Samorząd terytorialny w pigułce(1).pdf

(446 KB) Pobierz
SAMORZĄD TERYTORIALNY w PIGUŁCE
System samorządu w Polsce
•GŁÓWNA
MISJA: planowanie
i wspieranie rozwoju regionu
m.in. poprzez wykorzystanie funduszy europejskich
•ORGANY: sejmik województwa (wybieralny), zarząd
województwa z marszałkiem na czele
Województwo
Powiat
•GŁÓWNA
MISJA:
zapewnienie usług publicznych, których
skala przekracza możliwości gminy, np. ochrona zdrowia,
szkoły ponadgimnazjalne, bezpieczeństwo publiczne
•ORGANY: rada powiatu (wybieralna), zarząd powiatu ze
starostą na czele
Gmina
Na czym
polega misja
gminy?
•GŁÓWNA
MISJA:
zapewnienie podstawowych usług
publicznych - samorząd "pierwszego kontaktu"
•ORGANY: rada gminy i wójt, burmistrz, prezydent miasta
(organy wybieralne)
Gmina odpowiada za wszystkie sprawy o znaczeniu lokalnym, które
mogą się przysłużyć „zaspokojeniu zbiorowych potrzeb wspólnoty”.
Nawet jeśli prawo wyraźnie nie nakazuje gminom podejmowania
określonych działań czy rozwiązywania konkretnych problemów, władze
gminy nie mogą tego traktować jako wymówki dla swojej bierności.
Misja zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty powinna im
przyświecać w każdej sprawie.
Powiat został utworzony, aby zarządzać
usługami publicznymi, z
którymi nie poradziłyby sobie gminy, szczególnie mniejsze. Dlatego też
powiat ponosi odpowiedzialność za zarządzanie szpitalami, prowadzenie
szkół ponadgimnazjalnych czy urzędów pracy.
Najważniejszym zadaniem województwa jest wspieranie rozwoju całego
regionu. W tym celu sejmik przyjmuje strategie rozwoju województwa.
Jego znaczenie jest ogromne, bo na realizację przekazywane są
fundusze europejskie. W latach 2014-2020 samorządy województw
rozdzielą prawie 60 proc. wszystkich przypadających Polsce środków
z funduszy UE. Będą mogły się o nie starać zarówno gminy, jak powiaty i
podmioty prywatne.
Na czym
polega misja
powiatu?
Na czym
polega misja
województwa?
Fundacja im. Stefana Batorego
ul. Sapieżyńska 10a, 00-215 Warszawa, maszglos@batory.org.pl
Jednostki pomocnicze – dlaczego są tak ważne?
Szczególną rolę pełnią jednostki pomocnicze gmin, sołectwa tworzone na obszarach
wiejskich , a w miastach dzielnice czy osiedla. Ich powoływanie nie jest obowiązkowe,
a decyzja o ich tworzeniu należy do rady gminy. To, czym zajmują się jednostki
pomocnicze, zapisane jest w statucie gminy (jedynym wyjątkiem są dzielnice Warszawy,
gdzie o istnieniu i zadaniach jednostek pomocniczych przesądza ustawa o ustroju
m. st. Warszawy). Mimo braku twardego umocowania ustawowego, rola jednostek
pomocniczych jest coraz większa. Mogą one realizować wiele zadań samorządu
oraz współdecydować o wydatkowaniu części środków z budżetu gminy.
Mamy obecnie ponad 40 tysięcy sołectw,
pomocniczych w miastach.
mniej popularne jest tworzenie jednostek
W sołectwach organem uchwałodawczym jest zebranie wiejskie, wykonawczym – sołtys.
W przepadku osiedli organem uchwałodawczym jest zebranie mieszkańców osiedla lub rada
osiedla, zaś organem wykonawczym – zarząd osiedla. W dzielnicach działa rada i zarząd
dzielnicy.
Po co nam samorządy? Obszary zadań
USŁUGI KOMUNALNE
Jakie są
zadania
gminy?
Czy nieruchomości na terenie gminy są podłączone do sieci wodociągowej
i kanalizacyjnej, czy autobusy komunikacji miejskiej są nowoczesne,
dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych i jeżdżą zgodnie z
rozkładem, czy osoby o najniższych dochodach mają szansę na uzyskanie
mieszkania komunalnego, czy śmieci są wywożone regularnie i poddawane
recyklingowi, a nie umieszczane wyłącznie na wysypiskach śmieci, czy
drogi i chodniki są na bieżąco remontowane itd. Za te wszystkie sprawy
odpowiadają władze gminy. To na nich ciąży obowiązek zapewnienia usług
komunalnych: dostarczenie wody, ciepła, zorganizowanie transportu
publicznego, odbioru odpadów, utrzymania dróg gminnych, parków,
skwerów i obiektów rekreacyjnych.
Fundacja im. Stefana Batorego
ul. Sapieżyńska 10a, 00-215 Warszawa, maszglos@batory.org.pl
Z czego są
finansowane
usługi
komunalne?
Gmina zarządza przedsiębiorstwami zajmującymi się zapewnieniem usług
komunalnych. Organizuje także przetargi, w których wyłania się prywatne
firmy, zajmujące się np. odbieraniem odpadów od mieszkańców czy
remontami lokalnych dróg. Jakość usług komunalnych zależy oczywiście od
pieniędzy. Wielkość budżetu gminy zależy przede wszystkim od tego, jak
zamożni są jej mieszkańcy, jak rozwinięta jest jej gospodarka (na konto
gminy wpływa bowiem prawie 40 proc. dochodów z PIT i blisko 7 proc.
dochodów z CIT). Im więcej jest w gminie dobrze sytuowanych podatników,
tym większe są możliwości zapewnienia wysokiej jakości usług. Jednak przy
ograniczonych zasobach dobre zarządzanie i aktywność władz w
poszukiwaniu dotacji z zewnątrz może gwarantować mieszkańcom usługi na
przyzwoitym poziomie.
W ostatnich latach wiele gmin przeżyło prawdziwy „boom” inwestycyjny,
związany z dopływem środków unijnych przeznaczonych na rozbudowę
infrastruktury. Dzięki temu w wielu gminach zbudowano oczyszczalnie
ścieków, przyłączono domy czy całe osiedla do sieci wodno-kanalizacyjnej
czy wyremontowano drogi i obiekty użyteczności publicznej. Czasami gminy
mogą też występować o specjalne dotacje z budżetu państwa na
dofinansowanie określonych inwestycji. Przykładem jest program
modernizacji lokalnych dróg czy program budowy boisk. W obu przypadkach
gmina dzieli się z państwem kosztami realizacji inwestycji.
Dotacje na
inwestycje
ze środków
europejskich
i budżetu
państwa
EDUKACJA
Odpowie-
dzialność
gminy i
powiatu
Gmina odpowiada za prowadzenie żłobków, przedszkoli, szkół
podstawowych oraz gimnazjów, a powiat za szkoły ponadgimnazjalne
(licea, technika, szkoły zawodowe). Władze samorządowe powołują i
odwołują dyrektorów szkół oraz finansują ich rozbudowę czy remonty.
Przekazują także szkołom środki na bieżące funkcjonowanie według
zasady „pieniądz podąża za uczniem”: to znaczy, że szkoła otrzymuje
określoną kwotę na każdego ucznia, który uczęszcza do danej placówki.
Środki na ten cel stanowią największą pozycję w budżecie gmin.
Samorządy nie byłyby w stanie pokryć kosztów utrzymania szkół z
własnych środków, dlatego około połowy ich wydatków na ten cel
pochodzi z subwencji oświatowej z budżetu państwa.
Fundacja im. Stefana Batorego
ul. Sapieżyńska 10a, 00-215 Warszawa, maszglos@batory.org.pl
Skutki
problemów
finansowych i
niżu
demografi-
cznego?
Niż demograficzny i niewystarczająca subwencja powodują jednak, że
samorządy z coraz większym trudem radzą sobie z utrzymaniem szkół. W
ciągu ostatnich pięciu lat gminy zlikwidowały blisko tysiąc szkół (wymaga
to jedynie uchwały rady gminy oraz poinformowania rodziców o zamiarze
likwidacji szkoły). Około 500 najmniejszych szkół (do 70 uczniów)
przekazano do prowadzenia podmiotom prywatnym. Rośnie także liczba
uczniów w klasach. Między rządem, samorządem i nauczycielami toczy się
nieustanny spór o to, kto i w jakim zakresie powinien ponosić koszty
utrzymania szkół. W takiej sytuacji bardzo istotna staje się społeczna
kontrola nad zarządzaniem szkołami.
Chodzi o zapewnienie uczniom z gminnych gimnazjów spójnej oferty
kształcenia. Należy zadbać, by uczniowie
mieli np. możliwość
kontynuowania nauki wybranego języka obcego.
Współpraca
między
powiatem i
gminą
OCHRONA ZDROWIA
Podział zadań
między gminę
i powiat
Problemy
systemu
ochrony
zdrowia
Ochrona zdrowia to zadanie zarówno gminy, jak i powiatu. Do obowiązków
powiatu należy przede wszystkim zapewnienie mieszkańcom opieki
szpitalnej. Rola gmin jest większa w podstawowej opiece zdrowotnej
(zapewnienie dostępu do lekarzy rodzinnych).
Dla wielu powiatów wielkim problemem jest zadłużenie szpitali. Od
niedawna samorządy mogą jednak przekształcać szpitale (działające jako
samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej) w spółki kapitałowe (z
ograniczoną odpowiedzialnością czy akcyjne), a nawet sprzedawać udziały
w tych spółkach prywatnym inwestorom. Z jednej strony, dzięki
komercjalizacji (przekształceniu w spółki) pojawiła się szansa na
sprawniejsze zarządzanie szpitalami. Z drugiej jednak, prywatyzowanie
szpitali grozi pozbawieniem mieszkańców niektórych świadczeń, które nie
będą przynosiły wystarczających dochodów. W efekcie potrzebne jest
wzmocnienie społecznej kontroli nad przekształceniami w samorządowej
służbie zdrowia i zapewnienie, że poszukiwanie przez władze powiatowe
oszczędności nie odbije się na bezpieczeństwie pacjentów.
Gminy realizują gminne programy profilaktyki i rozwiązywania problemów
alkoholowych. Prowadzą w ich ramach punkty konsultacyjne i ośrodki
terapii uzależnień, kierują osoby uzależnione na badania, prowadzą
zajęcia w szkołach. Wydają także zezwolenia na sprzedaż alkoholu.
Z opłat pobieranych przy tej okazji tworzony jest specjalny fundusz (tzw.
„korkowe” czy „kapslowe”), który ma służyć finansowaniu profilaktyki
antyalkoholowej. Niestety często podczas kontroli wydatkowania funduszu
„korkowego” ujawnia się wiele nieprawidłowości.
Rola
samorządu w
profilaktyce
zdrowotnej
Fundacja im. Stefana Batorego
ul. Sapieżyńska 10a, 00-215 Warszawa, maszglos@batory.org.pl
PLANOWANIE PRZESTRZENNE I OCHRONA ŚRODOWISKA
Odpowie-
dzialność
gminy za
planowanie
przestrzenne
Najważniejszym dokumentem uchwalanym przez rady gmin jest
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Określa on warunki
zabudowy i zagospodarowania nieruchomości położonych na terenie
gminy, również prywatnych. Uwzględnia także inwestycje celu
publicznego, np. drogi czy obiekty infrastruktury energetycznej i
telekomunikacyjnej itp. Przygotowanie planów miejscowych jest
czasochłonne i kosztowne. Wymaga też zarezerwowania sporych kwot na
odszkodowania dla właścicieli tych nieruchomości, dla których
przewidziano np. ograniczenia zabudowy. W roku 2012 pokrycie kraju
planami wynosiło zaledwie 27 proc. Tam, gdzie planu nie ma, decyzje o
warunkach zabudowy wydawane są przez wójtów (burmistrzów,
prezydentów miast).
Brak planów miejscowych to nie tylko przyczyna chaosu przestrzennego i
estetycznego, szczególnie w miastach. Utrudnia to także zrównoważony
rozwój, uwzględniający potrzebę ochrony środowiska i zapewnienia
mieszkańcom odpowiedniej ilości miejsc wypoczynku, terenów zielonych
czy obiektów rekreacyjnych. Stanowi także barierę rozwoju
gospodarczego. Proces inwestycyjny jest krótszy i obarczony mniejszym
ryzykiem tam, gdzie zasady zagospodarowania terenu określa plan
miejscowy, a nie – często uznaniowa – decyzja urzędnika o warunkach
zabudowy.
Skutki braku
planów
miejscowych
KULTURA
Prowadzenie
instytucji
kultury
Wspieranie kultury należy do zadań własnych samorządów wszystkich
szczebli. Wywiązują się one z tego zadania głównie poprzez prowadzenie i
finansowanie tzw. instytucji kultury, czyli muzeów, teatrów, domów
kultury i bibliotek. Najwięcej instytucji kultury prowadzą gminy.
Województwa odpowiadają za największe instytucje, np. opery czy
filharmonie.
Bardzo ważną rolę w lokalnej kulturze odgrywają organizacje
pozarządowe, stowarzyszenia i fundacje. Przepisy ustawy o działalności
pożytku publicznego i wolontariacie przewidują, że samorządy mogą
powierzać organizacjom pozarządowym m.in. zadania publiczne w sferze
kultury na podstawie umowy po przeprowadzeniu otwartego konkursu
ofert. Wyłoniona w nim organizacja otrzymuje dotację, którą z reguły
wykorzystuje się na finansowanie imprez kulturalnych, wystaw,
warsztatów itd.
Fundacja im. Stefana Batorego
ul. Sapieżyńska 10a, 00-215 Warszawa, maszglos@batory.org.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin