Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Klasy IV–VI
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) omawia elementy świata przedstawionego, wyodrębnia obrazy poetyckie w poezji;
2) rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia i wyjaśnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach, ze szczególnym uwzględnieniem ich w prozie realistycznej, fantastycznonaukowej lub utworach fantasy;
3) rozpoznaje czytany utwór jako baśń, legendę, bajkę, hymn, przypowieść, mit, opowiadanie, nowelę, dziennik, pamiętnik lub powieść oraz wskazuje jego cechy gatunkowe; rozpoznaje odmiany powieści i opowiadania, np. obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
4) zna i rozpoznaje w tekście literackim: epitet, porównanie, przenośnię, wyrazy dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, uosobienie, ożywienie, apostrofę, anaforę, pytanie retoryczne, powtórzenie oraz określa ich funkcje;
5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu, w tym tytułu, podtytułu, mota, puenty, punktu kulminacyjnego;
6) rozpoznaje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym wers, rym, strofę, refren, liczbę sylab w wersie;
7) opowiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną zależność;
8) odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze;
9) charakteryzuje podmiot liryczny, narratora i bohaterów w czytanych utworach;
10) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz wskazuje ich funkcje w utworze;
11) wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy;
12) określa tematykę oraz problematykę utworu;
13) wskazuje i omawia wątek główny oraz wątki poboczne;
14) nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim czytany tekst;
15) objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach;
16) określa doświadczenia bohaterów literackich i porównuje je z własnymi;
17) przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia;
18) wykorzystuje w interpretacji tekstów doświadczenia własne oraz elementy wiedzy o kulturze;
19) wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach;
20) wskazuje wartości w utworze oraz określa wartości ważne dla bohatera.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, publicystyczny lub reklamowy;
2) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio;
3) określa temat i główną myśl tekstu;
4) dostrzega relacje między częściami wypowiedzi (np. tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie);
5) odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych;
6) odróżnia informacje o faktach od opinii;
7) charakteryzuje komiks jako tekst kultury; wskazuje charakterystyczne dla niego cechy;
8) rozumie swoistość tekstów kultury przynależnych do: literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych;
9) wyodrębnia elementy składające się na spektakl teatralny (gra aktorska, reżyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty, muzyka); wyodrębnia elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska, muzyka); wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego);
10) rozumie, czym jest adaptacja utworu literackiego (np. filmowa, sceniczna, radiowa) oraz wskazuje różnice między tekstem literackim a jego adaptacją;
11) odnosi treści tekstów kultury do własnego doświadczenia;
12) dokonuje odczytania tekstów poprzez przekład intersemiotyczny (np. rysunek, drama, spektakl teatralny);
13) świadomie i z uwagą odbiera filmy, koncerty, spektakle, programy radiowe i telewizyjne, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży.
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik) i określa ich funkcje w tekście;
2) odróżnia części mowy odmienne od nieodmiennych;
3) dostrzega rolę czasownika w wypowiedzi, odróżnia czasowniki dokonane od niedokonanych, rozpoznaje bezosobowe formy czasownika: formy zakończone na -no, -to, konstrukcje z „się”; rozumie ich znaczenie w wypowiedzeniu oraz funkcje w tekście;
4) rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju gramatycznego odpowiednio: rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika i zaimka oraz określa ich funkcje w wypowiedzi; oddziela temat fleksyjny od końcówki;
5) rozumie konstrukcję strony biernej i czynnej czasownika, przekształca konstrukcję strony biernej i czynnej i odwrotnie, odpowiednio do celu i intencji wypowiedzi;
6) stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;
7) poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki, rozumie ich rolę w opisie świata oraz używa we właściwych kontekstach;
8) nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);
9) określa funkcję wyrazów poza zdaniem, rozumie ich znaczenie i poprawnie stosuje w swoich wypowiedziach;
10) rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu, wyróżnia człon nadrzędny i podrzędny oraz typy związków;
11) rozpoznaje typy wypowiedzeń, uwzględniając cel wypowiedzi: wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące – rozumie ich funkcje i je stosuje;
12) rozpoznaje w tekście typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze, zdania złożone (podrzędnie i współrzędnie), równoważniki zdań, rozumie ich funkcje i stosuje w praktyce językowej;
13) przekształca konstrukcje składniowe, np. zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, zdania w równoważniki zdań i odwrotnie.
2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:
1) wskazuje główne cechy języka mówionego i języka pisanego;
2) posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;
3) używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;
4) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; rozpoznaje wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekście oraz świadomie wykorzystuje do tworzenia własnych wypowiedzi;
5) rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne, dostrzega ich bogactwo, rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach;
6) rozpoznaje słownictwo neutralne i wartościujące, rozumie ich funkcje w tekście;
7) dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu wypowiedzi;
8) rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje we własnych wypowiedziach;
9) zna i stosuje zasady spójności formalnej i semantycznej tekstu.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
1) identyfikuje tekst jako komunikat; rozróżnia typy komunikatu: informacyjny, literacki, reklamowy, ikoniczny;
2) identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi;
3) określa sytuację komunikacyjną i rozumie jej wpływ na kształt wypowiedzi;
4) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikacji (np. gest, mimika, postawa ciała);
5) rozumie pojęcie głoska, litera, sylaba, akcent; zna i stosuje reguły akcentowania wyrazów;
6) stosuje intonację poprawną ze względu na cel wypowiedzi;
7) rozumie, na czym polega etykieta językowa i stosuje jej zasady.
4. Ortografa i interpunkcja. Uczeń:
1) pisze poprawnie pod względem ortograficznym oraz stosuje reguły pisowni;
2) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, znaku wykrzyknika, cudzysłowu, dwukropka, średnika, nawiasu.
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) uczestniczy w rozmowie na zadany temat, wydziela jej części, sygnały konstrukcyjne wzmacniające więź między uczestnikami dialogu, tłumaczące sens;
2) rozróżnia argumenty odnoszące się do faktów i logiki oraz odwołujące się do emocji;
3) tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź, stosując odpowiednią do danej formy gatunkowej kompozycję i układ graficzny; rozumie rolę akapitów w tworzeniu całości myślowej wypowiedzi;
4) dokonuje selekcji informacji;
5) zna zasady budowania akapitów;
6) rozróżnia i wskazuje środki perswazji, rozumie ich funkcję.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych:
dialog, opowiadanie (twórcze, odtwórcze), opis, list, sprawozdanie (z filmu, spektaklu, wydarzenia), dedykacja, zaproszenie, podziękowanie, ogłoszenie, życzenia, opis przeżyć wewnętrznych, charakterystyka, tekst o charakterze argumentacyjnym;
2) wygłasza z pamięci tekst, ze zrozumieniem oraz odpowiednią intonacją, dykcją, właściwym akcentowaniem, z odpowiednim napięciem emocjonalnym i z następstwem pauz;
3) tworzy plan odtwórczy i twórczy tekstu;
4) redaguje notatki;
5) opowiada o przeczytanym tekście;
6) rozróżnia współczesne formy komunikatów (np. e-mail, SMS) i odpowiednio się nimi posługuje, zachowując zasady etykiety językowej;
7) tworzy opowiadania związane z treścią utworu, np. dalsze losy bohatera, komponowanie początku i zakończenia na podstawie fragmentu tekstu lub na podstawie ilustracji;
8) redaguje scenariusz filmowy na podstawie fragmentów książki oraz własnych pomysłów;
9) wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach.
IV. Samokształcenie. Uczeń:
1) doskonali ciche i głośne czytanie;
2) doskonali różne formy zapisywania pozyskanych informacji;
3) korzysta z informacji zawartych w różnych źródłach, gromadzi wiadomości, selekcjonuje informacje;
4) zna i stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych (np. w bibliotekach szkolnych oraz on-line);
5) korzysta ze słowników ogólnych języka polskiego, także specjalnych, oraz słownika terminów literackich;
6) zwraca uwagę na typy definicji słownikowych, określa ich swoistość;
7) rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji;
8) poznaje życie kulturalne swojego regionu;
9) rozwija umiejętności efektywnego posługiwania się technologią informacyjną oraz zasobami internetowymi i wykorzystuje te umiejętności do prezentowania własnych zainteresowań.
Lektury obowiązkowe:
1) Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa;
2) Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoła latania (komiks);
3) René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań);
4) Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;
5) Ignacy Krasicki, wybrane bajki;
6) Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa;
7) Adam Mickiewicz, Powrót taty, Pani Twardowska, Pan Tadeusz (fragmenty, w tym: opisy, zwyczaje i obyczaje, polowanie i koncert Wojskiego);
8) Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni;
9) Bolesław Prus, Katarynka;
10) Juliusz Słowacki, W pamiętniku Zofi Bobrówny;
11) John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem;
12) Henryk Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy;
13) Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego;
14) Wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu, o Syzyfe, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie, o Orfeuszu i Eurydyce;
15) Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne, w tym o siewcy, o talentach, o pannach roztropnych, o miłosiernym Samarytaninie;
16) Wybrane podania i legendy polskie, w tym o Lechu, o Piaście, o Kraku i Wandzie;
17) Wybrane baśnie polskie i europejskie, w tym: Charles Perrault, Kopciuszek, Aleksander Puszkin, Bajka o rybaku i rybce;
18) Wybrane wiersze Władysława Bełzy, Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama Mickiewicza, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Juliusza Słowackiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego oraz pieśni i piosenki patriotyczne.
Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:
1) Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysięcy;
2) Frances Hodgson Burnet, Tajemniczy ogród lub inna powieść;
3) Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów;
4) Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie;
5) Olaf Fritsche, Skarb Troi;
6) Joseph Rudyard Kipling, Księga dżungli;
7) Janusz Korczak, Król Maciuś Pierwszy;
8) Marcin Kozioł, Skrzynia Władcy Piorunów;
9) Selma Lagerlöf, Cudowna podróż;
10) Stanisław Lem, Cyberiada (fragmenty);
11) Kornel Makuszyński, wybrana powieść;
...
yuhma