ROZDZIAŁ 17.
PROCESY SPOŁECZNE, SPOŁECZEŃSTWO I KULTURA
PRZEMOŻNY WPŁYW SYTUACJI
ROLE I REGUŁY
Rola społeczna = społecznie określony wzorzec zachowania oczekiwanego od osoby funkcjonującej w danej sytuacji lub grupie.
W różnych sytuacjach przyjmujemy różne role np. w domu jesteśmy bratem/siostrą, na uczelni studentem, wśród znajomych przyjacielem, ukochanym itd.
Reguła = wskazówka określająca właściwy sposób zachowania w danej sytuacji.
Reguły są formułowane w sposób jawny (np. tabliczka z napisem „palenie wzbronione”, pouczenie dla dziecka „szanuj innych”) lub mniej otwarty (uczymy się ich w wyniku interakcji z innymi ludźmi).
Często nie zdajemy sobie sprawy z ról i reguł, w związku z tym przeprowadzony został Stanfordzki Eksperyment Więzienny.
Stanfordzki Eksperyment Więzienny.
è Pomysłodawca: Zimbardo
è Oskarżenie ochotnika – „zdrowego psychicznie” Tommego (oraz 8 innych osób) o popełnienie przestępstwa
è Tommy przewieziony do Stanfordzkiego Więzienia Okręgowego, ubrany w więzienny strój, nadano mu numer
è Role więzień/strażnik nadawane uczestnikom losowo
è Ochotnicy – strażnicy zaczynają zachowywać się agresywnie
è Stopniowe odbieranie więźniom przywilejów (za nieposłuszeństwo)
è Upokarzanie więźniów przez strażników – „normalni” studenci zaczynają wykazywać patologiczne zachowania (potem mówili o łatwości z jaką przyszły im te zachowania)
è „bunt więźniów”, więźniowie płaczą, popadają w depresję
è Objawy fizyczne związane ze stresem u więźniów np. wysypka
è Wnioski: czynniki sytuacyjne mogą doprowadzić ludzi do okropnych zachowań (eksperyment przerwano, ponieważ wśród badanych wystąpiły niespodziewane reakcje)
NORMY SPOŁECZNE
Norma społeczna = oczekiwanie grupy dotyczące akceptowalnych, odpowiednich postaw i zachowań jej członków.
Normy społeczne mogą być ogólnymi wytycznymi. Np. od demokraty wymaga się liberalnych przekonań, od republikanka – konserwatywnych.
Przynależność do grupy à poznanie norm społecznych poprze jednorodność pewnych zachowań.
Świadomość norm reguluje interakcje społeczne.
Brak znajomości norm może prowokować przykre sytuacje, jednak istnieje pewien margines tolerancji (np. do kościoła można przyjść w szortach, ale na pewno nie wypada w kostiumie kąpielowym).
KONFORMIZM
Konformizm = skłonność ludzi do przyjmowania zachowań, postaw, wartości członków grupy odniesienia.
2 typy mechanizmów prowadzących do konformizmu:
a) Wpływ informacyjny = pragnienie, aby właściwie się zachowywać i znać odpowiednie zachowanie w danej sytuacji
b) Wpływ normatywny = efekt oddziaływania grupy odniesienia, wynikający z pragnienia jednostki, żeby być lubianą, akceptowaną, aprobowaną przez innych.
Efekt autokinetyczny Sherifa (Muzafer Sherif, 1935 r.)
Temat: jak wpływ informacyjny może doprowadzić do krystalizacji normy.
Krystalizacja norm = upodabnianie się oczekiwań grupy osób przyjmujących ten sam punkt widzenia w trakcie wymiany informacji i wspólnego działania.
è Uczestnicy mają ocenić długość drogi przebytej przez punkt świetlny
è Punkt jest w rzeczywistości nieruchomy, ale zdaje się poruszać w ciemności, bez punktów odniesienia
è Wykorzystano złudzenie – efekt autokinetyczny
è Początkowo oceny indywidualne różnią się
è Gdy badani spotykają się w grupie (nie znali się między sobą) i dzielą się spostrzeżeniami: upodobnienie ocen
è Badacze zastępowali kolejnych badanych po serii prób innymi, aby uwiarygodnić wyniki.
Efekt Ascha.
è Uczestnicy badania dokonywali ocen w warunkach w których rzeczywistość była zupełnie jasno określona
è Studentom powiedziano że wezmą udział w badaniu nad prostą percepcją wzrokową
è Mieli pokazywać który z odcinków na kartach ma taką samą długość jak odcinek wzorcowy
è Wśród 6-8 „badanych” tylko jeden był niewtajemniczony, pozostali byli współpracownikami naukowca
è Gdy pierwszy z pomocników wybrał inny odcinek, pozostali pomocnicy poszli w jego ślady – badany mógł zasugerować się (lub nie) ich wypowiedziami
è 50-80% badanych choć raz dostosowała się do wypowiedzi pozostałych
è Inne warianty badania np. przydzielanie „sojuszników”
KONFORMIZM W ŻYCIU CODZIENNYM
Z konformizmem mam do czynienia codziennie np. śledząc modę, choć nie zawsze to, co inni uważają za ładne podoba się nam.
Ludzie nie są świadomi wpływu norm.
è 5 typów komunikatów dla mieszkańców Kalifornii dotyczących używania wentylatorów zamiast klimatyzacji: norma opisowa, interes własny, ochrona środowiska, odpowiedzialność społeczna, tylko informacja)
è Badacze chodzili następnie do domów i pytali „jak bardzo komunikat motywował cię do oszczędzania energii”, odpowiedzi od 1 (wcale) do 4 (w najwyższym stopniu).
è Najniższe zużycie energii dał komunikat normatywny
Sekty samobójcze – okoliczności, w jakich ludzie zinternalizowali normy grupowe, które doprowadziły ich do odebrania sobie życia.
WPŁYW MNIEJSZOŚCI I NONKONFORMIZM
Serge Moscovivi – badania nad wpływem mniejszości:
à zadanie polegające na nazywaniu barw, dwóch współpracowników konsekwentnie nazywa kolor zielony niebieskim.
è Ich mniejszościowy, konsekwentny sprzeciw nie ma wpływu na większość, później część osób zaczyna sugerować się ich opinią i „przechodzi” w kierunku niebieskiego.
è Wniosek: większość może zostać „poruszona” opinią mniejszości, bardzo silną.
Grupy mniejszościowe mają stosunkowo mały wpływ normatywny: członkowie większości zwykle nie są zainteresowani tym, aby np. być lubianym przez mniejszość.
PODEJMOWANIE DECYZJI W GRUPACH
Polaryzacja grupowa = grupy wykazują tendencję do podejmowania decyzji bardziej skrajnych niż decyzje które zostałyby podjęte przez ich członków działających w pojedynkę.
U jej podstaw stoją 2 typy mechanizmów. Zaproponowano:
a) Model wpływu informacyjnego: członkowie grupy wnoszą do procesu podejmowania decyzji różne informacje.
b) Model porównania społecznego: członkowie grupy starają się zdobyć szacunek poprzez przedstawianie ideałów trochę bardziej skrajnych niż rzeczywista norma grupy.
Irving Janis: myślenie grupowe = skłonność grupy podejmującej decyzje do niedopuszczenia niepożądanych informacji, aby można było osiągnąć konsensus (przykład z historii: inwazja na Kubę w Zatoce Świń)
Grupy są szczególnie narażone na myślenie grupowe gdy występuje w nich zbiorowe pragnienie utrzymania wspólnego, pozytywnego poglądu grupy.
POSŁUSZEŃSTWO WOBEC AUTORYTETU
Ślepe posłuszeństwo jest w mniejszym stopniu efektem cech dyspozycyjnych niż działania czynników sytuacyjnych, które mogłyby pokonać każdego.
Paradygmat posłuszeństwa.
è Poszczególni uczestnicy aplikowali innym serię bodźców które uważali za bolesne wstrząsy elektryczne.
è Powiedziano im, że celem badania jest sprawdzenie jak kara wpływa na pamięć
è Społeczna rola nauczyciela (karzący) i społeczna rola ucznia (karani)
è Prawomocny autorytet – decydował o rozdziale ról, polecał „nauczycielom” by wykonywali swoje zadanie.
Sytuacja badawcza.
Osobą poddawaną wstrząsom był 50-latek, twierdzący, że ma chore serce. (otrzymywał wstrząsy za złe odpowiedzi w teście pamięci) Obserwowano, jak „nauczyciel” ustosunkuje się do błagań „karanego” o zakończenie badania. „Autorytet” nie pozwalał na zakończenie badania.
DLACZEGO LUDZIE SĄ POSŁUSZNI AUTORYTETOM?
è Dyspozycyjne cechy ludzi zaangażowanych w anormalne zachowanie
è W wyżej opisanym eksperymencie: większość uczestników do końca posłuszna „autorytetowi”
Jerry Burger: zmodyfikował eksperyment. Powstrzymał badanych jeśli byli posłuszni po 150-woltowym wstrząsie.
2 powody dla których ludzie są posłuszni autorytetom:
a) Wpływ normatywny – ludzie chcą być lubiani
b) Wpływ informacyjny – ludzie chcą się odpowiednio zachowywać
Problem w nieorientowaniu się jak odmówić posłuszeństwa.
Każdy z nas, mimo najlepszych intencji, może ulec słabościom wobec mechanizmów sytuacyjnych i społecznych.
-› spór o istnienie altruizmu - jeżeli głównym celem życia jest przekazywanie genów, jaki sens ma altruizm?
1) altruistyczne zachowania wobec członków rodziny - ochrona puli genów
2)
3) altruizm odwzajemniony (reciprocal altruism) - zachowania altruistyczne wobec znajomych i obcych spowodowane są oczekiwaniem wzajemności w przyszłości (wartość dla przetrwania)
ALE: nie wyjaśnia wszystkich aspektów współdziałania
u gatunków społecznych
np. plemię Kung - polujący z powodzeniem dzielą się zdobyczami z resztą plemienia, nie mając szans otrzymania w zamian podobnej
ilości pożywienia
Altruizm mechanizmem ewolucyjnym -› jak współcześnie wpływa na przekazywanie genów?
- DOBÓR PARTNERÓW - kobiety oceniają mężczyzn przejawiających zachowania altruistyczne jako bardziej atrakcyjnych (potencjalnie lepsi ojcowie)
Mechanizm
Motyw działania
altruizm
dbałość o dobro innych
egoizm
własny interes (np. oczekiwana wzajemność, nagroda)
kolektywizm
dobro określonej grupy (zachowania pomocne)
pryncypializm
zasady moralne (religijne, obywatelskie)
hipoteza empatia-altruizm (Batson i in., 1999) - bezpośredni cel altruistyczny, przy odczuwaniu empatii dla drugiej osoby, jest ważniejszy niż cel bardziej abstrakcyjny jak sprawiedliwość; służy przedkładaniu dobra jednostki nad dobro zbiorowości
-› początek badań - morderstwo Kity Genovese w Queens w Nowym Jorku, obserwowane przez mieszkańców dzielnicy
Bibb Latané i John Darley...
psychika1