partem siae a pontum a epit, u i os itae,
el os o itae, et os i i montes et nitima lo a apa o iae et
¹⁹
A eśliby tu kto rzekł, iż dzisie sza Moskwa, Białe Rusi naród, niedawnych wieków
począł się zwać Moskwą od rzeki i miasta i zamku stołecznego Moskwy, tedy tak est;
bo Moskwa zamek z dawnych czassów tylko z drzewa zrąbiony i nieznaczny był. Jako
też o tym Herberste nus
in oro rap ia prin ipatus os o iae²⁰
pisze: Aż tam dopie-
ro Wielkie Xiążę Iwan Daniłowicz
wan ani owi stole o oskwy przeni s
, przed lat
dwiema sty i trzydziestą z Włodimirza stolec²¹ swo przeniósł, z porady Piotra metropolita
iotr metropolit
Kijowskiego i Ruskiego. Bowiem ten metropolit Piotr tam też był przed
tym stolicę metropolicką sobie wybrał, dla akiegoś świętego Alekse a, u którego grobu
w Moskwi cuda się ukazywały. Za czym się Moskwa miasto rozsławiło
oskwa dzisiejsza
kie y si rozs awi a i la ze o
, i cudami onymi i Wielkich Xiędzów²² stolicą, bo skoro
po śmierci Iwana Daniłowicza, tegoż imienia drugi Iwan Iwanowic, tam stolicę trzymał,
ponim Dimitr, po Dimitrze Basili, albo Wassile , który po ąwszy córkę u Witołda W.
X. Litewskiogo Annołazią, albo Zophią, Wasila oślepionego po sobie dziedzicem zosta-
wił, z którego potym Iwan wielkim xiędzem moskiewskim naszczęśliwszym będąc, wybił
¹⁶prze
użyli
— eśli przedłuży (czasownik z partykułą -li). [przypis edytorski]
¹⁷zakon (daw.) — prawo. [przypis edytorski]
¹⁸
e optimo enere e pli an i e rai a
(łac.) — o na lepszym sposobie tłumaczenia z hebra skiego. [przypis
edytorski]
¹⁹
oso el eso partem siae a pontum a epit, u i os itae, el os o itae, et os i i montes et
nitima lo a apa o iae et
— Mosoch lub Mesoch otrzymał część Az i aż do Pontu, gdzie [zna du ą się]
Moskowici oraz góry Moschijskie [w Kolchidzie] i na dalsze mie sca w Kapadoc i. [przypis edytorski]
²⁰in
oro rap ia prin ipatus os o iae
(łac.) — w opisie ziem księstwa moskiewskiego. [przypis edytorski]
²¹stole (daw.) — tron. [przypis edytorski]
²²
i dz
— książę. [przypis edytorski]
 
Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiéj Rusi

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin