KULTURA 2000 633.pdf

(14051 KB) Pobierz

ISSN 0023-5148

PARYŻ

Nr 6/633

2000

JASTRUN:

WIOSNA I BLIZNY

M. ROSTRON:

ISLAM I KULTURA

A. POSPIESZALSKI:

REFLEKSJE NA CZASIE

B.OSADCZUK:

DOKĄD

ZMIERZA KUCZMA?

A. KRZECZUNOWICZ:

JAPOŃSKI KATYŃ

SPIS RZECZY

Tomasz Jastrun:

Magdalena Rostron:

Mariusz Wilk:

Eleasar J. Feuerman:

Wiosna

i blizny

...............

Islam i kultura

. . . . . . . . . . . . . .

"Biełomorkanał",

czyli

apologia rab-

skiego

trudu

. . .

. .

Przed

odjazdem

. . . . . . . . . . . . .

Wczoraj,

KRAJ

dziś

ARCHIWUM POLITYCZNE

Janusz Mondry:

i jutro

geopolityki

Krzysztof Karwat:

Krzysztof Wo

licki:

Ewa Berberyusz:

Separatyzm po

śląsku.

Brzydkie

słowo:

autonomia

. . . . . . . . . .

Coraz mniej

wiadomo

. . . . . . . . . .

Kartki

skażonej

strefy

.......

SPRAWY I TROSKI

Czekając

Szkice

•

Opowiadania

•

Sprawozdania

PARYŻ

Czerwiec/Juin

2000

Andrzej Koraszewski:

urzędnika

O RELIGII BEZ NAMASZCZENIA

Antoni PospieszaIski:

Refleksje na czasie

......

SĄSIEDZI

Dokąd

zmierza

Bohdan Osadczuk:

Andrzej Stach:

Kuczma?

........

Kronika niemiecka

.....

....

Kronika

białoruska

. . . . . . . . . . .

107

110

116

117

NOTATKI REDAKTORA

CI, CO ODESZLI

Andrzej Stach:

Lothar Herbst

...

. . . . . . . . . . .

Eugenia Szabelska

(1902-2000)

....

KRONIKA KULTURALNA

121

124

Stanisław Rodziński:

Janusz Rakowski:

Józefa

Czapskiego

świadectwo

prawdy

Pomoc kulturalna dla Polski

Szwaj-

caria

1945-1990

. . . . . . . . . . . .

KSIĄŻKI

125

Broński:

Bogumiła

Berdychowska:

Jan

Zieliński:

"Imperium

Dobra" kontratakuje

Zachęcający początek

roku

Listy

odśrodkowe

. . . . . . . . . . .

Nadesłane

nowości

l1Ydawnicze

.....

Wydarzenia

•

131

139

144

148

150

miesiąca

......

.....

POLONICA

JAPOŃSKIE

Andrzej

Miłosz:

Japoński

szlak z

litewskiej

pułapki

Andrzej Romer:

kolonii polskiej

........

Andrzej Krzeczunowicz:

List

Redakcji

....

.......

Odpowiedzi Redakcji

....

..... .

•

153

156

158

INSTYTUT

LITERACKI

160

WPŁATY

NA FUNDUSZ «KULTURY»

Wybuch wiosny.

Siła

zjawiska w tym roku kojarzy mi

się

z wybuchem wojny.

Przeżyłem kiedyś coś

podobnego jedynie

w Szwecji,

wydawało

się więc, że

tylko na

północy

możliwa

jest taka

piękna

katastrofa. Wtedy

byłem

pewien,

że

ta wiosna wybucha dla mnie, teraz jestem o

dziesięć

lat

starszy i

już

tego tak nie

czuję.

I oto bura i

pełna

zacieków Polska nagle

zakwitła, stała

się

jaskrawo zielona, przetykana

żółciami

forsycji. I wstyd mi

się zrobiło

moich

"szarości

parszywości"

z poprzedniego

tekstu. Kraj, miasto, jak kobieta,

jeśli są piękne, muszą

jednak

bronić się

nawet bez odzienia, a Polska

obnażona

liści,

odarta z trawy, jest brzydka.

Widać

wszystkie blizny po

ranach zadanych nam przez

historię

są

w wyszczerbionych

budynkach, w poszarpanym krajobrazie,

pełne

blizn

są

po-

bocza dróg i twarze ludzi.

Ale teraz prawie tego nie

widzę jadąc

przez te krajobrazy

nagle ubrane w

wiosnę, jadę

stronę Zamościa.

Dlaczego

tam? Bo nigdy nie

byłem

Zamościu.

Wybieram boczne

drogi, zawsze mnie porusza

piękno

starych

kościołów, wstrzą

sa brzydota nowych

świątyń. Zatrzymuję się

zaglądam

kilku. Odprawiane

są

msze niedzielne. Wszystkie te

kościoły

są

schludne, czyste w

każdym

swoim fragmencie,

używając

ewangelicznej terminologii

są

niepokalane, gdy ich otoczenie

jakże

odmienne. Od wielu lat tak rzadko bywam podczas

mszy w

kościele, że

odczuwam z

całą świeżością piękno

cere-

moniału,

ale

też żal, że

zabrano mszom

magię łaciny, którą

pamiętam

dzieciństwa.

T ej niedzieli

stałym

motywem

kazań

była

materializacja

życia, którą księża piętnują.

słusznie!

Ale

Andrzej i Nancy Brzeski, Davis CA (USA) - zamiast kwiatów

na grób Katarzyny Dunajewskiej, Aix-en-Provence - dol.

100,00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dla uczczenia

pamięci

naszego Przyjaciela, Stefana Strelcyna, w

19-tą rocznicę

Jego

śmierci

- Kamila

Halpern-Chylińska

Dla uczczenia

pamięci

prof. Szymona Jakubowicza,

byłego

więźnia

stalinizmu, wybitnego rzecznika

samorządności

pracowniczej, naszego Przyjaciela,

zmarłego

w Warszawie

11 marca 2000 - Teodora i Jerzy Lipchytz (Goteborg,

Szwecja) SEK 500,00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Irena Thiel,

Arbor

(USA)

po raz 17-ty - dol. 500,00

Zamiast kwiatów na grób naszej siostrzenicy Ireny

Bołtuć

Hausbrandt, teatrologa,

zmarłej

17 kwietnia w Warszawie,

Hiżowie

z Filadelfii - dol. 100,00

................ .

27 stycznia

minęło

55 lat od dnia wyzwolenia obozu koncen-

tracyjnego w

Oświęcimiu.

Dla uczczenia

pamięci przyjaciół,

którzy nie

dożyli

tej rocznicy - Jerzy Lipchytz, Goteborg

(Szwecja) - SEK 500,00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Powyższy

dar powinien

był ukazać się

Kulturze

stycz-

niowej br. Niestety w skutek naszej

pomyłki

nie

ukazał się.

Bardzo za to przepraszamy p. Jerzego Lipchytza odnoto-

wując

jego dar dopiero dzisiaj. (Redakcja)

Bezimiennie z USA - dol. 35,00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

DZIĘKUJEMY

F. 650,00

F. 400,00

F. 385,00

F.3.250,00

F. 650,00

F. 385,00

F. 220,00

TOMASZ JASTRUN

WIOSNA I BLIZNY

czy

nie

są

tu szczególnie bezradni? Wszystkie

kościoły

obsta-

wione

są

przez setki samochodów, znak,

że wieś

jednak

też

się

dorabia, mimo wszystko.

Ksiądz

ma jednak lepszy samo-

chód

niż zamożni

wierni. lo tej

zamożności księży,

wystaw-

nych

posiłkach,

wierni

wiedzą

mówią.

Nie

mają więc

siły

nawoływania

o materialne umiarkowanie.

Widzę, że narodził

się

nowy obyczaj,

część

ludzi

asystuje

we mszy bardziej swo-

bodnie

stojąc

zewnątrz,

mogą

jej

słuchać

dzięki głośnikom.

księża

w kazaniach

jakże

często

odwołują się

do telewizyj-

nych programów,

mają robić,

końcu

naród

cały

swój

czas

wolny

spędza, gapiąc się

w ekran, a jak

się

nie gapi to

telewizory i tak

są

otwarte.

Kozłówka, piękny

barokowy

pałac

zanurzony

wśród

pól

i ubogich wsi, ale mnie interesuje tylko wystawa socrealizmu,

stała

ekspozycja

mieści się

w dawnych oficynach. Czas stali-

nizmu oddala

się

jak

pośpieszny pociąg.

W malarstwie nie

broni

się

prawie nic, w

rzeźbie

to i owo.

Rzeźba

jest

ze swojej

natury monumentalna,

więc

patos nie zawsze

zabijał

wtedy

sztukę.

Ludzie

oglądają

dzieła, już

tylko jako kuriozum.

Czasami tylko

się dziwią,

jak to

możliwe,

że

ofiarą

wiary lub

konformizmu padli wtedy

właściwie

wszyscy wielcy

artyści.

Starszym odbija

się czkawką

tamten czas, zapomnieli albo

wyparli swoje kompromisy i upadki, dla

młodych

to jest

jakiś

zdumiewający

żart

odległej przeszłości.

Lublin kojarzy

się

powstaniem Polski Ludowej, sama

nazwa tego miasta jest kluskowata i nieapetyczna, a

przecież

miasto w swojej starej

części

jest

piękne.

Zamek królewski

pełen

tablic

męczeństwa, były

tu carskie katownie, hitlerow-

skie i ubeckie. Po roku 1989

przybyło

kilka tablic

upamięt

niających męczeństwo

tych, o których do niedawna

mówić

nie wolno

było.

Ale na

dziedzińcu

nadal wisi

potężna

tabli-

ca z

informacją, że

więziono komunistę

Mariana Buczka,

który

zginął

w kampanii

wrześniowej.

Nie wiem o nim nic,

być może

był porządny człowiek?

Wiele

wysiłku włożono

zrobić

z niego

świętego, komuniści

próbowali

tworzyć

swoich

świętych,

ale ich

świętość

była

wywalczana przez wiel-

kie moce propagandy.

Więc

nawet ludzie szlachetni stawali

się kukłami,

w które

mało

kto

wierzył.

Dzisiaj ci

"święci"

tracą

swoje pomniki

ulice. Obecnie

rządzi

prawica i tyle

się

gada o dekomunizacji, a nikt tej tablicy nie zdejmuje. A

więc,

jak to zwykle u nas - jest wiele gadania, a

mało

robienia,

czasami na

szczęście.

Jato bym

tę tablicę zostawił, choćby

jako znak czasu, ale ja nie jestem

radykałem.

Dla mnie de-

komunizacja Polski, to nie wyrywanie tablic, burzenie

pomników, a nawyków, których tak wiele

ocalało

PRL-u.

Stary

Zamość

jest odnowiony, ale

głębokim

podcieniom

słynnego

rynku nie dano

życia,

dla którego

zostały

stworzone.

Współczesnym

sukcesem zamojskiej starówki jest to,

że

przestrzega

się

zakazu wieszania szyldów i reklam. Wysypka

reklam szpeci

P~lskę,

ale jest

też

znakiem wielkiej gospodar-

czej

krzątaniny.

Sciany domów, pobocza ulic i szos szkaradnie

krzyczą:

chcemy

sprzedać

kupić,

chcemy

się dorobić.

Za-

mość

jest miastem wpisanym do rejestru europejskiego dzie-

dzictwa kultury. Ale nawet w tej odnowionej

części słynnego

rynku

są

liczne

niestaranności.

Gdy budynek pachnie

świeżym

remontem, to chodnik u

podnóża będzie

potrzas-

kany i krzywy, a czysta fasada ukrywa

obskurną klatkę

scho-

dową.

I nie ma na to rady. Taka jest skóra Polski.

Rozmawiam z

chłopem,

którego w czasie wojny

wysłali

na roboty do Niemiec. Hitlerowcy zamordowali mu tak wielu

bliskich,

widział

zbrodnie, które nie

mieszczą się

wyobraź

ni, ale do dzisiaj podziwia Niemców za

gospodarność.

Wspo-

mina,

że

u swojego bauera to do krów i

świń mógł chodzić

w garniturze i w lakierkach, tak

było

czysto. Wzdycha nad

polskim niechlujstwem,

"ciągle

Panie daleko nam do Niem-

ców, nawet do tych z tamtego czasu".

Patrzę

na jego

maleńkie

gospodarstwo. Na podwórku

zardzewiałe

i pokrzywione gra-

bie

przypominają

obiekt z muzeum sztuki

współczesnej,

wa-

lają się

artystycznie rozrzucone dziurawe garnki i martwe

fragmenty rolniczej maszynerii.

Świnka

wysuwa brudny ryj

spod byle jakiego chlewiska, kury

robią

pod siebie gdzie po-

padnie. Dlaczego

więc

wzdycha nad polskim niechlujstwem i

bałaganem,

a nie westchnie nad swoim podwórkiem?

Nieprzekładalność słów

działanie.

To zapewne kolej-

ne moje

złudzenie-uogólnienie,

ale w Polsce ten rozziew

mię

dzy

słowami

a czynami wydaje

się większy niż

w wielu innych

społecznościach.

Narzekanie ma u nas charakter modlitwy,

"dlaczego

jest tak brudno"

ludzie

się modlą,

a nikt nie

pochyli

się,

posprzątać.

TOMASZ JASTRUN

cącej się

WIOSNA I BLIZNY

Nie mam talentu do prac manualnych, nie

potrafiłem

naprawić

samochodu w czasach, gdy nie

były

jeszcze tak

skomplikowane jak obecnie, teraz, co za ulga,

nową generację

woz6w

można naprawiać

tylko w skomputeryzowanych

zakładach.

Za to m6j domowy komputer i kom6rkowy tele-

fon

stawiają

zaciekły

op6r. Nie

potrafię

samemu

postawić

domu, nawet

stołu

sam nie wyciosam. T a moja

niezręczność

wobec materialnego

świata

i techniki upokarza mnie niemal

codziennie.

Mogę się pocieszać, że

to poeta otwiera

kamień,

nie

-zrobi

tego

inżynier

ani mechanik. A jednak gniewa mnie

własna bezradność

wobec nowego

wspaniałego świata,

niemoc przypomina mi codziennie,

że należę

do innej gene-

racji, tej sprzed komputera, kom6rki,

e-mail

'a.

Używam

ich,

ale jakby wbrew swojej naturze,

młode

pokolenie z tym

się

rodzi. Ale moje serce

też nowocześnie drży,

gdy m6j kom6r-

kowy telefon piszczy jak szczeniak

zawiadamiając, że dostałem

SMS-a, czyli

tekstową wiadomość.

T ak oto

rodzą się

nowe

pojęcia,

np.

"dostałem

SMS-a." Kilka lat temu

można

pomyśleć, że

jakaś śmiertelna

choroba.

Każdy

rok

mnoży

nowe formy kontaktu

każdego

każdym

każdej

chwili. A

jesteśmy

coraz bardziej samotni.

Synek moich znajomych ma dwa i

p6ł

roku,

wygląda

jak

amorek, ma

złote włosy

błękitne

oczy. Umie

już m6wić.

Ale

stojąc

w kotytarzu mieszkania nie m6wi nic, jakby

znał chiń

skie

przysłowie, "jeśli

chcesz

człowieka zgubić,

pozw61 mu

m6wić" . Stojąc więc

przezornie na progu

przygląda się

nie-

znanemu mieszkaniu wielkimi

błękitnymi

oczami, jak

kosmiczny owad, kt6ry bada

nową planetę.

Nagle zdecydo-

wanym ruchem chwyta z

półki

telewizyjnego pilota, i

chociaż

ten

właśnie

pilot jest nietypowy, ja

miałem kłopot

by go

uruchomić,

ten

mały

ciągu

kilku sekund rozszyfrowuje jego

tajemnicę

włącza

telewizor. Spaceruje

uważnie,

w skupieniu,

po kilku

kanałach.

Zatrzymuje

się

na reklamie proszku do

prania. Patrzy, jak tylko dzieci

potrafią,

wszystko w nim jest

bez reszty patrzeniem. I nagle zaczyna

m6wić,

reklama

już się

skończyła,

ale on

bezbłędnie

odtwarza jej

treść znaną

z po-

przednich seans6w. Zna na

pamięć kilkadziesiąt.

Potem za-

biera

się

za m6j telefon kom6rkowy.

Jaki

będzie

gdy

dorośnie,

jaki

będzie

jego

świat?

Jest

dzieckiem

młodych

ludzi, kt6rzy

należą

do tej lepszej, boga-

Polski. Zapracowanej,

zakrzątanej wokół

karier i ro-

bienia

pieniędzy,

ale zarazem

myślącej

racjonalnie i otwarcie.

Już

teraz

zastanawiają się,

czy ich synek powinien

zacząć się

uczyć

jednego obcego

języka,

czy dwóch.

Jaką szansę

na nau-

kę

angielskiego ma wiejskie dziecko?

pomyślałem,

to ostatnia chwila, gdy jeszcze

można

uruchomić jakieś

mechanizmy wyr6wnywania szans, przynaj-

mniej

podjąć taką pr6bę.

Ale takie

myślenie

ma od razu ety-

kietę myślenia

lewicowego lub populistycznego. I

rzeczywiś

cie nasi

populiści

z prawa i lewa

żerują

na milczeniu, które

pokrywa ten problem. Radio Maryja, skrajne pisemka, skraj-

ne partie, oni wszyscy swoje szerszenie gniazda

lokują

na ros-

nącym

marginesie tych zostawionych, porzuconych i prze-

granych. Nie tylko

przyzwoitość,

ale

zwykły

instynkt samo-

zachowawczy powinien nas

skłonić

do wielkiej debaty na ten

temat. I szybkich

działań.

Ja wiem,

że są

żelazne

argu-

menty ekonomiczne - musimy

dać

naszemu krajowi

napęd,

najlepsze paliwo to

żądza, namiętność,

strach. Jest jednak

chwila gdy rynek zmienia

się

w pole bitwy, gdzie

są

zabici,

ranni i

zwycięzcy.

A wariant latynoski w naszym szlacheckim

kraju jest nie do

wyobrażenia

- zmarginalizowani,

zbuntują

się.

Jako,

że

policja i wojsko

czują się

od dawna marginalizo-

wane, nie wiadomo kto

będzie bronić

kilku milion6w

żarłocznych

bezmyślnych

dorobkiewicz6w. Leszek Balcero-

wicz jest pewien,

że

kilkumilionowa lokomotywa ludzi

sukcesu

pociągnie

ten

rosnący

margines. A

jeśli

nie

zdoła,

jeśli

nie

zdąży?

Leszek Balcerowicz, trzeba

przyznać

jedyny

nasz polityk z

wizją,

z uporem, z

fanatyczną uczciwością.

jednak

cały

zrobiony z

trzeźwości,

czy potrafi

odczytać prostą

statystykę

- jaki procent dzieci ze wsi

był

na studiach przed

wojną,

jaki za PRL-u, jaki jest dzisiaj?

Młodzi

ze wsi, nawet

genialnie uzdolnieni,

jeśli

nie

pochodzą

z nielicznych, boga-

tych rodzin, nie

mają żadnych

szans na

edukację.

są

pewne

niepokojące

znaki,

że

nasza gospodarka

może przeżyć

kryzys.

Mimo powszechnego pesymizmu

mało

kt6ra

społeczność

jest

równie

mało

przygotowana na

choćby mały

ekonomiczny

krach co nasza. Nie stanowimy

społeczeństwa

obywatel-

skiego,

pojęcie

ojczyzny, dobra wsp6lnego, jest w

strzępach.

W razie katastrofy,

każdy będzie myślał

tylko o sobie. Nie-

mal wszyscy

są zadłużeni, więc rosnące

teraz stopy procen-

Plik z chomika:

pr64

KULTURA 2000 633.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: