Marcel Mauss Sposoby posługiwania się ciałem Pojęcie sposobów posługiwania się ciałem [...] nawyki" zmieniajš się oczywicie zależnie od jednostki i jej sposobów naladowania innych, ale przede wszystkim zmieniajš się w zależnoci od społe- czeństw, wychowania, konwenansów, mody i prestiżu. Mamy tu do czynienia z technikami i dziełem zbiorowego i indywidualnego rozumu praktycznego, a nie, jak się zazwyczaj sšdzi, z duszš i jej zdolnociami naladowczymi. [...] Dochodzę do wniosku, że jeżeli chcemy mieć jasny poglšd na takie fakty, jak bieganie, pływanie itp., to musimy zamiast jednego punktu widzenia me- chanicznego i fizycznego, który reprezentuje anatomiczna i fizjologiczna teoria chodzenia, lub psychologicznego czy socjologicznego przyjšć wszystkie trzy. Albowiem konieczny jest włanie ów potrójny punkt widzenia, punkt widzenia człowieka całociowego". Trzeba uwzględnić jeszcze inny zespół faktów. Wychowanie ma widoczny wpływ na wszystkie elementy sztuki posługiwania się ludzkim ciałem. Pojęcie wychowania mogło nakładać się na pojęcie naladownictwa. Wszystkie dzieci, i te, które majš szczególnie duże zdolnoci naladowania, i te, które je posiadajš w znacznie mniejszym stopniu, otrzymujš takie samo wychowanie. Proces nala- dowania przebiega na zasadzie prestiżu. Zarówno dziecko, jak i człowiek dorosły naladuje czyny, uwieńczone powodzeniem, które powiodły się osobom cieszš- cym się ich zaufaniem i majšcym pewien autorytet. Nawet czyn wyłšcznie biolo- giczny, dotyczšcy własnego ciała, narzuca się z zewnštrz, z góry. Zespół ruchów składajšcych się na owe działania jednostka przejmuje z czynu wykonywanego przed jej oczyma, albo przez niš razem z innymi osobami. Element społeczny zawiera się włanie w pojęciu prestiżu, jaki w oczach jednostki naladujšcej ma osoba wykonujšca czyn nakazany, autoryzowany i wy- próbowany. W akcie naladowania, który następuje póniej, sš już elementy psychologiczne i biologiczne. Całoć jest zatem uwarunkowana przez te trzy elementy połšczone w sposób nierozdzielny. 185 MARCEL MAUSS Wszystko, o czym mówiłem, łatwo da się powišzać z pewnš grupš in faktów. W ksišżce Elsdona Besta, która dotarła do nas w 1925 roku, znajduj godny uwagi dokument na temat sposobu chodzenia kobiet Maorysów (N Zelandia). (Proszę nie mówić mi, że sš to plemiona prymitywne; uważam, że pewnymi względami przewyższajš Celtów i Germanów.) Kobiety tubylcze pr mujš pewien gait (okrelenie angielskie jest znakomite): polega on na siln} Jednoczenie lunym kołysaniu biodrami, które nam się wydaje niezgrabne, jest nadzwyczaj podziwiane przez Maorysów. Matki tresujš (autor używa sł( drill) córki w tym sposobie chodzenia, który nazywa się onioi. Słyszałem matki mówiły do córek (tłumaczę): ŤDlaczego nie robisz onioiť, kiedy ja dziewczynka to zaniedbywała". Jest to nabyty, a nie naturalny sposób chodzer W ogóle wród dorosłych sposób naturalny" chyba nie istnieje, [...j [...] Popełnialimy wszyscy, ja także, przez wiele lat podstawowy błšd, uwa. jšć, że technika występuje tylko tam, gdzie jest narzędzie. Trzeba było powrót do pojęć starożytnych, do Platońskich danych na temat techniki, tam, gdzie PIati mówił o technice w muzyce, a w szczególnoci w tańcu, i rozszerzyć to pojęcj Technicznym nazywam tradycyjne działanie skuteczne (nie różni się ono pc tym względem od działania magicznego, religijnego i symbolicznego). Trzeba, l" było ono tradycyjne i skuteczne. Nie ma techniki i nie ma przekazywania, jeże nie ma tradycji. Włanie przekazywanie technik, i to prawdopodobnie dróg przekazu ustnego, różni przede wszystkim człowieka od zwierzšt. Ciało jest pierwszym i najbardziej naturalnym narzędziem człowieka. Albi dokładniej: pierwszym i najbardziej naturalnym przedmiotem technicznym i za razem rodkiem technicznym człowieka Jest jego ciało. [...J Zasady klasyfikacji sposobów posługiwania się ciałem W zwišzku z pojęciem sposobów posługiwania się ciałem zarysowujš się od razu dwie sprawy: sposoby te można podzielić i odróżnić zależnie od płci i wie- ku. l. Podział sposobów posługiwania się ciałem w zależnoci od płci (a nie po prostu podział pracy między płciami) Sprawa jest godna uwagi. [...J Wemy na przykład pod uwagę sposób zaciska- nia pięci. Mężczyzna zazwyczaj zaciska pięć kciukiem na zewnštrz, kobieta 186 chowa kciuk wewnštrz dłoni; być może dlatego, że nikt jej tego nie uczył, ale jestem pewien, że nawet gdyby usiłowano jš nauczyć, nie byłoby to dla niej łatwe. Uderzenie pięciš, sam zamach u kobiety jest słaby. Wszyscy wiemy, że kiedy kobieta rzuca kamieniem, nie tylko sam rzut jest słaby, ale robi to inaczej niż mężczyzna nie poziomo, tylko zawsze pionowo. Być może zachodzi tu przypadek dwóch rodzajów uczenia. Istnieje bowiem społeczeństwo mężczyzn i społeczeństwo kobiet, [...j 2. Odmiany sposobów posługiwania się ciałem w zależnoci od wieku Dziecko kuca naturalnie. My nie potrafimy już kucać. Uważam to za niedo- rzecznoć i niższoć naszych ras, naszych cywilizacji i społeczeństw. A oto przy- kład. Przebywałem na froncie z Australijczykami (białymi). Mieli nade mnš istotnš przewagę. Kiedy wypadał nam postój w błocie, mogli oni siadać na włas- nych piętach, odpoczšć, a ,,błocko", jak wtedy mówiono, pozostawało pod ich piętami. Ja musiałem tkwić w pozycji stojšcej w moich buciorach, po kolana w wodzie. Pozycja kuczna jest moim zdaniem ważna i warto jš zachować u dziecka, największym błędem jest odzwyczajać je od kucania. Jest to postawa, którš zachowała cała ludzkoć, prócz naszych społeczeństw. [...] 3. Klasyfikacja sposobów posługiwania się ciałem w uzależnieniu od sprawnoci Sposoby te mogš być klasyfikowane ze względu na ich sprawnoć, ze wzglę- du na wynik tresury. Tresura niczym konstruowanie maszyny jest poszuki- waniem i nabywaniem sprawnoci. Tutaj chodzi o sprawnoć człowieka. Sposoby posługiwania się ciałem sš zatem ludzkimi normami stosowanymi do tresury ludzi. Postępowanie stosowane wobec zwierzšt ludzie dobrowolnie stosujš do siebie i do swoich dzieci. Włanie dzieci były zapewne pierwszymi istotami tresowanymi, nawet jeszcze przed zwierzętami, które trzeba było najpierw obła- skawić. Wobec tego można by techniki posługiwania się ciałem, sposób ich przekazywania przyrównać do tresury oraz uporzšdkować je ze względu na sku- tecznoć. Tutaj wyłania się bardzo ważne dla socjologii i dla psychologii pojęcie zręcz- noci [...] MARCEL MAUSS 4. Przekazywanie formy sposobów posługiwania się ciałem Pozostaje jeszcze ostatni punkt widzenia. Skoro uznalimy nauczanie sposo- bów za sprawę podstawowš, to możemy je klasyfikować ze względu na charakter tej edukacji i tresury. I oto otwiera się nowe pole studiów: na wychowanie fizycz- ne w każdym okresie życia i u obu płci składa się nieprzebrana iloć szczegółów jeszcze nie dostrzeżonych, a które należy poddać obserwacji. Wychowanie dziec- ka przepojone jest tym, co nazywamy szczegółami, ale sš to szczegóły istotne. Wemy np. problem oburęcznoci: nie mamy dobrych obserwacji dotyczšcych ruchów prawej i lewej ręki ani też dokładnego rozeznania w tym, jak się ich nauczylimy. Na pierwszy rzut oka rozpoznamy pobożnego muzułmanina; nawet kiedy w ręku trzyma widelec i nóż (co się rzadko zdarza), będzie robił różne przedziwne wysiłki, byle tylko posługiwać się prawš rękš. Za nic w wiecie nie dotknie jedzenia lewš rękš ani okrelonych częci swego ciała prawš. Nie wystar- czy znajomoć fizjologii ani psychologii asymetrii ruchowej u człowieka. Żeby zrozumieć, dlaczego wykonuje takie, a nie inne gesty, trzeba poznać tradycje, które narzucajš takie włanie gesty. [...] Biograficzne wyliczenie sposobów posługiwania się ciałem Dla obserwatora zupełnie inna klasyfikacja jest nie tyle bardziej logiczna, ile łatwiejsza. Jest to proste wyliczenie. Miałem nawet zamiar przedstawić, tak jak to robiš profesorowie amerykańscy, serię tabelek, ale wystarczy po prostu ledzić powoli lata człowieka, normalnš biografię jednostki, żeby uporzšdkować sposoby posługiwania się ciałem, którymi ona rozporzšdza lub których jš nauczono. l. Sposoby rodzenia i położnictwa [...] Sposoby zachowania się w czasie porodu sš bardzo rozmaite. Dziecię Budda urodziła jego matka, Maja, wyprostowana i przywišzana do drzewa. Uro- dziła w pozycji stojšcej. Znaczna częć kobiet w Indiach rodzi tak dotychczas. To, co my uważamy za rzecz normalnš, że poród odbywa się w pozycji leżšcej na plecach, nie jest ani trochę bardziej normalne od innych pozycji, np. na czwo- rakach. Znamy takie techniki porodu, kiedy dziecko zostaje chwycone bšd przez matkę, bšd przez tych, którzy jej pomagajš; przewišzanie i przecięcie pępowiny; zabiegi wokół matki, zabiegi wokół dziecka. Oto szereg istotnych kwestii. Inne: 188 SPOSOBY POSŁUGIWANIA SIĘ CIAŁEM wybór dziecka, porzucanie kalek, zabijanie bliništ to sprawy decydujšce w historii rasy. W historii starożytnej, jak i w innych cywilizacjach, uznanie dziecka jest wydarzeniem zasadniczym. 2. Sposoby zwišzane z okresem dzieciństwa Wychowanie i żywienie dziecka. Postawy dwóch zwišzanych ze sobš istot: matki i dziecka. Przyjrzyjmy się dziecku: ssanie, noszenie itp. Sprawa noszenia jest bardzo ważna. Dziecko noszone przez matkę bezporednio na ciele przez dwa albo trzy lata ma zupełnie inny stosunek do niej niż dziecko nie noszone, zupełnie inny z niš kontakt niż dziecko u nas. Wisi jej na szyi, na ramieniu, siedzi okra- kiem na biodrze. Jest to ważna gimnastyka, istotna dla całego życia tego czło- wieka. A dla matki jest to także gimnastyka, tyle że innego rodzaju. Wydaje się wręcz, że tutaj rodzš się stany psychiczne, które w naszych warunkach całkowicie zniknęły z okresu dzieciństwa. To kontakty m...
piwowar3