Cel naukowy projektu (z opisu szczegółowego)
Nadrzędnym celem projektu jest dokładny opis procesu oddziaływania języka mówionego w interkulturowej komunikacji akademickiej na przykładzie referatu studenckiego. Zaplanowana analiza teoretyczna oraz badania empiryczne mają w całości charakter interdyscyplinarny. Wpisują się one bowiem w następujące dziedziny:
· teorię komunikacji interkulturowej, ze szczególnym uwzględnieniem języka mówionego,
· teorię komunikacji retorycznej, ze szczególnym uwzględnieniem jednej z jej podstawowych form – monologu,
· teorię oddziaływania języka mówionego na odbiorcę, ze szczególnym uwypukleniem komunikacji „face-to-face” (w odróżnieniu od masowej komunikacji medialnej),
· teorię komunikacji akademickiej (w tym także teorię lingwistyki tekstu), ze szczególnym uwzględnieniem referatu studenckiego jako gatunku tekstowego.
Komunikacja interkulturowa jest szczególną formą komunikacji per se – zachodzi w przypadku interakcji przedstawicieli różnych kultur. Różnice kulturowe, przejawiające się w odmiennych zasadach postępowania, odmiennym sposobie myślenia, odczuwania otaczającego świata i pojmowania wartości, są przy tym podłożem potencjalnych konfliktów na wielu płaszczyznach działania człowieka – również w komunikacji za pomocą języka mówionego. Mówienie stanowi fenomen złożony, obejmujący tzw. procesy elementarne: oddychanie, artykulację i kształtowanie warstwy prozodycznej przekazu. Ich właściwy przebieg warunkuje z kolei tzw. złożone procesy komunikacji retorycznej, występującej w dwóch podstawowych formach: dialogu (rozmowie) i monologu. W zależności od rodzaju konstelacji interpersonalnej w poszczególnych grupach społecznych i instytucjach oraz od celu danej sytuacji komunikacyjnej formy te posiadają charakterystyczne cechy oraz spełniają konkretne funkcje – mogą mieć charakter informacyjny, informacyjno-apelatywny jak i perswazyjny. Celem komunikacji retorycznej jest nie tylko pozbawione konfliktów porozumiewanie się za pomocą języka mówionego, lecz przede wszystkim kooperacja w rozumieniu Paula Grice`a. Osoby komunikujące, realizując konkretny cel komunikacyjny, chcą oddziaływać na otoczenie w zamierzony przez siebie sposób, czyli wywołać u odbiorcy konkretne reakcje na percypowany przez niego przekaz. Na odbiorcę oddziałują przy tym nie tylko przekazywane treści, lecz również sposób ich przekazu w swojej kompleksowości, m.in. wspomniana wyżej realizacja artykulacyjno-prozodyczna. Towarzyszą temu niewerbalne środki ekspresji. Badania prowadzone w zakresie oddziaływania języka mówionego na odbiorcę w komunikacji „face-to-face” mają więc na celu wskazanie czynników, które w danej sytuacji komunikacyjnej oddziałują na odbiorcę, wywołując jego konkretne reakcje – świadome bądź też nie. Są to zarówno reakcje bezpośrednie, m.in. o podłożu emocjonalnym (np. na ton głosu), jaki i pośrednie (długotrwałe), przejawiające się w zmianie zachowań, świadomości, poglądów, postrzegania rzeczywistości jak i nastawienia na otaczający świat. Warunkiem wywołania zamierzonych reakcji przez osobę komunikującą jest przede wszystkim zrozumiały dla odbiorcy przekaz – nie tylko pod względem fonetycznym, lecz również gramatycznym i leksykalnym, a także retorycznym. Konsekwencją niezrozumiałego przekazu jest częściowy lub całkowity brak akceptacji osoby komunikującej przez odbiorcę, a co za tym idzie jej negatywna ocena, dotycząca m.in. wykształcenia, statusu społecznego, kompetencji merytorycznych i wiarygodności w odniesieniu do wygłaszanych poglądów i opinii. Zamierzony efekt komunikacyjny nie zostaje osiągnięty. Co więcej, wywołane zostają inne nie zamierzone reakcje, które stają się źródłem potencjalnych konfliktów w sferze komunikacji interpersonalnej.
Komunikacja retoryczna zachodzi w obrębie różnych instytucji w pewien określony dla siebie sposób. Typowe jej cechy wynikają przy tym z funkcji, jaką pełni dana instytucja. Charakteryzują ją ponadto specyficzne dla niej rodzaje tekstów mówionych i pisanych. Dotyczy to także instytucji, jaką jest uniwersytet. Instytucjonalna rola uniwersytetu polega m.in. na szerzeniu wiedzy oraz na przygotowaniu studentów do podjęcia konkretnych zadań, również w kontekście naukowym, czyli na wykwalifikowaniu ich na przyszłych naukowców. Warunkiem tego jest nie tylko przekazywanie konkretnych treści merytorycznych – wiedzy fachowej z danego obszaru, lecz również interdyscyplinarnych zasad pracy naukowej, w tym umiejętności posługiwania się językiem naukowym. Tak więc dyskurs naukowy, ze specyficzną dla danej dziedziny terminologią fachową, charakterystyczną leksyką (m.in. typowymi dla konkretnych aktów mowy sformułowaniami, np. w celu tworzenia definicji, wyciągania wniosków, interpretacji uzyskanych danych empirycznych itp.) oraz składnią jak i charakterystycznym stylem w odniesieniu do formułowania myśli naukowej, przenika do dyskursu akademickiego (edukacyjnego), obserwowalnego w procesach nauczania i uczenia się.
W dobie wzmożonej międzynarodowej mobilności osób studiujących, m.in. w ramach programu Erasmus, interkulturowa wymiana wiedzy i doświadczeń jest stałym elementem komunikacji akademickiej. Wynikające z kulturowo uwarunkowanych wzorców różnice, m.in. w przekazywaniu i przyswajaniu wiedzy, przejawiające się np. w odmiennych oczekiwaniach względem realizowanych tekstów akademickich, często towarzysząca temu odmienna tradycja retoryczna, odmienny styl naukowy oraz różnorodność językowa, są potencjalnymi źródłami nie zamierzonego oddziaływania osoby komunikującej na odbiorcę. Potencjalnie ma to miejsce również w przypadku typowej dla komunikacji akademickiej formy, jaką jest referat studencki – z charakterystyczną dla siebie terminologią fachową i sposobem formułowania przekazywanych treści, a w ujęciu retorycznym – z klasycznym dla siebie podziałem na: inventio, dispositio, elocutio, memoria i actio/pronunciatio. Należy przy tym podkreślić szczególny charakter referatu studenckiego: jest to bowiem tekst znajdujący się na pograniczu języka mówionego i pisanego. Mamy tu więc do czynienia z tekstem albo całkowicie mówionym, albo całkowicie odczytanym. Możliwe są także formy mieszanie: mówione i czytane. We wszystkich tych przypadkach referaty powstają przynajmniej w założeniu na bazie tekstów naukowych. W wyniku w/w potencjalnych różnic kulturowych, w referacie studenckim – wpisanym w interkulturowy dyskurs akademicki i naukowy – kumulują się więc, czy też mówiąc inaczej, nachodzą na siebie, różne style – m.in. w odniesieniu do logicznej, uwzględniającej daną sytuację komunikacyjną, struktury i budowy tekstu oraz do istotnych pod względem retorycznym parawerbalnych i niewerbalnych środków wyrazu. Sygnały wizualne (niewerbalne środki przekazu: mimika, gestykulacja, kontakt wzrokowy, aranżacja przestrzeni komunikacyjnej i aparycja) odgrywają równie ważną rolę w procesie oddziaływania osoby komunikującej na odbiorcę, jak środki językowe i realizacja warstwy artykulacyjno-prozodycznej. Dochodzi do tego jeszcze interferencja międzyjęzykowa, determinująca stopień zrozumienia wygłaszanych referatów studenckich, który to z kolei w znacznej mierze decyduje o stopniu wspomnianej wyżej akceptacji osób mówiących przez odbiorców. Dotyczyć to może także sytuacji polskich studentów filologii germańskiej studiujących na uczelniach niemieckich – z formalnego punktu widzenia – na równych prawach ze studentami niemieckojęzycznymi. Z tego względu referat studencki zasługuje w kontekście interkulturowym na szczególną uwagę – również dlatego, iż jest jednym z warunków zaliczenia przedmiotu w ramach podjętych studiów, także na uczelni zagranicznej.
Wobec powyższego, istotą zaproponowanego projektu jest wypełnienie luki badawczej (teoretycznej) co do oddziaływania języka mówionego na odbiorcę w interkulturowej komunikacji akademickiej. Zaplanowane zamierzenie wyrosło z praktycznej potrzeby usystematyzowania wiedzy na temat odpowiedniego względem tekstu i konkretnej sytuacji komunikacyjnej, jaką jest tu omówiony wyżej referat studencki, zastosowania środków retorycznych (językowych, parawerbalnych i niewerbalnych) w celu osiągnięcia zamierzonego efektu. Mówiąc innymi słowy, Autorka pragnie ukazać czynniki, które w komunikacji „face-to-face” mogą wywołać niepożąd...
krispol80