Teoria polityki - opracowanie zagadnień.doc

Strona1

01.”Wolnośc od” a „wolność do” – różnice i ich konsekwencje polityczne.

Politycznie pojmowaną wolność dzieli się często na wolność od i wolność do. Wolność od (wolność negatywna) oznacza brak przymusu ze strony władz, wolność od prześladowań, wolność od strachu, wolność od głodu, obciążeń podatkowych, ingerencji władz w życie prywatne, na wolności negatywnej bazuje konserwatywny liberalizm.

Wolność do (czy też prawo do; wolność pozytywna) natomiast rzeczywistą możliwość podejmowania wyborów, oznacza wolność do zgromadzeń, wpływu na władze, wyborów, reprezentacji, jest tożsama z demokracją i demoliberalizmem.

Lewicowa krytyka społeczna wskazuje, że warunkiem korzystania z wielu wolności jest zabezpieczenie praw społecznych obywateli – takich jak prawo do pracy, dachu nad głową, bezpłatnej opieki zdrowotnej, edukacji. Według niej bez tych praw znaczna część społeczeństwa nie będzie w stanie korzystać z teoretycznie przysługujących im wolności osobistych i politycznych.

Z drugiej strony, według libertarian, do zapewnienia tych praw społecznych konieczne jest złamanie wolności i praw innych ludzi – na przykład prawa do własności (poprzez pobieranie podatków).

02. Ahistoryczne i historyczne koncepcje genezy państwa

Koncepcja genezy państwa:
- państwo powstało jako efekt umowy społecznej-> John Locke i J.J. Rousseau- porozumienie jednostek ze sobą i z władcą
- państwo powstało na bazie podboju-> Sparta, państwo anglo-normandzkie, Ruś Kijowska (Normanowie)
- koncepcje teistyczne- boskie pochodzenie władzy państwowej. Św. Augustyn-> władza pochodzi od Boga i stąd namaszczenie panującego. Tak było aż do Rewolucji Francuskiej. Przykład: Egipt, Francja
- koncepcja marksistowska-> państwo jest efektem podziału społecznego na klasy: panująca chciała umocnić swoje wpływy dlatego potrzebowała państwa
- koncepcja suwerenności narodów- koncepcja powstała po Rewolucji Francuskiej mówiąca, że lud jest suwerenem.

Geneza państwa, zespół przyczyn, które złożyły się na powstanie państwa. Koncepcja wywodzi się od Arystotelesa, wg której natura człowieka predestynuje go do życia w państwie, stąd jest ono naturalnym wytworem społecznego instynktu wspólnot ludzkich. Koncepcje teologiczne upatrują genezy państwa w woli istoty nadprzyrodzonej, Augustyn Aureliusz głosił, że każda władza pochodzi od Boga. Z kolei Tomasz z Akwinu uważał, iż jedynie sama zasada i idea władzy pochodzi od Boga, natomiast ustrój ustanawiają ludzie.

Teorie umowy społecznej (T. Hobbes, J.J. Rousseau) negują boskie pochodzenie władzy państwowej. Powstanie państwa wywodzą z porozumienia zawartego między wolnymi ludźmi (wszystkich ze wszystkimi) lub między suwerennym władcą a poddanymi.

Twórcą koncepcji patriarchalnej był XVIII-wieczny myśliciel angielski R. Filmer. Wg niego państwo to produkt łączenia się plemion w większą całość, przy zachowaniu zasady nadrzędności władzy opiekuńczej (naczelnika). W XIX w. powstała koncepcja podboju

(L. Gumplowicz), która zakłada, że państwo jest następstwem podboju ludów słabszych przez silniejsze i lepiej zorganizowane.

Twórcą koncepcji psychologicznej był L. Petrażycki. Uważał on, że istnienie państwa wynika z potrzeb psychicznych. Na rolę klas w powstaniu państwa wskazuje koncepcja marksistowska, zakłada ona, że genezy państwa należy upatrywać w powstaniu prywatnej własności środków produkcji i związanego z tym podziału społecznego na klasy antagonistyczne. Niezależnie od różnic, wszystkie te koncepcje łączy jeden fakt, iż państwo powstaje na określonym etapie rozwoju życia społecznego.

03. Atrybuty władzy politycznej (siła – zakres – zasięg)

I. Koncepcje definiujące władzę poprzez cechy

II. W pewnym sensie dokonał tego R. Dahl, który wyróżnił:

- Rozkład władzy

- Koncentracja władzy

- Rozproszenie ludzi mających wpływ w układzie społecznym

■ Zakres władzy - Stopień w jakim władza ograniczona jest do pewnego obszaru

■ Zasięg władzy - Liczebność i charakter podwładnych w stosunku do tych, których ta relacja nie obejmuje

■ Obszar i siła - E. Lehman: stosunek władzy między 2 osobami to mikrowładza. Makrowładza nie jest jednak jej prostym zwielokrotnieniem, ale ma własne cechy

Władza -  miara skuteczności:
-zasięg (ludzie, terytorium)
-zakres (wykonywanie tych czynności, w jakich sferach życia B reaguje na dyspozycje A)
-siła
Atrybuty władzy nie muszą iść w parze

04. Błędne (potoczne) znaczenia terminu teoria

To co wykracza poza bezpośrednie poznawanie faktów  nazywamy teorią. W potocznym rozumieniu teoria to coś co jest przeciwstawione faktom, w tym przypadku fakty są to twierdzenia jednostkowe zaś teoria to wszelkie uogólnienie wykraczające poza fakty jednostkowe. W innym potocznym rozumieniu to coś co jest przeciwstawione praktyce. W innym rozumieniu teoria to zespoły praw uporządkowane  tak aby stanowiły one spójne konstrukcje logiczne. Teoria powinna być tak uporządkowana aby tworzyła ona klarowny system praw, oraz niesprzeczny wewnętrznie system prawny. Jednocześnie powinna być otwarta tzn. powinna umożliwiać tworzenie nowych praw, które będą uzupełniały istniejące prawa.

05. Bunt i rewolucja według Alberta Camusa

Bunt – sprzeciw, protest, spontaniczne wystąpienie. Wyróżniamy bunt jednostki i społeczeństwa. Bunt jest wpisany w naturę człowieka. Bunt prowadzi do wszelkich działań. Bunt zmusza do aktywności. Człowiek, buntuje się przeciw wszystkiemu.

Według Camusa człowiek jest w świecie wygnańcem. Absurd wynika z tego, że z jednej strony świat jest dla człowieka obcy i ten nie czuje się w nim jak u siebie, ale z drugiej nie może żyć poza nim, bo przecież egzystencja do niego należy i tylko w nim jest możliwa. Poczucie absurdu pogłębia się, jeżeli człowiek wyobraża sobie, że jest jakiś „świat” poza tym realnym. Jak pisze Waleria Szydłowska, przekonanie, że absurdalne „tu” (w świecie) jest jedynym domem człowieka, pozwala to poczucie absurdu przezwyciężyć, a w każdym razie zmniejszyć jego negatywne następstwa. Myślenia Camusa kończy się niejako na tym, czego człowiek doświadcza, nie ma w nim z kolei miejsca na to, czego mógłby czy też powinien doświadczyć. Pisarz rozumie, że człowiek jest skazany, mimo to chce jednak podjąć walkę. Ważne, że walka ta nie jest odczytywana jako bezsensowna. Bo choć bezsprzecznym faktem jest absurd świata to jednak istnieje też niezgoda na taki stan rzeczy. Duch buntu rodzi się w człowieku, kiedy ten odrzuci kłamstwo stwarzane przez transcendencję. Pomiędzy jego losem a nim samym nie ma Boga. Religia jest jedynie czymś w rodzaju „przyzwyczajenia” czy tez „upodobania”, które daje nadzieję, gdy tez już nie ma.

Camus próbuje dać pozytywną odpowiedź - dlaczego i jak żyć. Cała jego twórczość jest poszukiwaniem sensu istnienia, tej racji, bez której życie staje się jedynie strumieniem wrażeń.

06. Podstawowe cechy rewolucji politycznych:

- wynika z niezadowolenia z poczynań rządzących
- jest gwałtownym przewrotem społeczno-politycznym, mającym na celu obalenie panującego  
  ustroju i wprowadzenia nowego ładu sprawiedliwości społecznej

- jest zazwyczaj krótkotrwała

- nie dotyczy wszystkich grup społecznych

-zorganizowanie (przywództwo, elity)

-duży zasięg/masowość/poparcie

-radykalizm

-siła, przemoc, przymus

-wiara w sukces

-ideologiczność

-fundamentalne zmiany

-spontaniczność

-walka o zburzenie starego ładu, zmiana systemy politycznego jest zmianą centralną

07.Cechy relacji, która jest władzą

-asymetryczność
-trwałość
-legitymizacja przyzwolenie akceptacja
-skuteczność powyżej 50%
 

Ma 2 aspekty:
-normatywny (kompetencje, które posiadam) mam możliwości ale  z nich nie korzystam
-realny mam możliwości i z nich korzystam

władza to również:
-rządzenie grupa ludzi
-wysoka pozycja
-zdolność do narzucania pozycji
-dysponowanie środkami
-dominacja nad innymi
-cecha osoby
-wpływ na otoczenie
-oddziaływanie jednego podmiotu na drugi
-świadomość (musi istnieć podmiot, który działa racjonalnie i świadomie) nie można władzy wykonywać nieświadomie
-relacje             
-asymetria
-trwałość
-skuteczność
-legitymizacja
-jest asymetrycznym stosunkiem społecznym – strony tego stosunku posiadają zróżnicowaną podmiotowość społeczną w określonej dziedzinie działania i dzięki temu mogą go zrealizować. Realizacja stosunku władzy polega na tym, że jeden podmiot decyduje o sposobie działania innego podmiotu oraz kontroluje przebieg tego działania
-decyzja władcza jest niezbędnym elementem realizacji stosunku władzy -> o kimś za kogoś i bez niego osobę władczą nazywamy podmiotem władczym
-kontrola podmiotu władczego obejmuje nie tylko sprawdzanie, czy wykonanie decyzja odpowiada jej treści, ale także uprawnia do zastosowania pewnych środków wpływających na sposób działania podmiotu realizującego decyzję (podmiotu podporządkowanego) sankcje, kary
-Bernard Russel -> władza to rzeczywista możliwość osiągnięcia zamierzonych rezultatów
-władza to asymetryczny stosunek społeczny, który umożliwia jednemu podmiotowi osiągnięcie jego celów (wartości) poprzez kształtowanie podmiotowości drugiego podmiotu (uprzedmiotowienie go lub upodmiotowienie)

08. Cechy systemu społecznego

System społeczny oznacza całokształt wzorców, funkcji i społecznie akceptowanych sposobów zachowania, obowiązujących w danym społeczeństwie czy też w danej grupie ludzkiej. Według J. Stępnia SYSTEM SPOŁECZNY to wzajemnie ze sobą powiązane elementy rzeczywistości społecznej. Jest ujmowany w kategoriach działań, w które angażują się jednostki lub grupy jednostek w obrębie danego środowiska społecznego.

Według Piotra Sztompki system społeczny jest to „ złożona całość, składająca się z wielu elementów połączonych wzajemnymi relacjami oddzielonych od środowiska zewnętrznego wyraźną granicą”.

Cechy systemu:

-jest całością (holizmu)

-jest dynamiczny

-jest aktywny

09. Demokracja w ocenie konserwatyzmu politycznego

Konserwatyzm lub polityczny konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą).

Często odwołuje się do takich wartości, jak tradycja, religia, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa.

Koncepcja jednostki

Konserwatywna analiza życia społecznego opiera się na krytycznej ocenie cech natury ludzkiej. Konserwatyści nie podzielają charakterystycznego dla innych ideologii optymizmu odnośnie do możliwości wyeliminowania złych cech właściwych naturze człowieka. W ich mniemaniu jednostka ludzka nigdy nie będzie doskonała, niezależnie od tego, jakie warunki zewnętrzne będą określały jej postępowanie. Nie one decydują o zachowaniach człowieka, lecz jego skazana na słabość, skażona grzechem pierwotna natura. Dlatego człowiek powinien szukać wskazówek dla swych działań w religii, odwoływać się do uznanych autorytetów. Zwolennicy szkoły konserwatywnej odrzucają jednostronne spojrzenie na jednostkę jako istotę racjonalną, podkreślając, że kieruje się ona w swych wyborach również instynktami i emocjami. Ich zdaniem, ludzie nie są sobie równi.

Społeczeństwo

Koncepcja człowieka określa wizję społeczeństwa. Według konserwatystów kształtuje się ono i rozwija w sposób naturalny, jest organiczną całością, nie zaś zbiorem zatomizowanych jednostek. Wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki. Społeczeństwo jest ze swej istoty hierarchiczne. Jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej. Jest to jedna z najważniejszych zasad uznawanych przez konserwatystów. Ich zdaniem istniejące instytucje ucieleśniają mądrości i doświadczenie kolejnych generacji, natomiast tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie jest spoiwem gwarantującym ład społeczny. Nie oznacza to, że konserwatyści są niechętni wszelkim zmianom. Dopuszczają oni takie przeobrażenia, które nie naruszają ciągłości między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, są efektem naturalnego procesu gromadzenia i przewartościowywania doświadczeń. Wyznając taki pogląd, konserwatyści odnoszą się do rewolucji i reform głęboko ingerujących w życie społeczne. Stoją na stanowisku, że społeczeństwu, nawet w imię doskonalenie instytucji i ludzi, nie wolno narzucać żadnych rozwiązań zasadniczo zmieniających istniejące struktury i zasady współżycia. Oznacza to bowiem destrukcje i chaos, a dążenie do naprawy zła kończy się złem jeszcze większym. Gwałtowne zmiany niszczą naturalne więzi, co rodzi z kolei przemoc jako środek mający zapewnić spójność społeczeństwa.

Ustrój polityczny

Choć w ciągu dwustu lat nie zmieniły się podstawowe kanony myślenia konserwatywnego, to w wielu kwestiach stanowisko ideologii konserwatywnej ewoluowało. Konserwatyści dostosowali swą ideologię do realiów życia społeczno - politycznego również w kwestiach ustrojowych. Zgodnie z ideologia konserwatyzmu demokracja przedstawicielska jest ustrojem najlepiej godzącym autorytet państwa i wolność obywateli. Konserwatyści opowiadają się za władzą elit oraz bezwzględnym respektowaniem zasad rządów prawa.

Ustrój gospodarczy

Zgodnie z myślą konserwatywną gospodarka powinna opierać się na prywatnej własności i zasadzie konkurencji realizowanej przez rynek. Własność prawna jest nie tylko gwarancją wolności, lecz również instrumentem tworzenia bogactwa narodu. Konserwatyści, którzy także w odniesieniu do gospodarki prezentują styl myślenia niechętny abstrakcji i metafizyce, a preferują konkret, zdrowy rozsądek i pragmatyzm, przejściowo zaakceptowali politykę reform gospodarczych i socjalnych prowadzoną przez państwo. W latach osiemdziesiątych XX w. jednak ponownie zyskały popularność rozwiązania łączące konserwatywne wartości z ograniczeniem do minimum roli państwa. Konserwatyści współcześni, podobnie jak ich poprzednicy, krytykują społeczeństwo masowe, w którym zanika poszanowanie dla tradycji, potrzeba przynależność, samodzielność sądów, a w efekcie również poczucie odpowiedzialności. Te zjawiska łączą oni z kryzysem rodziny, nie docenieniem roli religii, upadkiem tradycyjnych autorytetów. Podobnie jak w przeszłości nie mają złudzeń, iż uda się wyeliminować zło z życia społecznego. Nie uważają również, że społeczną walkę z przejawami kryzysu można prowadzić, stosując narzędzia polityczne. Przyjmują wszakże, iż zwracanie uwagi na istniejące niebezpieczeństwa jest nieodzowne i może odegrać pozytywną rolę.

10. Demokracja współczesna a demokracja klasyczna

Demokracja  – ustrój polityczny, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli (sprawują oni rządy bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawicieli).

Obecnie powszechną formą ustroju demokratycznego jest demokracja parlamentarna. Gwarantem istnienia demokracji parlamentarnej jest konstytucja (wyjątkiem są Izrael oraz Wielka Brytania, nie posiadające konstytucji spisanej w jednym akcie).

Demokracja ma swój początek w Starożytnej Grecji. W znaczący wkład w jej rozwój ma także kultura Starożytnego Rzymu oraz kultura Zachodu (Europa, Ameryka Północna i Południowa). Demokracja została nazwana ostatnią formą rządów i rozpowszechniła się znacząco wokół globu.

Kryteria uznania za demokrację:

I. Klasyczne:

W teorii demokracji liberalnej, wywodzącej się z prac Johna Locke'a i Johna Stuarta Milla zakłada się, że faktyczny ustrój demokratyczny powinien charakteryzować się:

- możliwością wyboru władzy przez wolne i uczciwe wybory

- możliwością kandydowania do ciał tworzących władzę przez wszystkich obywateli

- rządami prawa i jawnością stanowienia prawa

- przestrzeganiem humanistycznej idei praw człowieka takich jak:

■ wolność głoszenia swoich poglądów - nawet jeśli nie są one w danym momencie popularne

■ wolność zrzeszania się i tworzenia politycznych grup nacisku

■ wolność od dyskryminacji klasowej

II. Współczesne:

Wedle współczesnych kryteriów, za państwa stricte demokratyczne uznawane być mogą tylko te, których ustrój opiera się formalnie i realnie na:

- dostępności sfery polityki dla wszystkich bez ograniczeń ze względów klasowych, rasowych, majątkowych, religijnych;

- możności wybierania kandydatów na stanowiska publiczne i swobodzie dostępu do tych stanowisk, czy jakichkolwiek innych (poza wyrokiem sądowym pozbawiającym praw publicznych);

- suwerenności narodu (ludu) oznaczającej, że władza zwierzchnia, niezbywalna i niepodzielna, należy do zbiorowości społecznej żyjącej w granicach państwa;

- zasadzie reprezentacji – utożsamionej z delegowaniem uprawnień władczych na przedstawicieli obieralnych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą;

- uznaniu wyborów za główne źródło prawomocności władzy i konieczności cyklicznego potwierdzania legitymacji władzy w wyborach powszechnych;

- możności zrzeszania się w partie polityczne i wyboru między alternatywnymi ofertami piastunów władzy państwowej;

- odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi – tworzeniu wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających w założeniu zapobiegać jej nadużyciom;

- podziale władz – wyrażającym ideę ograniczania rządu poprzez wzajemne kontrolowanie się ośrodków władzy oraz przez działalność zorganizowanej opozycji politycznej;

- wolności przekonań i wypowiedzi;

- instytucjonalnej ochronie praw obywatelskich – wyrażającej się w stwarzaniu formalnych zabezpieczeń obywateli przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy w ich sprawy.

Demokracja może być stopniowana - tzn. w danym ustroju politycznym faktyczny udział we władzy ogółu obywateli może być większy albo mniejszy. Np: w monarchii konstytucyjnej władza należy formalnie do króla, jednak rzeczywiste stosunki między królem a jego poddanymi reguluje konstytucja, która może w praktyce oddawać niemal całą władzę poddanym.

11. Demokracja współczesna i jej przyszłość według Giovanni Sartoriego

Demokracja współczesna (pośrednia) polega na tym, że obywatele z poszczególnych okręgów wyborczych wybierają swoich przedstawicieli którzy później podejmują decyzje o państwie większością głosów.

ZALETY:

■ wieloetapowy proces podejmowania decyzji

■ demokracja pośrednia prowadzi do polityki jako gry o sumie dodatniej

■ wybrany przedstawiciel staje się naturalnym przywódcą politycznym w okręgu

■ wybrana jednostka może konsultować się z wyborcami i ekspertami

WADY

■ Wybrane jednostki mają tendencję do wywyższania się

■ Nie zawsze są wybierani odpowiednie osoby

■ Niestabilna władza wynikająca z wielości partii.

Demokracji uzależniona jest od tego czy większości mogą zamieniać się w mniejszości i na odwrót, a zatem, że właściwą dla prawidłowego działania demokracji jest zasada ograniczonej większości. Wychodząc od tego stwierdzenia przechodzi do określenia znaczenia władzy ludu i władzy nad ludem. Tu wysnuwa wniosek, iż „demokracja to władza ludu nad ludem”. Spostrzega ,że jest to proces dwukierunkowy i ci, którzy delegują swoją władzę, mogą ją stracić. Podkreśla, że współczesne demokracje zależą od zasady ograniczonej większości, procedur wyborczych jak i przedstawicielskiego przekazywania władzy. Na pytanie: gdzie szukać „rządzącego ludu”- odpowiada – „podczas wyborów”. Podkreśla, że władza wyborcza jest gwarantem demokracji. Podnosząc kwestię wyborów podkreśla fakt, że wybory są odzwierciedleniem opinii publicznej, że cechą demokracji są ”rządy oparte na przyzwoleniu – rządy wyrastające z opinii wyrażonych podczas wyborów i na nie reagujące”. Opinia tworzy się poprzez informację, uzależniona jest od warunków w jakich obywatel uzyskuje informacje i w jakim stopniu narażony jest na nacisk ludzi kształtujących opinię. Znacząca w procesie kształtowania opinii jest rola przywódców opinii. Przywódcy opinii stanowią od 5-10% społeczeństwa. Jest to grupa ludzi dobrze poinformowanych, interesujących się polityką i śledzących sprawy publiczne. Mają oni duży wpływ na swoje otoczenie. W demokracji istotny jest swobodny dostęp do informacji. Każdy ma prawo do posiadania własnej opinii, do jej wyrażania, jak również do jej zmiany. Wszystkim chyba znane jest powiedzenie” ile ludzi tyle opinii”. Ta różnorodność poglądów jest zazwyczaj przyczyną konfliktów. W demokracji regułą rozwiązywania konfliktów są „rządy większości”. Osiągnięcie porozumienia w konflikcie możliwe jest dzięki dyskusji. Słuszne jest więc spostrzeżenie, że demokracja sprowadza się do „rządów poprzez dyskusję”, że dyskusja jest podstawą i istotą demokracji.
Sartori dowodzi, że wolność obywatela demokracji polega na tym, że w każdej chwili może zmienić swoje poglądy „z uznawanych przez większość na poglądy mniejszości”.

12. Egalitarystyczny model demokracji – założenia, przedstawiciele

ZAŁOŻENIA:

■ Wszyscy ludzie są równi z natury

■ Równość szans (obecnie)

■ Równość wszystkich obywateli wobec prawa

■ Sprzeciw wobec hierarchii klasowych, stanowych, rasowych

■ Równość warunków startu życiowego

■ Równość statusu społecznego

■ Równość dostępu do dóbr

■ Równość praw, obowiązków, wymagań

...